Po co nam rozumienie treści i innych ludzi?

Julian Piotr Sawiński, 27 Listopad 16

Kształcenie nie ma wielkiego sensu bez rozumienia treści kształcenia. Ucząc się trzeba je zrozumieć. Rozumienie czegoś lub kogoś to wielka sztuka. Jest jednym z podstawowych warunków skutecznego uczenia się i uzyskania wysokiej jakości edukacji. Jest ono kluczową kompetencją nauczających i uczących się. Dlaczego ono jest tak ważne w uczeniu się i jak lepiej uczniom pomóc zrozumieć treści kształcenia?
 

1. Kogo trzeba i warto zrozumieć?

Każdy chyba sam rozumie, że znajomość czegoś lub kogoś bez rozumienia nie ma sensu. Rozumienie treści kształcenia czy też samych słów nauczyciela nie przychodzi łatwo. Odnosi się nie tylko do treści kształcenia, ale też do bardzo wielu innych spraw. Mówi się o rozumieniu ludzi, języka czy też pojedynczych słów, ich znaczeń, procesów i zjawisk przyrodniczych oraz innych, a także o potrzebie rozumienia uczniów w szkole czy też o rozumieniu świata w ogóle.

Kto dba o rozumienie treści kształcenia ten domaga się dokładności czytania tekstów, uważnego słuchania, obserwowania osób, procesów i zjawisk oraz sporej staranności przeprowadzania myślowych operacji logicznych. Ze strony nauczycieli domaga się nie tylko starannego zorganizowania pracy uczniów, ale przede wszystkim stosowania klarownego, starannego, poprawnego i bardzo precyzyjnego języka, a także akcentowania w praktyce dobrych sposobów kształcenia naukowych pojęć.

Klarowny i precyzyjny język nauczyciela z pewnością pomaga komunikować się z uczniami, ale wielu z nas dobrze rozumie, że istota powodzenia w uczeniu się zależy przede wszystkim od wewnętrznej motywacji uczniów do uczenia się. Dobrze jest rozumieć nadrzędną rolę uczniowskiej motywacji do uczenia się. Oto, co powiedziała Ewa Luks [2016¹] nauczycielka matematyki wyróżniona w Konkursie Nauczyciel Roku 2016:
 

Dar darem, ale ważna jest też motywacja ucznia, jeśli będzie chciał, to może się nauczyć nawet matematyki.

[Ewa Luks 2016²]

2. Kogo ma zrozumieć nauczyciel?

Każdy z nas pewnie słyszał powiedzenie Emersona o dobrym nauczycielu, które sam dość często przywołuję na spotkaniach z nauczycielami mówiące, że: Nauczycielem jest ten, kto potrafi z trudnych rzeczy uczynić łatwe. To podkreśla znaczenie wyjaśniania istoty pojęć i dobrej komunikacji nauczyciela z uczniami oraz potrzebę stałego doskonalenia swego języka.

Kluczowym zadaniem nauczyciela jest poznanie swoich uczniów. Problem jest dość szeroko opisany w literaturze i nie ma potrzeby go tu rozszerzać, ale warto przypomnieć, że powinno ono obejmować rozumienie rozwojowych cech uczniów danego etapu rozwoju. Przy czym nie wszyscy uczniowie, choć najczęściej są w tym samym wieku kalendarzowym w danej klasie, są na tym samym poziomie ontogenetycznego rozwoju. Różnice bywają znaczne.

Krytycznie o współczesnych innowacjach edukacyjnych i wątpliwych osiągnięciach tzw. neuronauk traktuje publikacja pt. Psychopedagogiczne mity. Jak zachować sceptycyzm w edukacji i wychowaniu? [2016³]. Jest to książka, która nie tylko krytycznym okiem ocenia współczesne innowacje w edukacji, ale także uwrażliwia na potrzebę naukowego sprawdzania ich efektów. Pokazuje, że nowatorstwo w edukacji nie zawsze jest pożądane (fot. 1).

3. Kto zrozumie naszą różnorodność?

Kapitalną sprawą w tym temacie jest oczywiście racjonalne, naukowe myślenie oraz rozumienie treści. Niektórzy alarmują, że ono stało się dziś towarem deficytowym. Racjonalne myślenie i działanie nauczyciela można sprowadzić do tego, aby treści i sprawy trudne oraz złożone dla uczniów uczynić prostymi, jasnymi i zrozumiałymi. Oczywiste jest, że powodzenie w tym zakresie zależy w dużej mierze od nastawienia do uczenia się i percepcyjnych możliwości uczniów, które przecież są różne.

Komu więc zależy na powodzeniu oddolnych zmian w szkole i poważnie myśli o innowacjach, powinien pamiętać, że nie wszystko, co się świeci jest złotem. Przecież mimo wielu podobieństw, ludzie są bardzo różnorodni. Wśród uczniów danej klasy, choć są w większości z tego samego rocznika, także każdy jest inny, co warto dostrzec i rozumieć. Być może faktycznie więcej nas dzieli niż łączy.

Kluczową dziś sprawą jest zrozumienie sensu proponowanej przez MEN reformy edukacji. Warto w tym zakresie być optymistą. Proponuję autorefleksję na ten temat, wykorzystując treści artykułu pt. Jak uwolnić własny optymizm? [2016⁴]. Bo bez optymizmu i bez wielkiej wiary w sens tego powodzenia staniemy na barykadach buntu. Ten optymizm nie może być oczywiście nieszczery lub sztuczny, bo przecież prawdą jest, że:
 

Najgorsze w życiu to: Udawana miłość, nieszczera przyjaźń i sztuczna życzliwość.

[2016⁵]

4. Kto powinien ładnie mówić?

Każdy powinien ładnie mówić po polsku, a w szczególności każdy nauczyciel. Ale jest to tylko marzenie. Obserwacja ludzi prowadzi do irytujących wniosków. Niektórzy mówią bardzo niepoprawnie albo wręcz okropnie. Temat szeroki, choć bezpośrednio łączy się z rozumieniem tak treści kształcenia, jak i potrzeby zrozumienia innych ludzi, z którymi przecież w różnym zakresie współdziałamy.

Każda forma naszej współpracy w dużej mierze domaga się precyzji stawiania celów i zadań oraz odpowiednich (precyzyjnych, rzeczowych, logicznych) i akceptowanych przed podmioty edukacji wymagań kierowanych do adresatów. Ważnym zadaniem każdego nauczyciela, jak i całej szkoły, jest uczyć ładnego mówienia oraz wziąć odpowiedzialność za słowa.

Kilka lat temu na portalu Edunews.pl był artykuł na ten temat pt. Szkoła ładnie mówiąca po polsku [2009⁶], w których chodziło o uwrażliwienie nauczycieli i edukatorów na potrzebę pracy nad podniesieniem precyzyjności formułowania naszych myśli i słów. Warto przeczytać i przemyśleć! Ale warto także lepiej rozumieć współczesną młodzież. Joanna Urbańska – Nauczyciel Roku 2016, nauczycielka gimnazjum powiedziała, że:
 

Młodzież, z którą pracuję, nie sprawia problemów wychowawczych, a lekcje z nimi są dla mnie wielką przyjemnością.

[Joanna Urbańska – Nauczyciel Roku 2016, 2016⁷]

5. Kto rozumie wagę rozumienia treści?

Kształcenie, nie tylko w sensie teoretycznym, można ujmując, a właściwie sprowadzić do dobrego rozumienia treści kształcenia. Ono warunkuje zdolność ich opisywania, omawiania, wyjaśniania i interpretowania. Dotyczy w istocie rzeczy sedna naszego kształcenia. Zadaniem szkoły było i jest nadal akcentowanie w praktyce tych metod nauczania – uczenia się, które prowadzą do prawidłowego zrozumienia treści kształcenia. A to wymaga współdziałania nauczyciela i uczniów.

Kiedyś, zresztą dość niedawno, rozmawiałem z nauczycielami o tym, gdzie tkwi sedno rozumienia treści kształcenia i o potrzebie akcentowania tego zadania w szkole. Generalnie zgadzają się, że rozumienie treści jest wyjątkowo ważne w uczeniu się, ale jak to zrobić inaczej, lepiej i skuteczniej – to jest już dla nich problem.

Kluczowe sprawy dotyczące rozumienia treści kształcenia i jego niełatwe problemy, scharakteryzowano m.in. w poradniku dla nauczycieli i edukatorów o zwiększaniu skuteczności edukacji [2016⁸]. Jednak problem ten nie dotyczy tylko szkolnej dydaktyki, ale także, a może przede wszystkim konkretnych działań lekcyjnych. Lekcję warto pomyśleć, aby w odczuciu uczniów była: ciekawa, inna niż zwykle i nieschematyczna. Warto w tym stawiać na pozytywne emocje uczniów. To też jest temat na inny artykuł. W tym zakresie warto zapamiętać słowa naszej noblistki mówiące, że:
 

Niczego w życiu nie należy się bać, należy to tylko zrozumieć.

[Maria Skłodowska-Curie]

----------
[1] H. DRACHAL (oprac.), Nie wiem, czy to dar uczenia, „Głos Nauczycielski” 2016 nr 42, s. 5.
[2] H. DRACHAL (oprac.), Nie wiem, czy to dar uczenia, Op.cit., s. 5.
[3] T. GARSTKA, Psychopedagogiczne mity. Jak zachować sceptycyzm w edukacji i wychowaniu? Warszawa: Wydaw. Wolters Kluwer, 2016.
[4] J. P. SAWIŃSKI, Jak uwolnić własny optymizm? ”Edukacja - Internet - Dialog” – www.edukacjaidialog.pl/blog - z 20.10.2016.
[5] www.Cytaty.pl – z 10.09.2016.
[6] J. P. SAWIŃSKI, Szkoła ładnie mówiąca po polsku, Edunews.pl – z 25.10.2009.
[7] J. RZEKANOWSKI (oprac.), Doba jest za krótka. Z Joanną Urbańską, Nauczycielem Roku 2016, nauczycielką biologii, chemii i fizyki w Gimnazjum im. Jan Pawła II w Susku (woj. mazowieckie), rozmawia Jakub Rzekanowski, „Głos Nauczycielski” 2016 nr 42, s. 4.
[8] J. P. SAWIŃSKI, Jak zwiększyć skuteczność szkolnej edukacji? Poradnik dla nauczycieli i edukatorów. Część II, Wyd. Difin, Warszawa 2016, s. 93-107.

* * * 

O autorze:
		dr Julian Piotr Sawiński Nauczyciel dyplomowany biologii i geografii, doktor nauk przyrodniczych, dydaktyk biologii, konsultant CEN w Koszalinie ds. informacji i innowacji pedagogicznych. Redaktor naczelny "Nauczycielskiej Edukacji". Nauczyciel Roku 1995 "Fundacji Innowacja" w Warszawie. Rzeczoznawca MEN ds. recenzowania podręczników i pomocniczych środków dydaktycznych do biologii i przyrody, egzaminator OKE z biologii, trener grupy 600 programu "Ocenianie w Nowej szkole". Organizator różnych kursów i warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli. Autor ponad 850 publikacji edukacyjnych nt. edukacji i innowacji. Kierunkowe zainteresowania: ornitolog.
Tekst pierwotnie ukazał się w Biuletynie Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie "Nauczycielska Edukacja"