Rodziców nie stać na zakup podręczników przez ceny MEN-u?

Anna Stokowska, 07 Czerwiec 15

"Nasz Dziennik" zajął stanowisko w sprawie obowiązujących od września 2015 r. dotacji na podręczniki pisząc, że nie wystarczą one na dobrej jakości materiały edukacyjne. To jest ważne pytanie, które zadaje sobie wiele osób obserwujących skutki wprowadzenia nowelizacji prawa oświatowego. Jednak warto podkreślić przy tej okazji, że argument oszczędności dla budżetów domowych był jednym z trzech powodów wprowadzenia nowej regulacji.
 

Drugim argumentem były działania wydawnictw zmierzające do utrudnienia bądź uniemożliwienia odkupu podręczników używanych (np. poprzez łączenie treści stricte podręcznikowych z ćwiczeniowymi w ramach jednej książki). Trzecim – praktyki marketingowe wydawnictw, polegające m.in. na sprzedaży podręczników w zestawie z innymi materiałami, bądź ograniczenia w możliwości zakupu pojedynczych elementów zestawu. Ponadto, nowe przepisy zakazują obciążania rodziców dodatkowymi kosztami materiałów edukacyjnych. Więc zarzut cytowanej przez "Nasz Dziennik" poseł Marii Nowak, że rodziców nie stać na zakup podręczników jest nietrafiony. Od nowego roku, rodzice nie będą ponosili żadnych dodatkowych kosztów związanych z zakupem książek do nauki.

Skąd się wzięło 140 i 250 zł...

Niemniej jednak, pytanie o źródła i zasady kalkulacji kwot dotacji przewidzianych na podręczniki i materiały ćwiczeniowe na poszczególnych etapach edukacji jest rzeczywiście ważne i odpowiedzi na nie możemy szukać w Ocenie Skutków Regulacji do ustawy zmieniającej prawo oświatowe. Kalkulacja ta odbywała się w oparciu o trzy zasadnicze etapy.

W pierwszej kolejności, sporządzono wykaz podręczników do kształcenia ogólnego dopuszczonych do użytku szkolnego w 2013 r. w szkole podstawowej i gimnazjum, zawierający dane identyfikacyjne wydawcy podręcznika. Na stronach internetowych wydawców wyszukano ceny detaliczne poszczególnych podręczników. Brane były pod uwagę ceny niezawierające upustów i promocji. Na podstawie uzyskanych informacji można stwierdzić, że średnia cena rocznego kompletu wszystkich podręczników dla klas IV–VI wyniosła 228 zł, natomiast w przypadku gimnazjów cena ta wyniosła 413 zł.

Następnie, urzędnicy MEN odwołali się do danych Polskiej Izby Książki, która w oparciu o analizę Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową z 2006 roku, przedstawiła uproszczoną kalkulację udziału poszczególnych elementów składowych "produkcji" podręcznika, gdzie na finalną cenę składały się: (i) prace redakcyjne, zakup licencji i praw autorskich (25%); (ii) koszt papieru, druku, oprawy i transportu (20%); marża dystrybutorów (35%); materiały i wsparcie dydaktyczne (5%); podatek VAT (5%); zysk wydawnictwa (10%).

W trzecim kroku, MEN sprawdził, gdzie jest pole do redukcji kosztów i zmniejszenia ceny. Założono m.in., że wprowadzenie  podręcznika opartego o dotację z budżetu centralnego pozwoli zredukować koszty związane z marżą dystrybutorów (szkoły uzyskają możliwość zakupu książek bezpośrednio od wydawców w ilościach hurtowych) i umożliwi obniżkę ceny podręczników o 30%. Dodatkowo założono, iż wydawnictwa nie powinny tworzyć i dystrybuować darmowych materiałów dodatkowych i wsparcia dydaktycznego dla nauczyciela – Zapewnienie tego typu materiałów jest zadaniem organu prowadzącego szkołę – stwierdza MEN w Ocenie Skutków Regulacji. Krok ten prowadził do dalszej kalkulacji – tym razem 5% – obniżki ceny podręcznika. Założono także, że zysk wydawcy na jednym egzemplarzu książki jest zbyt wysoki i skalkulowano jej redukcję z 10% do 8%. Finalnie, kalkulacja MEN zakłada, iż nowa cena podręcznika powinna stanowić mniej niż 60% ceny z 2013 roku (dokładnie 57,7%). Po uwzględnieniu inflacji i kosztów obsługi procesu dotacyjnego ustalono górny limit dotacji na 140 zł w klasach IV – VI szkoły podstawowej i 250 zł w klasach I – III szkoły gimnazjalnej.

... a skąd 25 zł?

W znacznie uproszczony sposób przeprowadzono natomiast kalkulację prowadzącą do wyznaczenia kwoty maksymalnej dotacji przewidzianej na materiały ćwiczeniowe. MEN – opierając się na średnich cenach zeszytów ćwiczeń kilku księgarni w Warszawie oszacował, że komplet materiałów ćwiczeniowych wykorzystywanych przez ucznia w klasach IV – VI kosztuje detalicznie ok. 80-90 zł, natomiast w przypadku uczniów gimnazjum jest to suma ok. 140 zł. Kwotę dotacji – niezależnie od tych szacunków – wyznaczono w obu grupach na 25 zł (a więc zaledwie 27% dzisiejszej ceny w klasach IV – VI i tylko 18% w klasach I – III gimnazjum) uzasadniając to lakonicznie brakiem obowiązku zakupu materiałów ćwiczeniowych dla uczniów.

Tak radykalnie niski wskaźnik dotacji względem starej ceny kompletu ćwiczeń tłumaczyć można powszechnymi zarzutami wobec wydawnictw o nadmierne i nieuzasadnione mnożenie zeszytów ćwiczeń i sztuczne windowanie ich cen. W tym kontekście sama redukcja dotacji względem starej ceny zestawu wydaje się uzasadniona, niemniej jednak jej skala i zupełny brak oparcia w danych i dowodach rzeczywiście należy uznać za niepokojący.

Tak, czy inaczej, wydawcy będą musieli dostosować się nowych warunków. Nowy scenariusz, według którego podręczniki będą trafiać do uczniów zaprezentujemy w przyszłym tygodniu.

* * *

O autorce:
		Anna Stokowska Absolwentka socjologii i historii sztuki w ramach MISH UW, a także Centre for Social Studies i Szkoły Nauk Społecznych PAN. Stypendystka Central European University w Budapeszcie. Koordynowała projekty edukacyjne w Centrum Edukacji Obywatelskiej, była ekspertką przy badaniach społecznych realizowanych przez Instytut Spraw Publicznych, a w Fundacji Batorego zajmowała się konfliktem interesów w administracji publicznej. Była mentorką w kursach e-learningowych dla nauczycieli oraz ekspertem metodycznym w programie Szkoła z Klasą 2.0. Autorka materiałów edukacyjnych na temat nowych technologii oraz roli gier w edukacji. Od 12 lat ćwiczy jogę. Wierząca i praktykująca wegetarianka. W innych kwestiach: raczej psy niż koty; raczej herbata niż kawa; lody raczej waniliowe niż truskawkowe; raczej wino niż nie-wino; raczej brązowy niż niebieski.
Teskt ukazał się pierwotnie na blogu Centrum Cyfrowe Projekt:Polska i jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Centrum Cyfrowe Projekt: Polska.