Popełnianie czynów zabronionych przez osoby młode ma szerokie podłoże i jest wynikiem zarówno wychowawczych błędów rodzicielskich jak i psychospołecznych uwarunkowań, które w sposób bezpośredni kształtują postawy młodego pokolenia wobec świata: cudzej własności, pracy i pieniądza. Współcześnie jesteśmy świadkami nasilania się patologicznych przejawów życia społecznego w wykonaniu osób, które są uczniami szkół już nie tylko ponadgimnazjanych, ale i gimnazjalnych i podstawowych, co dowodzi stałej tendencji obniżania się granicy wieku osób młodych, które trudnią się kradzieżą czy prostytucją, traktując tę formę patologii jako sposób na życie.

• Nie ukończyła 18 lat i przejawia objawy demoralizacji społecznej, 
• Ma ukończone 13 lat, ale nie ma ukończonych 17 lat i dopuściła się czynu karalnego, 
• Osobę, wobec której zastosowano środki poprawcze i osoba ta nie ukończyła 21 lat^[3].

Jak widać ustawa przewiduje trzy sposoby pojmowania osoby nieletniej w zależności od rodzaju przejawianego niedostosowania społecznego. Zgodnie z ustawą za czyn karalny rozumie się czyn zabroniony, przestępstwo, przestępstwo skarbowe lub też wykroczenie okresowe przez Kodeks wykroczeń. Ustawa ta określa wiek nietanich odpowiedzialnych za swoje czyny oraz wyznacza możliwości prawne przewidziane przez ustawodawcę w celu poprawy zachowania nieletniego. Osoba, która popełniła przestępstwo i ukończyła 17 rok życia będzie odpowiadała jak osoba dorosła, podlegając przepisom prawa karnego dla dorosłych^[4]. Ponadto, podobnie jak siedemnastolatek będzie traktowana osoba, która ukończyła piętnasty rok życia, jeśli popełniła czyn karalny przewidziany w art. 10 kk oraz „okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego warunki osobiste, za tym przemawiają, a w szczególności, jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze były nieskuteczne”^[5].

W prawie polskim przede wszystkim dąży się do „przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa”^[6]. W tym celu wobec nieletniego przewiduje się takie postępowanie, które będzie wynikało z kierowania się jego dobrem i pozwoli mu na powrót do społeczeństwa.

Podczas postępowania w sprawach nieletnich sąd rodzinny bierze pod uwagę takie elementy jak: zachowanie nieletniego, jego wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychwala nieletniego^[7]. W obu przypadkach kary wymierzone osobom nieletnim będą miały łagodniejszy wymiar niż w przypadku osób dorosłych. W przypadku piętnastolatka wymierzenie kary może odnosić się do 2/3 górnego zagrożenia przewidzianego w Kodeksie karnym za popełnienie czynu karalnego. Co do osoby, która ukończyła 17 lat, ale nie ukończyła 18 roku życia w przypadku popełnienia przez nią występku sąd rodzinny może zamiast kary przewidzianej dla osoby dorosłej zastosować środki wychowawcze jakie stosuje się wobec nieletnich^[8]. 

Art. 5 i 6 Ustawy określa szczegółowe warunki postępowania wobec nieletniego. Wobec nieletniego mogą zostać zastosowane środki wychowawcze, poprawcze w postaci umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. Ustawa przewiduje również orzeczenie kary wobec nieletniego i resocjalizację, jeśli zastosowane wcześniej środki nie przyniosły skutków^[9]. W myśl Ustawy sąd może zastosować działania o charakterze resocjalizacyjnym, które mają charakter dyscyplinarno – poprawczy. 

Od stosowania środków karnych i poprawczych odstępuje się całkowicie w przypadku nieletnich poniżej 13 roku życia. W przypadku, gdy nieletni przed ukończeniem 13 roku życia dopuścił się naruszenia norm prawnych, wobec niego stosuje się środki, które pozwalają na zwiększenie opieki i odpowiedzialności rodziców lub też zapewniając mu inny rodzaj opieki, poza rodziną biologiczną. Na skutek takich działań następuje całkowite lub częściowe pozbawienie rodziców praw rodzicielskich^[10].

Art. 6 przewiduje, że wobec nieletniego sąd rodzinny może:
 

1. Udzielić upomnienia;
2. Zobowiązać nieletniego do określonego postępowania, w postaci naprawionej krzywdy, wykonania określonych prac na rzecz pokrzywdzonego członka społeczności lokalnej, zobowiązać do przeproszenia pokrzywdzonej osoby, podjęcia nauki lub pracy, uczestniczenia w zajęciach o charakterze terapeutycznym lub szkoleniowym, zobowiązać nieletniego do nieprzebywania w określonych miejscach i środowiskach, zaniechania używania alkoholu;
3. Ustanowić nadzór rodziców lub opiekuna; 
4. Ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej godnej zaufania;
5. Zastosować nadzór kuratora;
6. Skierować do ośrodka kuratorskiego oraz instytucji społecznej, która zajmuje się pracą z nieletnim o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym;
7. Orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8. Orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem przestępstwa;
9. Orzec umieszczenie nielotnego w rodzinie zastępczej, ośrodku szkolno – wychowawczym lub placówce opiekuńczo – wychowawczej;
10. Umieścić nieletniego w zakładzie poprawczym;
11. Zastosować inne środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym^[11].

*** 
 

O autorze:
		Justyna Agnieszka Wrzochul-Stawinoga Absolwentka PWSZ w Legnicy oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego. Filolog, pedagog, dziennikarz - redaktor. Obszary zainteresowania: pedagogika społeczna, pedagogika resocjalizacyjna, socjologia, media i komunikacja ze szczególnym uwzględnieniem wpływu współczesnych przemian społeczno - gospodarczych na rozwój patologii społecznych oraz mediów na kształtowanie się stylu życia współczesnego społeczeństwa polskiego pod ich wpływem.