A dlaczego?

Piotr Kowalczuk, 17 Sierpień 09

Poszerz podstawy programowe z etyki i filozofii dla najmłodszych

Nowa podstawa programowa dla klas I-III zwraca uwagę na zagadnienia etyczne. Jak rozbudować zakres tematyczny podstawy? Kluczem może stać się filozofowanie dziecięce i próby odpowiedzi na podstawowe pytania. A dlaczego? Słyszane wielokrotnie w ciągu dnia może sprawić, że najcierpliwsi dorośli potrzebują chwili oddechu. Nadążyć za pytaniami stawianymi przez dzieci to rzeczywiste wyzwanie. Od wielu lat badaniami nad nimi zajmuje się szwajcarska pedagog i filozof Eva Zoller z ośrodka s?Käuzli. Nakładem Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego ukazała się właśnie książka Zoller "A dlaczego? Jak odpowiadać na trudne pytania dzieci", która w umiejętny sposób wskazuje jak podtrzymywać dziecięcy głód wiedzy, a nawet jak go podsycać. Jak przekonuje autorka dla dzieci filozofowanie to czynność codzienna. Tylko jak długo na nią pozwalamy?

A dlaczego?

"Zdumiewać się", "wątpić", "zgłębiać naturę rzeczy" – takich określeń używali wielcy filozofowie, kiedy chcieli wyjaśnić, czym się zajmują. Rodzice wiedzą z doświadczenia, że już najmłodsze dzieci chętnie oddają się wymienionym zajęciom filozoficznym – często z nieoczekiwaną gorliwością. Zadając dorosłym tysiąc pytań na minutę, wystawiają ich cierpliwość na poważną próbę. Czy w takim razie należy odzwyczajać dzieci od zadawania pytań? Wręcz przeciwnie! – zdaje się krzyczeć na kartach książki Zoller. W swojej narracji, bazując na doświadczeniach pracy z dziećmi prowadzi nas przez pytania o sens życia i zmysły, ukazuje świat fantazji i realia bytowania, uczy nazywać świat i myśleć. Podejmuje kwestie zagadnień etycznych, religijnych, pokazując jak można filozofowanie z dziećmi i młodzieżą uprawiać. W niezwykle celny sposób wskazuje, że dziecięce pytania to fundament efektywnego uczenia się na kolejnych etapach edukacji. Zadawanie pytań to wrota do wiedzy i ciągłego zaciekawienia ludźmi i światem.

Co było na początku?

Czy kwiaty też mogą być smutne? A czy mogą myśleć?

Kiedy zaczyna się jutro?

Ile to jest nieskończoność?

Kiedy jest się umarłym?

Kiedy jest nigdy?

Dlaczego Fafik potrafi wyczuć zająca, a ja nie?

Dlaczego struś nie może latać?

Co to właściwie jest gwiazda?

Czy moja kotka wie, że jestem dziewczynką?

Dlaczego więksi zawsze decydują?

Czy wszystkie anioły należą do kochanego Pana Boga?

To tylko mała część wybranych przez autorkę pytań, na które próbuje odpowiedzieć wraz z dziećmi. Pełniej byłoby powiedzieć, pozwala dzieciom na nie odpowiedzieć. Dorośli często sami udzielają odpowiedzi na stawiane przez dzieci pytania nim pozwolą małym odkrywcom samym jej udzielić.

Poważnie traktować dzieci

Jak zauważa Zoller: W rodzinach, w których traktuje się dzieci poważnie, nie unika się rozmów o tym, co to znaczy postępować etycznie, unika się zaś autorytarnego moralizowania. Jeżeli bowiem wymagamy od dzieci jedynie posłuszeństwa i "przyzwoitego zachowania", to istnieje niebezpieczeństwo, że narzucimy im własne wyobrażenia na temat wartości. Moralność, której nie wolno poddawać krytyce, łatwo przeobraża się w środek nacisku, a metody wychowawcze, których rodzice nie umieją uzasadnić, mogą pomagać w sprawowaniu władzy. Wychowanie do etycznego zachowania wymaga gotowości do rozmów i podejmowania refleksji nad naszym postępowaniem. Nie oznacza to jednak, że zawsze i o każdej porze należy rozpoczynać dyskusję. Czasem zaistniałe okoliczności wymagają natychmiastowego przystąpienia do działania (rozporządzenia i posłusznego wykonania). Kiedy sytuacja wraca do normy, powinniśmy zadać sobie pytanie o prawomocność i sens naszego wychowawczego działania.  

Grecki filozof Sokrates nazywał swoje filozofowanie "asystowaniem przy porodzie", lektura tej książki, a więcej towarzyszenie dzieciom na drodze odkrywania i nazywania świata to jak codzienne asystowanie przy nowych narodzinach. Narodzinach wiedzy budowanej na fundamencie dziecięcego zaciekawienia światem. Publikacja to nie gotowa książka kucharska, czy plik recept na wszystko. To zachęta do poważnego potraktowania dziecięcego zadziwiania się światem. Wskazówki udzielone przez autorkę mogą sprawić, że zaczniemy traktować dzieci poważnie. Towarzyszenie im na drodze zmagań to także szansa na dłuższe bycie z nimi w zagonionym i bezrefleksyjnym świecie.

Po książkę powinni sięgnąć wszyscy ci, którym na sercu leży rozwój edukacyjny i moralny dzieci. Nim zaczniemy czegokolwiek wymagać, warto nadać sens znaczeniom i światu. Dzieje się to często o wiele wcześniej nim dzieci trafią do szkoły. 112 stron książki połyka się z otwartymi szeroko i zadziwionymi oczami. Potrafią tak tylko małe dzieci. Warto się na nich w tym wzorować. Odważ się i wybierz się z dzieckiem w świat filozofii. Tematów do rozmów na pewno nie zabraknie, mali filozofowie podrzucają je każdego dnia, najczęściej zaczynając od: A dlaczego?

A dlaczego? Jak odpowiadać na trudne pytania dzieci Eva Zoller Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2009 ISBN 978-83-7489-195-0, oprawa twarda, format A5,