Dla każdego z nas uśmiech znaczy coś innego, dla
jednego jest to gest życzliwości, solidarności czy miłości, natomiast inny
człowiek traktuje uśmiech, humor jako filozofię życia… Paradoksalnie, humor
jest ujmowany albo w sposób poważny albo istnieje jako „lekki byt” wśród innych
wartości uznawanych przez człowieka. Większość z nas nie zastanawia się co nim
kieruje kiedy się uśmiecha, co sprawia mu radość i szczęście, przyjęliśmy ten
sposób reagowania za może nieco zbyt naturalny gest wrodzony, czy też
bezwarunkowy odruch, który towarzyszy nam na co dzień. Może jednak należy
zastanowić się dlaczego warto się uśmiechać? Jak się uśmiechać? Warto także
nadać znaczenie temu zjawisku. Poprzez swoje dalsze rozważania będę chciała
udowodnić jak wielkie znaczenie ma humor w życiu człowieka. Spróbuje udowodnić
jaką terapeutyczną moc posiada komizm i nakłonić pedagogów do uczenia śmiechem,
oraz z uśmiechem. Śmiechu można się nauczyć, ale aby tak się stało musi
zaistnieć wzorzec wobec, którego zaczniemy inaczej spoglądać na świat.

Humor pojawił się już w rozważaniach starożytnych
filozofów, w średniowieczu śmiech nabrał specyficznego znaczenia, o
groteskowości średniowiecza pisał sporo Michaił Bachtin rosyjski literaturo – kulturoznawca.
Wspominał on, że „nie ma  zakazów i
ograniczeń stworzonych przez śmiech.”

150%"> mso-bidi-font-weight:bold'>Należałoby się jednak zastanowić jak humor jest
ujmowany w pedagogice? Jest to jedna z metod wychowania, natomiast
ukształtowanie u wychowanka poczucia humoru może być jednym z  celów wychowania. Aby zastosować humor w
kształtowaniu osobowości młodego człowieka należy pamiętać o pewnych założeniach
filozoficzno – etycznych, które nie pozwolą popaść w skrajne traktowanie humoru
jako celu wychowania. Są nimi stwierdzenia takie jak:

• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Świat
  jest różnorodny i nieschematyczny.
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Wesołość,
  dobre samopoczucie to cechy inteligentnego ustosunkowania się do rzeczywistości.
  
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Humor i
  pogodny dowcip są wyrazem życzliwości, przychylnego stosunku do innych
  ludzi.
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Humor i
  dowcip to cechy typowo ludzkie, świadczące o pełnym rozwoju osobowości
  człowieka.
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Humor i
  dowcip są swoistymi formami twórczości, pozwalającymi unikać jednostronności
  w wielu aspektach aktywności jednostki.
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Humor i
  dowcip są przeciwstawne ponuractwu, są cechami osobowości wyśmienicie
  ułatwiającymi współżycie z ludźmi.
  
• tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Humor i
  dowcip nie są wskaźnikami jedynie beztroski życiowej. ftn1" href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""> ^footnote">
  

150%"> mso-bidi-font-weight:bold'>Odpowiednie podejście do wychowania z humorem może
spowodować naprawdę pozytywne skutki wychowawcze. Współcześnie nie tylko szkoła
czy rodzina zajmuje się wychowaniem, takie zadania realizuje także kościół,
oraz szeroko pojęta dziedzina sztuki. Opinia publiczna także ciągle sprawuje
kontrolę i kształtuje postawy człowieka. Jak wiadomo media w dzisiejszych
czasach wykorzystują komizm jako środek ośmieszania czy wyśmiania danej
sytuacji, ale także nie rzadko osób publicznych. Ironia, sarkazm, kpina i
szyderstwo są to środki represyjne, dlatego powinny być stosowane bardzo
ostrożnie. Dziś niejednokrotnie są wykorzystywane w walce politycznej, bądź
medialnej, typowej walce na słowa. Może być to krzywdzące nie tylko dla osób
wobec, których jest ten  rodzaj humoru
stosowany, ale także dla tych, którzy są potencjalnymi obserwatorami i mogą
uczyć się takiego traktowania drugiego człowieka. Dlatego bardzo ważne jest w
jaki sposób i gdzie używamy humoru, przede wszystkim powinniśmy mieć świadomość
jego częstego nadużywania w złych zamiarach. Tylko umiejętne wykorzystanie
komizmu jako środka wychowawczego może przynieść pozytywne skutki w budowaniu
postaw. Istnieje wiele rodzajów humoru, które pozytywnie wpływają na
wychowanie. Są to między innymi komizm satyryczny, który poprzez krytykę i
potępienie zła ma odstraszać od niewłaściwego postępowania. Ośmieszenie
satyryczne wykorzystane w odpowiedniej sytuacji powinno wywołać u danej osoby
upokorzenie, wstyd i poczucie niezadowolenie z siebie.  Satyra z założenia kształtuję postawę
krytycyzmu i bezkompromisowości wobec zła footnote">

150%"> mso-bidi-font-weight:bold'>Zauważa się także, że humor ma swoje uzasadnione
pozytywne efekty w redukcji zachowań agresywnych, lękowych, wpływa także na
kształtowanie osobowości ucznia w każdym etapie rozwojowym. Humor spełnia wiele
funkcji w życiu człowieka. Jednak warto skupić się na tych początkowych latach
naszego życia, gdzie wszystko co nas otacza wydaje się być nowe, ciekawe i
nieznane. W życiu dziecka humor spełnia cztery podstawowe funkcje:

1. tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Funkcja
   zabawowa – czyli odprężająco – rozrywkową. Podczas zabawy, w której
   dziecko uczestniczy z osobą pogodną, pełną dowcipu, odpręża się, łatwiej
   znosi negatywne stany psychiczne , uwalnia się od zahamowań, samo jest
   radosne i uśmiechnięte.
   
2. tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Funkcja
   terapeutyczna – jest ona w ścisłym związku z funkcją zabawową. Funkcja ta
   pomaga w ukształtowaniu zdrowej psychiki dziecka, poprzez usunięcie
   stresów i frustracji w zabawie.
   
3. tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Funkcja
   poznawcza – realizuje się poprzez zaspokojenie ciekawości świata w sposób
   dowcipny i zaskakujący. Wszelkie zmiany jakie następują podczas zabawy
   tzn. zakłócenia ustalonego porządku, przestawienie przedmiotów służących
   do zabawy, wywołują u dzieci odczucia komizmu. Jest to sposób poznania
   otaczającego ich świata, ponieważ dziecko łatwiej zapamiętuje treści np. w
   formie wierszyka, tekstu, czy inscenizacji o charakterze humorystycznym.
   
4. tab-stops:list 36.0pt"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Funkcja
   wychowawcza – poprzez ukazanie niewłaściwego zachowania dziecka przez
   pryzmat  jego śmieszności, łatwiej
   uzyskujemy zamierzone wychowawcze efekty, niż siłą perswazji czy też
   ciągłego pouczania.
   

17.4pt;line-height:150%"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>W sytuacji
szkolnej najłatwiej jest spotkać humor. Tam gdzie są dzieci i młodzież, tam też
jest śmiech i zabawa. Jak się okazuje istnieje wiele rodzajów śmiechu
reprezentowanych przez uczniów. Na podstawie typologii śmiechu uczniowskiego
przeprowadziłam badania wskazujące w jaki sposób humor wpływa na wychowanie i
nauczanie uczniów szkół gimnazjalnych i pond gimnazjalnych. Piotr Szarota
wyróżnił aż dwadzieścia jeden rodzajów uśmiechu są to: uśmiech radosny,
życzliwy, porozumiewawczy, uprzejmy, figlarny, swobodny, ironiczny, czuły,
zalotny, nieśmiały, przepraszający, przymilny, dumny, dobrotliwy, ośmielający,
przekorny, przebiegły, współczujący, złośliwy, lekceważący oraz zuchwały.  Na podstawie tej typologii uśmiechu
przeprowadziłam badania wśród uczniów i nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponad
gimnazjalnych. Badania te wykazały jak przedstawia się wychowawcza funkcja
humoru i śmiechu zdaniem badanych grup. Pierwszą z grup, którą ujęłam w swoich
badaniach to pięćdziesięcioro  uczniów
krakowskich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Jest to losowo wybrana
grupa uczniów, którzy zgodzili się odpowiedzieć na kilka pytań zawartych w
kwestionariuszu ankiety. Drugą grupę reprezentowało pięćdziesięciu nauczycieli
pracujących na co dzień w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych w Krakowie.

17.4pt;line-height:150%"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>Dzięki
odpowiedziom uczniów dowiedziałam się  jakie
rodzaje uśmiechu występują najczęściej w ich środowisku, oraz jakie funkcje
spełniają wskazane rodzaje uśmiechu, zapytałam również o to
nauczycieli.  Wśród najczęściej
wymienianych typów uśmiechu zostały wskazywane te „pozytywne” tzn. uśmiech radosny,
szczery i porozumiewawczy. Jak się okazało spełniają one specyficzne funkcje w
środowisku szkolnym. Jest nim głównie funkcja zabawowa, poznawcza i
komunikacyjna. Sporo odpowiedzi świadczy jednak o tym, że w szkole często
widoczny jest uśmiech lekceważenia i uśmiech ironiczny stosowany przez uczniów
wobec siebie nawzajem jak i wobec uczących. Nauczyciele zapytani przeze mnie o
funkcje humoru  jakie dostrzegają w
swojej pracy wymienili je podobnie jak uczniowie. Pojawiła się także dodatkowa
bardzo istotna funkcja wychowawcza, którą nauczyciele podawali
najczęściej.  Na wychowawczą wartość
humoru wskazuje także to, w jaki sposób jest on wykorzystywany podczas trwania
zajęć lekcyjnych. Zapytałam zatem zarówno uczniów jak i nauczycieli w jaki
sposób stosowanie humoru podczas lekcji wpływa na ich przebieg? Obie grupy
były podobnego zdania, że humor w odpowiednich ilościach wpływa bardzo
pozytywnie na zajęcia lekcyjne. Aby sprawdzić faktyczny stan stosowania humoru
w szkołach, jako kolejny problem postawiłam sobie pytanie:  Jak uczniowie oceniają stosowanie humoru
nauczycieli, jakie są tego skutki w przekazywaniu treści nauczania? Grupa
badanych uczniów bardzo słabo oceniła humor swoich nauczycieli tzn. niewielka
ilość respondentów potwierdziła, że spotyka się z wesołym i uśmiechniętym
nauczycielem. Niestety większość uznała, że nie stosują oni humoru jako środka
wychowawczego ani dydaktycznego. Natomiast oczekiwania tej badanej grupy są
wysokie, wyrazili oni chęć większego otwarcia się nauczycieli, wskazali także
szereg pozytywnych aspektów nauki i wychowania z humorem. Uczniowie widzą
zdecydowaną różnice we własnym zachowaniu względem nauczyciela, który uczy z
uśmiechem, sami przyznali, że są oni otwarci i bardziej ufni a sama nauka
wydaje się być przyjemniejsza. Ciekawa jest konfrontacja tego samego problemu z
grupą nauczycieli, zapytałam ich czy często używają humoru, oraz w jakich
sytuacjach? Widać tutaj zdecydowaną rozbieżność w dostrzeganiu stosowania
humoru przez uczniów i nauczycieli, ponieważ Ci drudzy zgodnie twierdzą, że
często używają tego środka w swojej pracy. Tylko nieliczni dość sceptycznie
wyrażali swoją aprobatę dla humoru w nauce, czy wychowaniu. Zatem, albo
uczniowie źle oceniają humor swoich nauczycieli, albo po prostu różnica wieku
sprawia, że ta kwestia jest zupełnie inaczej widziana przez obie grupy. Możliwe
jest także, że nauczyciele twierdząc, że cenią i używają uśmiechu w szkole
wyrażają tylko swoje chęci a nie stan faktyczny. Aby sprawdzić wychowawczy
wpływ humoru za cel postawiłam sobie sprawdzenie w jaki sposób humor zarówno
uczniów jak i nauczycieli wpływa na ich wzajemne relacje? Okazało się, iż
tym razem obie grupy badanych były co do tej kwestii zgodne. Nawiązywanie
relacji między uczniem a nauczycielem jest zdecydowanie bardziej efektywne w
momencie, kiedy pojawia się uśmiech. Zarówno uczniowie jak i nauczyciele cenią
sobie humor jako element charakteru. Łatwiej jest uczniowi dotrzeć do
nauczyciela, który uśmiechem zaprasza go do nawiązania z nim kontaktu.
Nauczyciele natomiast zwracają uwagę, iż uczniowie pod wpływem pojawienia się
elementu humorystycznego częściej się otwierają, są bardziej aktywni i
nabierają pewności siebie. Wpływa to zatem pozytywnie nie tylko na wzajemne
relacje, ale także na wychowanie ucznia. Nauczyciel uśmiechnięty jest bliższy
młodemu człowiekowi, jest zatem godny zaufania i przyjazny. Może to także
wpływać na kształtowanie autorytetu takiego nauczyciela. Kiedy nauczyciel
wychowuje z uśmiechem powinien wiedzieć także jakiego rodzaju uśmiechu
oczekiwać od ucznia. Innymi słowy powinien nie dać się zwieść pozornemu miłemu
uśmiechowi, za którym kryje się prawdopodobnie emocja negatywna. Ważne jest,
aby wiedział jakie mogą być przyczyny i skutki występowania uśmiechu
uczniowskiego, ponieważ każda reakcja ma swoje uzasadnienie. Naprawdę
pocieszający jest fakt, że rzeczywiście nauczyciele taką wiedze posiadają. Po
uzyskanych odpowiedziach śmiało mogę stwierdzić, że wiedzą oni czego
konsekwencją jest określone zachowanie ucznia. Dostrzegają w różnych typach
uśmiechu możliwe ukrywane problemy ucznia. Zatem tutaj także ujawnia się
kolejny aspekt wychowawczej roli humoru. Dzięki niemu czasami nauczyciel może
dokonać dogłębnej obserwacji ucznia i dostrzec problem w odpowiednim czasie,
aby go rozwiązać. Na koniec zapytałam nauczycieli jak oceniają oni wartość
śmiechu i humoru jako środka wychowawczego? Aby odpowiedzieć na to pytanie
należałoby na początku wiedzieć jak do wychowawczej funkcji humoru odnoszą się
nauczyciele. Z wypowiedzi nauczycieli można wnioskować, iż rzeczywiście cenią
oni sobie wartość humoru jako środka wychowawczego bardzo wysoko. Potwierdzają,
że często używają humoru w procesie wychowawczym jak i dydaktycznym. Traktują
humor jako środek do osiągania określonych celów. Wymieniają wśród nich
budowanie miłej atmosfery, nawiązywanie bliższych relacji z podopiecznymi.
Niejednokrotnie także podkreślali wartość humoru w nauczaniu, także uczniowie
podkreślali, że humor powoduje zwiększenie motywacji do nauki, wzbudza
zainteresowanie, oraz pomaga w zapamiętywaniu określonego materiału. W
wychowaniu komizm ma ogromne znaczenie, pozwala bowiem na budowanie prawidłowej
postawy społecznej u uczniów. Dzięki uśmiechowi jesteśmy bardziej otwarci na
innych, częściej i lepiej wykształca się w nas postawa empatii i chęci pomocy
innym. Wychowanie z humorem zdaniem nauczycieli szkół, w których
przeprowadziłam badania jest wprowadzane przez nich w program jaki realizują,
natomiast dzięki konfrontacji odpowiedzi na to samo pytanie zadane uczniom
dowiadujemy się, że nie do końca tak jest w rzeczywistości. Jest to dowód na
to, że niestety teoria mija się z praktyką. Nie można natomiast zarzucić
uczącym chęci, na pewno samo udzielanie odpowiedzi na zadane przeze mnie
pytania skłoniło ich do refleksji nad tym problemem. Nie można też
generalizować, bowiem część z respondentów rzeczywiście jest świadoma
pozytywnego działania humoru w procesie wychowania i rzeczywiście go stosuje,
natomiast trudno jest uwierzyć, że każdy z tych którzy się wypowiadali
faktycznie zna funkcje humoru w aspekcie pedagogicznym. Jest to wiedza bardziej
intuicyjna niż sprawdzona i wyuczona. Trudno też bezgranicznie wierzyć uczniom
w wieku badanych, dla których najprawdopodobniej najlepszym sposobem wychowania
czy nauczania byłoby totalny brak kontroli i pozwolenie na całkowite
samokształcenie i wychowanie przez doświadczenie. Niezwykle trudnym zadaniem
dla pedagoga i nauczyciela jest odnalezienie „złotego środka”, którego czasami
szuka się latami.

150%"> mso-bidi-font-weight:bold'>Mimo tego, że na co dzień każdy z nas spotyka się z
sytuacjami komicznymi czy humorystycznymi nie zastanawiamy się nad mechanizmem
a tym bardziej nad wpływem jaki wywiera na nas uśmiech. Wiele jest jeszcze do
„odkrycia” i poprawy jeśli chodzi o metody nauczania i wychowania w polskich
szkołach. Sami musimy zadbać o to jak będziemy nauczać i kierować naszymi
dziećmi, nikt inny nie uczyni tego za nas. Jest to wielkie wyzwanie dla
pedagogiki jako nauki, aby rozpowszechniać nowe metody, ciągle je ulepszać nie
zapominając jednocześnie o wartości człowieka w działaniu, bo to on jest
przecież najważniejszy. font-family:"Times New Roman","serif"'>Skoro humor towarzyszy nam tak często w
życiu, to powinniśmy znaleźć dla niego odpowiednie zastosowanie. Niewątpliwie
śmiech jest formą uczestniczenia w życiu społecznym, kontaktu z otoczeniem, czy
formą porozumiewania się. Przedstawiona przeze mnie refleksja nad humorem w
pedagogice powinna także skłaniać do tego, by mimo wszystko potraktować tę
metodę poważnie w odniesieniu do wychowania i nauczania, bo rzeczywiście może
to spowodować pozytywne zmiany w edukacji.

17.4pt;line-height:150%"> font-family:"Times New Roman","serif";mso-bidi-font-weight:bold'>