Taniec to zjawisko ruchowe, będące modyfikacją ruchów naturalnych, przy akompaniamencie, bądź bez niego. Może być aktywnością naśladowczą, jak również twórczą. Wykonywany mechanicznie (np. taniec sportowy, oparty na przedmiotowym podejściu do ciała i treningu), ma niewielkie działania terapeutyczno-rozwojowe (poza kondycyjnym, sprawnościowym i fizjologicznym), natomiast wypływający z głębi człowieka, może być uzdrawiający w sensie emocjonalnym. Oznacza to, że można osiągnąć biegłość w tańcu, umiejętność  pięknego poruszania się, lecz nadal być nieświadomym swojego ciała i mieć problemy emocjonalne. Nie zaprzecza to jednak możliwości łączenia precyzji ruchu, mistrzowskiego opanowania techniki tańca, z głębokim jego przeżywaniem. Taniec jest nierozerwalnie połączony z egzystencją człowieka, jest przejawem kultury, oscylującym między określonym środowiskiem a przestrzenią czasową w jakiej występuje. Taniec może przybierać różne formy (taniec solowy, formacja taneczna) i pełnić różne funkcje, od widowiskowej, po terapeutyczną.

Funkcje tańca nieustannie się zmieniają w związku z rozwojem społeczeństwa  i ściśle korelują z epoką historyczną, położeniem geograficznym, warunkami ekonomiczno-społecznymi, typami kultury i narodowości, poczynając od tańców rytualnych, a na towarzyskich kończąc. (P. Cylulko, 2003). Przykładowo, rola tańcach w kulturach pierwotnych dotyczyła: a). aktu kreacji świata, zjawisk, zwierząt czy ludzi w mitologiach; b). sposobu nawiązania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym  ( podczas szamańskich misteriów i podróży w zaświaty), c). nośnika tradycji, czyli jednego z czynników biorących udział w transmisji kultury.(E. Clark, 1982).

Współcześnie w literaturze przedmiotu wymienia się szereg różnych funkcji tańca, które, dla zachowania przejrzystości, pozwoliłam sobie uporządkować w grupy:

I-                   funkcja tańca w wychowaniu dzieci i młodzieży;

II-                rola tańca w rozwoju psychofizycznym człowieka;

III-              społeczna funkcja tańca.

Wszystkie z wyżej wymienionych grup są nierozerwalnie związane  z pojęciem czasu wolnego, gdyż taniec jest aktywnością zazwyczaj podejmowaną dla relaksu, wykluczając z tego uogólnienia tancerzy zawodowych, którzy podchodzą zarobkowo do tejże formy ekspresji. Rola czasu wolnego jest więc wspólna dla obydwu: tańca oraz wolnego czasu i wpisuje się idealnie w interesujący nas tu temat tj. rolę tańca w wychowaniu dzieci i młodzieży, jako aspekt szeroko rozumianej profilaktyki tak pierwotnej, jak i wtórnej.

Czas wolny spełniać powinien następujące funkcje (Z. Dabrowski, za: M. Banach, 2003, s. 44):

v     wypoczynek- służący regeneracji sił psychicznych i fizycznych, umożliwiający podejmowanie różnego typu aktywności życiowej, będący formą obrony przed niebezpiecznymi skutkami zmęczenia i sposobem na przywracanie równowagi organizmu. 

v     zabawa i rozrywka- polega na odprężeniu się, wnosi w życie człowieka dużą zmienność wrażeń, niecodzienność sytuacji, możność oderwania się od rzeczywistości, wyraża potrzebę ruchu, przygody, wrażeń.

v     doskonalenie się- rozwój osobowości jednostki, samorealizacja będąca przejawem zainteresowań twórczych człowieka. Funkcja ta, powinna przyczyniać się do samodoskonalenia, samowychowania, samopoznania, samorealizacji.

v     poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie- człowiek żyje                    w społeczeństwie, jednak w zależności jego układu stosunków z otoczeniem funkcjonuje w określonych grupach społecznych bądź jest samotny. Czas wolny zapewnia mu swobodę wyboru grupy o podobnych zainteresowaniach, poglądach, ideach, zbliżonym stylu życia. Wspólne tendencje funkcyjne tańca i czasu wolnego można  z powodzeniem wykorzystywać w oddziaływaniach profilaktycznych dzieci i młodzieży.

Rola tańca w wychowaniu dzieci i młodzieży jest bardzo znacząca. Problematyką tańca i jego wpływu na rozwój człowieka zajmowało się wielu wybitnych pedagogów: M. De Montaigne, J. Locke, J.H. Pestalozzi, F. Froebel, E.J. Delcroze, K. Orf, R. Laban i inni. (M. Banach, 2002, s. 37).  Dostrzegali oni wszyscy jego walory wychowawcze. Najbardziej znani, z wykorzystania w praktyce pedagogicznej walorów płynących z zajęć ruchowo-muzycznych, byli: Austriak Rudolf Steiner, Szwajcar Emil Jacques-Dalcroze, Węgier Rudolf von Laban.(J. Welhan, 1999, s. 100).

 Steiner (XIX/XX wiek) jest twórcą teorii eurytmii. Zakłada ona, że człowiek wyraża swoją osobowość, uczucia, myśli i wszelkie treści życia psychicznego za pomocą rytmu i ruchu. Mówi, że rytm w muzyce jest odpowiednikiem przeżywania przez człowieka rytmów wewnętrznych, one to bowiem są motorem jego działania  i źródłem uczuć. (K. Dudkiewicz, 2000, s. 342). Współcześnie koncepcja Steinera jest kontynuowana przez jego zwolenników, którzy upowszechniają tą teorię, realizując programy wychowania muzycznego i fizycznego wzorując się na tzw. Szkołach Steinerowskich. (J. Welhan, 1999, s. 101).

 Delcroze (XIX/XX wiek) jest twórcą nowoczesnego wychowania muzycznego, opartego na gimnastyce artystycznej. Koncepcja Delcroze`a  stanowi wcielenie idei Steinera. Z kolei Rudolf Laban (XIX/XX wiek) to twórca gimnastyki twórczej- ekspresyjnej oraz nowoczesnej kinetografii. Oprócz możliwości utrwalania przebiegów ruchowych, system ten pozwala także ruch analizować i w formie zapisu przekazywać go na dowolną odległość. Tancerz wyposażony w umiejętność jego odczytywania może precyzyjnie odtworzyć ruch bez udziału stadium pokazu. Na tej zasadzie odbywały się pokazy labanowskich chórów ruchowych – grup wykonawców poinstruowanych uprzednio na odległość. Po raz pierwszy swe osiągnięcia Laban opublikował w 1928 roku w piśmie „Schrifttanz”. W 1956 roku Rudolf Laban opublikował zarys zasad kinetografii w książce Principles of Dance and Movement Notation. Kinetografia opiera się na stosunkowo niewielkiej liczbie znaków, z których każdy nosi kilka cech charakterystycznych danego ruchu: oznacza kierunek ruchu, jego siłę i poziom. (http://www.dance.ohio-state.edu/labanwriter/, 2006).

Laban twierdził, że ruch jest wyrazem potrzeby ludzkiej aktywności. Głosił, że przez ruch naszego ciała uczymy się nawiązywać kontakty z otaczającym nas światem, że wszyscy ludzie mają zdolność porozumiewania się za pomocą ciała, a ruch jest naturalnym środkiem komunikacji. (J. Welhan, 1999, s. 101).

Przykładem oddziaływania z pogranicza wychowania (wspomagania rozwoju) i terapii z wykorzystaniem ruchu powiązanego z rytmem i słowem są metody: „Schulwerk” (Praca Szkolna) Niemca K. Orffa, „Le Bon Depart” (Dobry Start) Holenderki Thea Bugnet, „Developmental Movement” (Ruch Rozwijający) Weroniki Sherbone. (K. Dudkiewicz, 2000, s. 343).

 Wg P. Brinsona,  analiza tańca pod kątem jego znaczenia wychowawczego, przebiega w trzech aspektach: rozpatrywanie tańca jako specyficznego rodzaju ruchu ludzkiego, jako formy sztuki w obrębie ludzkiej kultury, jako środka komunikacji między ludźmi. Interpretowany w ten sposób taniec, jest ważnym elementem wychowania człowieka. Przejawia się on w zachowaniach kompleksowych, takich jak informacja, interakcja, przedstawienie, wyobraźnia, myślenie abstrakcyjne, emocje. (D. Kubinowski, 1997, s. 14-15). Taniec wyraża się przez ciało człowieka i jego psychikę. Takie połączenie daje mu szczególne właściwości wychowawcze. Prowadzi do integracji osobowości oraz umożliwia społeczny i emocjonalny rozwój jednostki.  Pomaga w rozwijaniu koordynacji ruchowej i przyswajaniu symbolicznych znaczeń ruchu. Kształci percepcję ruchową    i ekspresję niewerbalną poprzez włączenie elementu twórczości. Pomaga w kształtowaniu świadomości sensorycznej i rozwija kompleksowe funkcjonowanie istoty ludzkiej. (ibidem, s.19-20).

Wykorzystanie tańca w pracy  z dziećmi  daje duże możliwości w kierowaniu rozwojem ich osobowości, postaw wychowawczych. Różnorodność form tanecznych umożliwia wprowadzenie tańca na każdym etapie kształcenia. Zabawowa forma działalności tanecznej sprzyja odprężeniu psychicznemu, zmniejsza napięcia i likwiduje źródła frustracji. Dzieci wyzbywają się kompleksów, zahamowań, otwierają się na świat, są spontaniczne i bardzo często odnajdują swoje miejsce w grupie rówieśniczej. Obecność podkładu muzycznego niweluje skutki fizycznego zmęczenia. Taniec kształtuje precyzję ruchów, orientację przestrzenną. Pozytywnym zmianom ulega postawa ciała dziecka, gdyż dbając o estetykę i elegancję ruchów wymaga się od nich „prostych” pleców, ściągnięcia łopatek i podniesienia głowy. Nie bez znaczenia jest pozytywny wpływ tańca na pamięć dziecka, szczególnie na pamięć ruchową, którą kształtujemy poprzez powtarzanie sekwencji kroków i figur tanecznych. (A. Stadnicki, 1998, s.35).

Taniec, jako wszechstronna forma ruchu, wskazany jest na każdym etapie kształcenia dzieci i młodzieży, będący działaniem uatrakcyjniającym proces dydaktyczno-wychowawczy. Programy nauczania zawierają elementy tańca i ćwiczeń muzyczno-ruchowych. Jednakże ze względu na możliwość modyfikacji programów, dostosowania ich do potrzeb i możliwości danej szkoły, nauczyciele mają swobodę    w wyborze realizowanych zadań, stąd też nieczęsto pojawiają się wśród nich elementy wychowania tanecznego. (B. Bednarzowa, M. Młodzikowska, 1996, s. 87).

Mimo rzadkości wykorzystywania form tanecznych w szkołach, nic nie stoi na przeszkodzie, aby wpleść w wychowanie swego dziecka elementy tańca. Mamy dziś wiele form uczestnictwa w kulturze tanecznej, pretendujących do miana form wychowania. Ogarniają one tysiące dzieci, młodzieży i dorosłych w amatorskim ruchu artystycznym. (W. Tomaszewski,1991, s. 63). Uczestnictwo w zajęciach tanecznych dzieci i młodzieży w domach kultury, świetlicach czy też innych placówkach kulturalnych, może być sposobem aktywności w wolnym czasie. Aktywność to jeden z podstawowych bodźców, powodujących rozwój osobowości każdej jednostki ludzkiej. Aktywność podejmowaną w czasie wolnym , a więc i taniec w tym przypadku, charakteryzuje: dobrowolność, niezarobkowość, przyjemność. (M. Banach, 2002, s.15). Ponadto, bycie członkiem grupy tanecznej uczy współżycia z grupą  i uspołecznia wychowanka. Tworzenie wspólnych układów tanecznych, podporządkowanie się wspólnemu działaniu owocuje pełną identyfikacją z grupą. Członek taki uczy się odpowiedzialności za grupę i za swoje działania na rzecz grupy. Uczy się zdyscyplinowania i zaangażowania. (ibidem, s.65).

Ciekawym jest fakt, że gro z uczestników, bardziej ceni sobie organizację życia towarzyskiego w zespole od aspektów związanych z artystyczną pracą zespołu (koncerty, wyjazdy, festiwale). (ibidem, s.65). Oznaczałoby to, że taniec gromadząc młodzież w grupie, oprócz pochłaniania czasu na próby, treningi, zapełnia również ogromną część ich pozostałego czasu wolnego, gdyż ludzie ci, spotykają się poza domem kultury, na spotkaniach (imprezach) organizowanych dla członków zespołu, ich rodzin, przyjaciół, zaprzyjaźnionych zespołów. Takie konstruktywne, pewne w sposobie spędzanie wolnego czasu przez młodych ludzi jest  przecież bardzo istotne w profilaktyce , w ich drodze do samowychowania. (ibidem, s. 66).

Ktoś może zapytać, czy zajęcia taneczne w domu kultury są w stanie zainteresować młodzież  z tak zwanych blokowisk, młodzież przynależącą do różnych subkultur, nieformalnych grup młodzieżowych. Osobiście, opierając się na własnym doświadczeniu i spostrzeżeniach, myślę, że jest to jak najbardziej możliwe. Może wspomniana młodzież nie będzie zainteresowana uczęszczaniem na próby baletu, ale nie zapominajmy, że odpowiednie wyjście na wprost ich zainteresowaniom, może ich w pewien sposób zaabsorbować. Każda grupa nieformalna charakteryzuje się swoistym gatunkiem muzyki, której słucha. Muzyka ściśle wiąże się z tańcem- i tutaj można dopatrywać się sedna sprawy. Dzięki szerokiemu wachlarzowi propozycji, który nie ogranicza się do ogniska baletowego, zespołu ludowego i zespołu piosenki   i tańca, ale wychodzi ku tańcom hip-hopowym, break-danceowym, nowoczesnym, tańcom z elementami sztuki walki itp., dom kultury może stać się wypełnionym po brzegi  miejscem spotkań młodych ludzi. A wtedy już tylko przyjdzie czekać na efekty, pozostając w nadziei ze słowami Bernarda Wosiena w pamięci: gdzie ludzie wspólnie tańczą, tam sami wychowują się i kształcą.(B. Wosien, 2003, s.65).

Myślę, że warto też tutaj przywołać słowa J. Locke`a: Nic nie daje dzieciom tyle stosownej pewności siebie i umiejętności zachowania się i nic tak nie pobudza do obcowania z ludźmi starszymi  od nich, jak taniec , przeto sądzę, że należy uczyć je tańczyć tak wcześnie, jak tylko są w stanie się tego nauczyć. (J. Locke, 2002, s.89). M. Bejart, z kolei, tak oto komentuje relację taniec- dziecko: Tak samo ważne jest dla dziecka tańczyć, jak mówić, liczyć czy uczyć się geografii. Najważniejsze jest dla tego dziecka , które urodziło się tańcząc, żeby nie oduczyć się tego języka pod wpływem cofającego je i frustrującego wykształcenia. (W. Tomaszewski, 1991, s. 99). Lukian z Samostate zaś dodaje: Zaraz powiem, co w tańcach jest najbardziej godne pochwały. Oto taniec daje członkom naszego ciała siłę i gibkość. Na pozór wydaje się to sprzeczne i wygląda tak, jakby ktoś pokazywał równocześnie na sobie wytrzymałość Heraklesa i delikatność Afrodyty.(Lukian, za: Reiss, 1951, s. 36). I właśnie tej delikatności i tej wytrzymałości- zarówno fizycznej jak i psychicznej  niech uczą się młodzi ludzie, a jeśli taniec jest odpowiednim dla nich ku temu celem, to dlaczegóż by z niego nie skorzystać.

Bibliografia:

1. Banach M. (2002), Edukacyjne aspekty pracy amatorskich zespołów folklorystycznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków


2. Bednarzowa B., Młodzikowska M. (1983), Tańce-rytm, ruch, muzyka, Sport i Turystyka, Warszawa


3. Clark E.E. (1982), Legendy Indian Kanadyjskich, Nasza Księgarnia, Warszawa


4. Cylulko P. (2003), Tańczę, więc jestem, Sprawy nauki 2003/1


5. Dąbrowski Z. (1966), Czas wolny dzieci i młodzieży, PZWS, Warszawa


6. Dudkiewicz K. (2000), Mowa ciała poprzez taniec, Życie Szkoły, nr 6


7. Kubinowski D. (1997), Proces wychowania tanecznego w środowisku wiejskim, UMCS, Lublin


8. Lukian z Samostate, (1951), Dialog o tańcu, Meandra, Warszawa


9. Stadnicki A. (1998), Terapia Dzieci Muzyką, Ruchem i Mową, WsiP, Warszawa


10. Tomaszewski W. (1991), Człowiek tańczący, WSiP, Warszawa


11. Welhan J. (1999), Walory zajęć muzyczno-ruchowych, Wychowanie w przedszkolu, nr 2


12. Wosien B. (2003), Droga tancerza, Studio Astropsychologii, Białystok