FAS- ( Fetal Alcohol Syndrome- Zespół alkoholowy płodu)- jest to zespół nieprawidłowości, stwierdzany u niektórych matek spożywających alkohol w okresie ciąży. Następuje on w wyniku picia alkoholu przez kobiety ciężarne. Wówczas alkohol przenika przez łożysko i jest w całości wchłaniany przez dziecko, uszkadzając płód niedowracalnie, nawet wtedy, kiedy matka tego nie odczuwa.

Zespół alkoholowy płodu ( FAS) – wiąże się z fizycznymi, umysłowymi, behawioralnymi anormalnościami.

Problem szkodliwego działania alkoholu w okresie prenatalnym na organizm dziecka ma istotny wpływ na jego rozwój, a także jest swoistym „być” lub „nie być” w późniejszych latach dalszej egzystencji.

Jednak, poznając ten specyficzny rodzaj zaburzenia dziecięcego, powinniśmy się cofnąć kilkanaście lat wstecz, by zrozumieć etiologię FAS.

Zanim zaczęto mówić o syndromie FAS i innych pochodnych zaburzeniach u potomstwa matek spożywających alkohol w czasie ciąży w Polsce, na świecie wiadomo było już o nim od dawna.

Bowiem FAS został opisany po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych Ameryki w 1968 roku przez Paula Lemoine’a, który prowadząc badania, bardzo szczegółowo opisał wpływ działania alkoholu na płód, oraz długotrwałe efekty prenatalnej ekspozycji na alkohol.

            Przedstawił on, bowiem charakterystyczne cechy dzieci matek-alkoholiczek, do których, zaliczył między innymi:

·      Niedorozwój psychofizyczny, ( małogłowie),

·      Niską wagę urodzeniową, hypotrofię,

·      Charakterystyczne rysy twarzy: płaskie czoło, mały zadarty nos, wąska górna warga, płaskie policzki, tyłożuchwowie ( retrognatia), deformacje uszu,

·      Rozwojowe wady wrodzone: rozszczep podniebienia, wady oftalmologiczne, wady serca, wady naczyniowe.

Prowadząc dalsze badania nad poznaniem przyczyn tego zaburzenia P. Lemoine zauważył, że dzieci kobiet nadmiernie spożywających alkohol w okresie ciąży wykazują poważnie problemy z zachowaniem norm społecznych w życiu dorosłym.

            Kolejnym naukowcem, który również poczynił kroki, mające na celu dokładne poznanie tego syndromu był rosyjski psycholog Szurygin, który porównał dziewiętnaście dzieci kobiet- alkoholiczek, które urodziły swoje dzieci zanim stały się regularnymi alkoholiczkami i dwadzieścia troje dzieci, które urodziły się, gdy ich matki systematycznie spożywały alkohol.

Po przeprowadzeniu pełnej diagnozy dzieci z pierwszej grupy Szurygin stwierdził, iż dzieci te wykazują:

o    Objawy nerwicowe,

o    Objawy emocjonalne,

o    Objawy behawioralne- (ich sytuacja uległa poprawie z chwilą zmiany środowiska, lub podjęciem leczenia przez matkę).

Natomiast dzieci badane z drugiej grupy wykazywały głębokie zaburzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego, co przejawiało się w pierwszych okresach ich życia, natomiast czternaście dzieci miało bardzo poważne zaburzenia rozwojowe, tymczasem pozostałe cechowały organiczne uszkodzenia mózgu z powodu silnego działania toksyn, które matki wprowadziły do swojego organizmu przed narodzinami swoich dzieci.

            Pomimo, nieskończonej liczby badań na dzieciach i ich matkach, jakie prowadzono w świecie, żaden z naukowców nie odkrył w swojej pracy nic nowego. Alkohol, bowiem jest silnie działającym teratogenem neurobehawioralnym, który, może doprowadzić do trwałego upośledzenia OUN, tylko, wtedy, gdy potwierdzą się informacje o spożywaniu tej substancji przez matkę. Należy, jednak pamiętać, że objawy mogą być trudniejsze, aby dokonać ich klasyfikacji, w przypadku, gdy kobieta spożywała niewielkie ilości tego środka, dzięki, czemu zdiagnozowanie dziecka z pełnoobjawowym FAS zostaje utrudnione. W tego typu sytuacjach możemy mówić o zespole FAE- ( Fetal Alcohol Effects), czyli Alkoholowym Efekcie Płodowym. 

            Terminem tym najczęściej opisuje się następujące cechy, do, których zaliczyć można między innymi:

Ø   Niektóre specyficzne cechy wyglądu twarzy charakterystyczne dla FAS,

Ø   Obecność przynajmniej jednego objawu FAS, jak na przykład: nerwicę,

Ø   Uszkodzenia mózgu i wynikające z niego zaburzenia zachowania i uczenia się,

Ø   Opóźnienia wzrostu.

Dzieci wykazujące syndrom FAE scharakteryzować można mniej natężonymi objawami i uszkodzeniami, niż dzieci mające pełnoobjawowy FAS. Ponieważ FAE trudniej zdiagnozować, dzieci takie zazwyczaj w środowisku szkolnym i rówieśniczym traktuje się, jako zdrowe i silne, natomiast wobec nich dorośli mają takie same oczekiwania, jak wobec dzieci zdrowo funkcjonujących w środowisku społecznym.

            Aczkolwiek narzucanie norm i przyjmowania przez nich określonych ról społecznych typu: , , może doprowadzić u dzieci tych do frustracji i załamania, które sprzyjać może zaburzeniom w zachowaniu.

Terapia dzieci z FAS w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Dzieci z FAS nie da się wyleczyć. Jednak, jeśli otoczy się je właściwą specjalistyczną opieką, można zminimalizować skutki objawów FAS i tym samym zapobiec powstawaniu objawów wtórnych.

       Jednakże, kluczem w pracy z dziećmi z FAS i FAE jest konsekwencja, i zapewnienie im stałości, szczególnie w otoczeniu, w, którym przebywają, na co dzień. Bardzo ważnie jest także egzekwowanie przez nie komunikatów, które powinny objawiać się codziennym treningiem umiejętności społecznych.

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na terapię dzieci z FAS powinno być ustalenie harmonogramu, poprzez, które dziecko w sposób stały, rytmiczny będzie wykonywać czynności i przewidywać następujące po sobie zadania.

Zaburzenia dzieci z FAS w okresie wczesnego dzieciństwa.

Dzieci z FAS przez całe swoje „dziecięce” jak i dorosłe życie borykają się z nieodwracalnym skutkami alkoholu, który krótko mówiąc zaburzając jego .

Obserwując dzieci z FAS możemy zauważyć ich specyficzne problemy z zachowaniem, które bardzo często są przyczyną uszkodzeń, na, jakie ich organizm został narażony w okresie prenatalnym.

            Dzieje się tak, dlatego, że Ośrodkowy Układ Nerwowy, o, którym wspomniano na samym początku tego artykułu jest szczególnie narażony na szkodliwe działania alkoholu, dlatego też, dzieci z FAS w dużym stopniu przejawiają bardzo poważne zaburzenia umysłowe, a niejednokrotnie nie przekraczają przeciętnego ilorazu inteligencji ( IQ).

            Analizując poszczególne okresy rozwojowe dzieci z FAS możemy zauważyć, iż w okresie wczesno niemowlęcym dzieci te wykazują większą pobudliwość, mają problemy ze snem i ssaniem. Wraz z coraz większym rozwojem dziecka ujawniają się problemy z nadaktywnością, samokontrolą, organizacją, impulsywnością i adaptacją- przystosowaniem w środowisku. Dzieci z syndromem FAS są także złośliwe, uparte, natomiast innym razem popadają w stany depresyjne i demencyjne, które zazwyczaj zaobserwować można u osób w starszych.

Pomimo, wielu trudności, które dotykają dzieci z FAS, nie powiedzieliśmy o najważniejszych, mianowicie problemach z pamięcią i uczeniem się. Dzieci z zespołem FAS w okresie przedszkolnym, wczesnoszkolnym i szkolnym mają trudności z:

        Myśleniem abstrakcyjnym- to znaczy nie potrafią wyobrazić sobie liczb, mają poważne problemy z uczeniem się takich przedmiotów jak: matematyka, fizyka, chemia, geografia itp.,

        Myśleniem przyczynowo-skutkowym- nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego doświadczyły w swoim życiu,

        Uogólnianiem- brakuje im plastyczności, tak, więc jeśli zmienią wykonywanie jakiejś czynności, z powrotem tworzą ją od nowa, na przykład. (Jeśli pójdą do sklepu na zakupy i nie będą miały pieniędzy, by ją kupić, po prostu wezmą ją ze sklepu tłumacząc się, tym, że ).

        Czasem- poczuciem czasu, godziny, dopasowaniem pewnych czynności do określonych godzin,

        Pamięci- zwłaszcza krótkotrwałej.

FAS, wywołuje także zaburzenia wtórne, do, których możemy zaliczyć:

1.        Zmęczenie, zły nastrój,

2.        Drażliwość i ciągłe poirytowanie,

3.        Strach, unikanie,

4.        Wycofanie się, zamknięcie w sobie,

5.        Kłopoty w domu i szkole,

6.        Kłopoty z prawem i substancjami uzależniającym: alkohol, narkotyki, nikotyna itp.,

7.        Problemy ze zdrowiem psychicznym.

Rozwój i zaburzenia dzieci z FAS i w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Dzieci w okresie przedszkolnym są zazwyczaj bardzo przyjacielskie, serdeczne, życzliwe, gadatliwe, oraz chętnie wchodzą w kontakty społeczne z dorosłymi, rówieśnikami, a także dziećmi młodszymi od siebie.

Potrafią, a wręcz można by powiedzieć, że umieją posługiwać się dość zręcznie kwiecistym językiem, jednak często ich mowa nie odzwierciedla właściwego poziomu myślenia.

            Mówiąc o syndromie FAS, należałoby zatrzymać się przy funkcjach poznawczych i motorycznych tychże dzieci, bowiem znajdują się one na bardzo niskim poziomie. Obserwując dzieci zauważa się także specyficzne objawy nadpobudliwości, do, których zaliczyć można: nadwrażliwość na dotyk i bardzo głośne dźwięki. Dzieci obarczone zespołem FAS, nie są w stanie wykonując jedną czynność przejść do drugiej, ponieważ wiąże się to ze zmianą nawyków i przyzwyczajeń, które nabyły w swoim dotychczasowym życiu. Trzeba zauważyć, iż dzieci te często się denerwują, przez co pojawiają się niekontrolowane wahania nastroju ( z płaczu do niepohamowanego śmiechu; z niepohamowanego śmiechu do płaczu).

            Dzieci te nie mają świadomości zagrożenia, jaka może czyhać na nie ze strony na przykład obcych im ludzi, przez co nie potrafią odróżnić wroga od przyjaciela, toteż osoby nieznane mogą traktować jak swoich najbliższych. W tym przypadku dzieci te powinny znajdować się pod nadzorem rodziców, bądź opiekunów.

            Bardzo często nie umieją wejść w relacje przyjacielskie z innymi ludźmi, dzięki temu zauważyć można, że podejmują one w relacje z młodszymi dziećmi.

            Okres wczesnoszkolny i szkolny jest dość skomplikowany, dlatego, że obserwuje się widoczne zmiany, które pojawiają się z chwilą rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole.

Wraz z podjęciem nauki w szkole zaobserwować można trudności, jakie pojawiają się w kontaktach z rówieśnikami, oraz występujących między nimi relacjach przyjacielskich, koleżeńskich itd.

             Dzieci te również nie potrafią czerpać wiedzy ze swoich doświadczeń życiowych, dlatego potrzebują pomocy osób dorosłych, lub opiekunów, którzy pomogą im w podejmowaniu życiowych wyzwań- takich jak na przykład: zrobienie zakupów, posprzątanie, zapłacenie rachunków itp.).

            Dzieci obarczone FAS w okresie wczesnoszkolnym i szkolnym mają poważne trudności by przestrzegać pewnych z góry ustalonych zasad, dlatego przebywanie w środowisku rówieśników może być dla nich utrudnieniem, czego wynikiem są trudności w uczeniu się.   

            Wpływ negatywnych emocji, takich jak: złość, frustracja, gwałtowne zmiany nastroju i odmowa współpracy, mogą stać się przyczynkiem kłopotów, z jakimi dziecko z FAS będzie musiało się borykać w codziennym szkolnym życiu. Ważne jest, zatem, aby rozmawiać z dziećmi, które dotknięte przez tę bolesną chorobę mogą czuć się osamotnione i pozostawione same sobie.

            Jednak istotne jest, by zapewnić pomoc tym dzieciom, poprzez przygotowanie specjalnych programów edukacyjnych, które stanowiłyby dla nich szczególną pomoc w nabywaniu umiejętności tak potrzebnych im w dorosłym samodzielnym życiu.

            Mówiąc o FAS w artykule tym podjęliśmy próbę jego zdefiniowania, która od samego początku wprowadza w rozmiar tej choroby.

            Przedstawiliśmy zaburzenia, z, jakimi dzieci te zmagają się w okresie wczesnego dzieciństwa i w okresie szkolnym, oraz problemów, wynikających z nie zrozumienia ich przez rówieśników i dorosłych w późniejszych etapach życia. Staraliśmy się także dość szczegółowo omówić terapię dzieci z FAS, która jest bardzo trudna i jest zależna od podjęcia jak najwcześniejszej współpracy z dzieckiem.

W artykule tym wymieniliśmy charakterystyczne objawy dzieci, z FAE, które wychowawcy najczęściej nie potrafią dostrzec w pracy z dzieckiem, a te mogą stać się przyczynkiem poważnych problemów w ich relacjach ze środowiskiem.

            Omówiliśmy, także rozwój dzieci z tym problemem w okresie wczesnoszkolnym i szkolnym, który jest decydujący w ich życiu i, który również niesie ze sobą różnego rodzaju kłopoty.

            Problematyka FAS jest bardzo trudna, do omówienia, bowiem picie alkoholu przez kobiety w ciąży szczególnie w naszym kraju jest bardzo niski. Szczególnie niebezpieczny i niedoceniony jest on przez specjalistów mających bezpośredni kontakt z tymi kobietami, które są odpowiedzialne za życie i zdrowie swoich dzieci. Dlatego zanim, któraś z ciężarnych kobiet sięgnie po alkoholu powinna zastanowić się najpierw czy w ten sposób nie skazuje swojego dziecka na trwałe kalectwo, lub pewną śmierć.

BIBLIOGRAFIA:

CZASOPISMA:

1.      M. Klecka., Fetal Alcohol Syndrome- Alkoholowy Zespół Płodowy. Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością, „Dziecko Krzywdzone”, 8/2004, s. 46-55.

2.      M. Klecka., Ciąża i alkohol w trosce o twoje dziecko, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2007, s. 31-35.

3.      M. Klecka, Objawy i wczesne rozpoznanie FAS, „Niebieska Linia”, 3/2006, s. 1-2.

STRONY INTERNETOWE:

1.        A. Linkowska, O FAS dla rodziców, http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/fas2.pdf, Wydruk z dnia 15.05. 2010.

FILM:

„Wieczne dziecko. Film o życiu rodzin, w których dorastają dzieci z FAS/FAE. Co to jest FAS?”, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2008.