Okazuje się, iż przeciętny człowiek płynący kraulem wykorzystuje ok. 3% całej swojej siły i energii do poruszania się na wprost a reszta tej energii zużywana jest na walkę mięśni z grawitacją ciągnącą ciało człowieka pod powierzchnię wody. Wielokrotny mistrz olimpijski Michael Phelps potrafi wykorzystać ok. 9% siły swoich mięśni do poruszania się do przodu w wodzie podczas wyścigów pływackich. 

Jak zatem zwiększyć 3-krotnie prędkość czytania posługując się metodologią zaczerpniętą ze sportu? W piramidzie sukcesu w pływaniu podstawą i fundamentem jest zrozumienie techniki i mechaniki ruchów ciała, zachowania ciała w wodzie i oporu jaki ono stawia przy poruszaniu się. Gdy zaobserwujemy jak zachowuje się człowiek niepływający wrzucony na głęboką wodę, zauważymy, iż będzie starał się machać jak najwięcej rękami i nogami, aby utrzymać na powierzchni swoją głowę i usta pobierające bezcenne powietrze. Walczy on z wodą, która jest 1000-krotnie gęstsza od powietrza. Wyczerpanie sił i zapasów energii jest nieuniknione w krótkim czasie.

 

 

A co stanie się z oczami przeciętnego czytelnika, nie będącego adeptem sztuki szybkiego czytania, poproszonego o przeczytanie tekstu? Jego gałki oczne rozpoczną swoisty taniec po wyrazach (zwane fiksacjami oka) z wielokrotnymi powrotami do przeczytanego już tekstu (co określamy jako regresja). Dziecko 10-letnie poproszone o wykonanie tego zadania zacznie mozolne czytanie wyrazów po sobie, przeskakując tyle razy, ile jest słów w linijce tekstu i doprowadza do sytuacji, w której na przeczytanie jednej objętości strony potrzebować będzie nawet kilku minut. To w oczywisty sposób prowadzi do zniechęcenia, obniżenia koncentracji uwagi i poczucia zmagania z tekstem. 

Jednym z największych mitów dotyczących błyskawicznego czytania jest powszechne przekonanie, iż wystarczy zwyczajnie przyspieszyć sam proces czytania. Co dzieje się wówczas z naszymi oczami? Przeskakują one po tekście wielokrotnie, wykonując wiele fiksacji - zatrzymań, ósemek, zygzaków i innych figur. Im więcej poruszamy oczami – tym mniej widzimy. Oko musi zatrzymać się na ułamek sekundy, aby zarejestrować obraz. Taka jest fizjologia naszych oczu.  Potwierdzić możemy to, robiąc eksperyment w domu przed lustrem. Popatrz na wprost w lustrze w swoje prawe oko a następnie w lewe. Przeskakuj tak wiele razy z prawego na lewe i z powrotem. Czy jesteś w stanie dostrzec ruch własnych oczu? Odpowiedź zawsze brzmi – nie! Oko ludzkie nie widzi kiedy jest w ruchu! Aby zobaczyć musi dokonać chwilowego zatrzymania. Pamiętajmy, że mówimy o ułamkach sekund, np. czasie, w jakim mrugamy powiekami. Praca oczu osoby, która ma polecenie jak najszybszego zapoznania się z tekstem,  przypomina walkę osoby słabo pływającej poproszonej o sprint. 

Intuicyjnie wielu z nas wykorzystuje naturalny wskaźnik – palec wskazujący – i podkreśla tekst podczas czytania. Robimy to właśnie wtedy, gdy się śpieszymy, szukając numeru w książce telefonicznej lub naszej pozycji w tabeli wyników z egzaminu, czytając przepis kuchenny lub na rozkładzie jazdy pociągów. To daje nam niewielkie poczucie przyspieszenia ale nie nawiązuje do istoty czytania szybkiego: zwiększenia pola widzenia i eliminowania fonetyzacji (poruszania ustami podczas czytania).

Przenosząc się na basen pływacki – zaobserwujmy co się stanie, gdy poprosimy wspomnianą osobę o przyspieszenie swojego pływania. Pojawi się jeszcze więcej piany, bąbli, plusków i chlapania oraz, co najważniejsze – uczucie walki z wodą, której wygrać nie można. Przeciętny pływak dopłynie do przeciwległej ściany z całkowitym wyczerpaniem. Czy to zachęci go do codziennego treningu  skojarzonego z walką, bólem, brakiem powietrza i koncentracji uwagi? Taki brak motywacji do czytania w ogóle jest widoczny na co dzień w polskich szkołach i jest niestety powszechny. 

 

Pierwszą wskazówką dla czytelnika, chcącego poprawić jakość swojego czytania jest zaprzestanie zmagań z tekstem, ze słowem. Otwórz książkę, odnajdź wyraz z literą „o”. Wpatruj się w tę literę jakby była dziurką od klucza. Nie pochylaj się – to częsty błąd. Nie wyostrzaj wzroku. Trzymaj głowę w normalnej odległości, w jakiej czyta się książkę (30-50cm).  Wyobraź sobie, iż przez tę dziurkę od klucza widzisz daleki horyzont a pośrodku wielkie rozłożyste drzewo. Skup się na tym obrazie a twoje oczy zaczną patrzeć „miękko” również na boki i w górę i w dół. Poczujesz nowe wrażenie – poszerzanie twojego pola widzenia. Wykorzystywanie szerokiego pola widzenia i praca nad jego poszerzaniem to kluczowa technika i fundament w szybkim czytaniu. 

Analogicznie w pływaniu: odnalezienie równowagi w wodzie jest kluczowym fundamentem dobrego pływaka. Ciało ludzkie nigdy nie uniesie się na wodzie. Jest to fizycznie niemożliwe. Jesteśmy raczej niczym góry lodowe, kiedy spokojnie leżymy „na wodzie”, zanurzeni w 95% tuż pod jej powierzchnią. Te 5% wystarcza, aby usta nie były zanurzone i pobierały tlen z powietrza.

Uspokój więc oczy i przyzwyczajaj się do patrzenia peryferyjnego, którego używamy w codziennym życiu, np. na przystanku autobusowym nawet bez obracania głowy widzę nadchodzącego z prawej strony kolegę i jednocześnie nadjeżdżający z lewej autobus. Pole widzenia człowieka jest stosunkowo duże i wynosi nawet 170 stopni. Przeciętne pole widzenia czytelnika wynosi ok. 20 znaków, co równa się ok. 5 cm. Zwyczajnie nie ma potrzeby czytania wyrazu po wyrazie, podczas gdy pierwszym krokiem do poprawy jest uświadomienie sobie potrzeby zmiany techniki czytania.


 

Fundamentem w piramidzie sukcesu jest RÓWNOWAGA, której dokonujemy poprzez zmianę techniki czytania lub pływania, poprzez zmianę nastawienia i myślenia o celu (przepłynięcie dystansu lub przeczytanie książki). Może ucieszy mnie samo osiągnięcie dystansu: przeczytanie grubej lektury w tydzień lub dwa lub przepłynięcie kilku kilometrów bez presji wyniku czasowego. Chcemy jednak w tym wypadku, aby dystans był osiągnięty w dobrym czasie: ta sama książka przeczytana w 90minut, ten sam dystans w basenie przepłynięty w 90minut. Wyobraźmy sobie ile czasu zabierze przepłynięcie owych 200 długości basenu. Czy w tym samym czasie zdążymy przeczytać z dobrym rozumieniem 200 stron książki? Jest to w zasięgu każdego czytelnika, tak jak i w zasięgu każdego przeciętnego pływaka. 

 

Pozostawiając na boku kwestię oczywistej organizacji miejsca, oświetlenia, pozycji i przestrzeni do czytania, przeanalizujmy pierwsze kroki w uczeniu się efektywnego czytania. Termin ten jest nieprzypadkowy. Nie chodzi bowiem li tylko o szybkość i czas czytania, ale przede wszystkim o jego jakość, czyli efektywność właśnie. Przeczytanie danej objętości tekstu w jednostce czasu to jeden ze wskaźników mierzonych podczas kursów czytania. Poziom rozumienia tekstu oraz zapamiętania kluczowych informacji to już kolejne mierzalne wskaźniki, które stanowią nieodłączną składową efektywności czytania. W pływaniu mierzymy nie tylko czas przepłynięcia odcinka np. 25m, ale i ilość kroków pływackich, czyli ilość ruchów, jaki potrzebne nam są do osiągnięcia przeciwległej ściany basenu. Przeciętny pływak w technice kraula potrzebuje 20-22 ruchów lub nawet więcej na przepłynięcie 1 basenu. Najlepsi mistrzowie płyną 3-razy szybciej wykonując 2-razy mniej ruchów na tej długości. Technika i wykorzystanie energii oraz koncentracja uwagi są kluczowe.

Potraktujmy stronę książki jak basen pływacki. Mamy w niej 25 linijek tekstu, niczym 25 metrów basenu. Policzmy czas przeczytania jednej strony. Jeśli oko zatrzymuje się na jednym wyrazie od 0,25 do 0,50 sekundy – czas potrzebny na przeczytanie jednej linijki wahać się będzie od 2,5 do 5 sekund, przy założeniu, że w linijce jest po 10 wyrazów. Pomnożone przez ilość linijek na stronie da nam przybliżony wynik w zakresie od 1 do 2 minut. Mowa jest tutaj o czasie potrzebnym do przeczytania 250 słów tekstu. Taką właśnie prędkość osiąga przeciętny czytelnik. Dzieci i młodzież czytają 2-5 razy wolniej.

Wykorzystując od razu, tu i teraz - poszerzone pole widzenia (które jest dla nas naturalne) możemy bez większego wysiłku skrócić czas czytania już o połowę.


 

Korzyści z tak wprowadzonej techniki zmniejszania ilości ruchów oczu poprzez poszerzenie pola widzenia są oczywiste. Czas zatrzymania wzroku potrzebny jest do identyfikacji wyrazu, zrozumienia jego znaczenia i przyswojenia w kontekście całego zdania i waha się od 0,2 do 0,5 sekundy w zależności od poziomu bogactwa słownikowego. Im więcej czytamy – tym szybciej identyfikujemy wyrazy. Młodsze dzieci, mające ubogi zasób słownictwa nie dokonują tak szybkiej identyfikacji znaczenia wyrazów, i uczą się przy lekturach odpowiednich dla ich wieku. Chodzi o poziom trudności tekstu, wielkość czcionki i ilość słów na stronie.

Na basenie przepływając jedną długość  liczymy ilość kroków pływackich i staramy się zmniejszyć ich ilość tak, aby zwiększyć odległość sunięcia ciała przy jednym cyklu ruchów. Najlepsi pokonują dystans długości własnego ciała przy jednym kroku pływackim. Zamiast wykonać ich 22 – robią 12 lub nawet 9 ruchów – co powoduje też mniejsze zużywanie energii i mniejsze poczucie zmęczenia.

Każdy może wykonać prosty test swojego pola widzenia, aby podnieść jakość czytania a tym samym jego efektywność. Każdy dodatkowy wykorzystany procent naszego układu nerwowego, szczególnie centralnego odbywa się poprzez skierowanie uwagi na świadomość ciała, jego położenia i zachowania w wodzie a w czytaniu wiąże się ze świadomością grupowania wyrazów i tym, że przeciętny czytelnik posiada ok. 5 cm pole widzenia i może a nawet powinien je wykorzystywać już teraz. Oczywiście istnieje wiele innych czynników, takich jak antycypacja, artykulacja zewnętrzna i wewnętrzna, deficyty koncentracji uwagi, nieświadomość celu czytania, regresje i wiele innych, do których odniosę sie w kolejnych częściach serii.

Podsumowując: piramida sukcesu w sporcie pokazuje wyraźnie na co postawić akcent w treningach: najpierw uczymy się prawidłowej techniki (poprzez poszerzanie pola widzenia w czytaniu i odnajdywaniu stanu równowagi w pływaniu), potem zwiększamy dystans (od 5 minut do 15 minut treningu) a dopiero na końcu stawiamy akcent na budowanie prędkości 1000 słów na minutę w czytaniu lub przepłynięciu dystansu 50m w 1:15 min. Innymi i słowy: po 1-2 miesiącach treningów stawiamy sobie za cel przeczytanie 200 stron w ciągu 90 minut (tak jak przepłynięcie 200 długości 25m basenu), co da nam średni wynik ok. 555 słów na minutę czytania. Technika jest najważniejsza. Przeczytanie 200 stron rozpoczyna się od tej pierwszej. A pierwsza strona rozpoczyna się od pierwszej linijki, w której już teraz możesz czytelniku odnaleźć poszerzone pole 20 znaków i wprowadzić trening czytania na 3 fiksacje, zamiast na 10! Powodzenia!