Po co nam trafne wnioskowanie?

Julian Piotr Sawiński, 06 Grudzień 16

Wnioskowanie jest podstawową odmianą naszego rozumowania. Jest przejawem i efektem pracy ludzkiego mózgu. To sedno i końcowy efekt oglądania, obserwacji, badania oraz eksperymentowania. Jego opanowanie ma ogromne znaczenie w kształceniu i życiu. Bez dobrego wniosku badanie nie ma sensu. Czy dobrze rozumiemy: czym jest wnioskowanie i jakie ma znaczenie w edukacji? Jak lepiej uczyć tej umiejętności?
 

Warto myśleć i przekonywać

Wielu przygląda się dziś i obserwuje edukację i jej reformę, młodzież, nauczycieli oraz polską szkołę, a wyniki tej obserwacji i wnioski z niej są rozmaite. Skąd biorą się tak wielkie różnice, często diametralnie różne wnioski? Skąd biorą się nietrafne, niepoprawne albo wręcz fałszywe wnioski? Wnioskowanie jest rodzajem naszego myślenia. Jak sobie z nim radzimy? 

Wiadomo, że warto myśleć i coś nowego wykoncypować, ale tego nie robi się na polecenie, rozkaz czy życzenie. Jak przekonać uczniów, że opłaca się myśleć i wnioskować? W jakich warunkach dobrze się myśli? Jak aktywizować uczniowski umysł do intensywnej pracy i głębokiego przetwarzania informacji? Samo przekonanie kogoś do czegoś, np. niechętnego ucznia do uczenia się, czy niemyślącego do kombinowania – to zwykle prawdziwa zawiłość, a może nawet swoista sztuka. 

Właśnie w tej swoistej sztuce wielu upatruje sposobu na rozwiązanie problemów. Przekonywaniem ludzi zajmuje się sztuka perswazji. Ale podda się jej tylko ten, kto myśli. Trzeba promować edukację myślenia, bo szkoła powinna nie narzucać, ale uczyć racjonalnego myślenia. Warto rozumieć, jak stymulować jego rozwój i dlaczego trzeba przekonać uczniów, że warto samodzielnie myśleć, rozumować i racjonalnie wnioskować? Ale efekty tego i tak zależą od punktu patrzenia (fot. 1).
 

Wnioskowanie a własne sprawy

Wnioskowanie to formułowanie wniosków. To podstawowa odmiana rozumowania. W ujęciu filozofii i logiki jest to rozumowanie polegające na wyprowadzeniu zdania (twierdzenia, konkluzji – ogólnie: wniosku) ze zdań zwanych przesłankami, które uprzednio uznane zostały za prawdziwe. Opiera się na założeniu, że między zdaniami zachodzi obiektywny stosunek wynikania lub relacja prawdopodobieństwa. Ten obiektywizm to trudny problem, który warto przy okazji rozszerzyć.

Ważne są przecież dla nas te zachowania i sprawy, które dotyczą nas bezpośrednio. Dla wielu ludzi znaczenie ma to, co jest skierowana na własne sprawy: uczenie się, motywację, osobisty sukces czy też swój własny rozwój. Takie osobiste patrzenie na sprawy przynosi konkretne korzyści. Ale w potocznym rozumieniu to jest egoizm, który jest uważany za naganny, niepożądany, a wręcz społecznie szkodliwy. Ale jak tu nie myśleć o sobie samym?

Właśnie w tym roku ukazała się na wydawniczym rynku interesująca i kontrowersyjna książka Ayn Rand [2016¹] pt. "Cnota egoizmu. Nowa koncepcja egoizmu", która z pewnością zainteresuje nauczycieli wychowawców. Może pomóc zrozumieć istotę szeregu uczniowskich i własnych zachowań. Pokazuje ludzki egoizm inaczej. Warto przeczytać i znaleźć dla siebie miejsce wśród tych egoistycznych zachowań. Przecież:
 

Świat należy do tych, którzy mają odwagę marzyć i ryzykować, aby spełnić swoje marzenia.

[Paulo Coelho]

Wnioskowanie a prawa logiki

Wnioskowanie przeprowadza się na podstawie prawa logicznego, zgodnie z odpowiednimi regułami wnioskowania. Ogólny jego schemat to zdanie typu: "ponieważ p..., to q". Wnioskowanie dzieli się na niezawodne i zawodne, czyli uprawdopodobniające. Niezawodne jest wnioskowanie dedukcyjne. Szczególną jego odmianę stanowi wnioskowanie sylogistyczne (sylogistyka Arystotelesa) z dwóch przesłanek. Warto by to rozwinąć, ale tu nie miejsce na dłuższy wykład.

Wnioskowanie jest to jedna z najbardziej podstawowych odmian rozumowania obok: sprawdzania, dowodzenia i wyjaśniania. Termin „wnioskować” – za Kazimierzem Ajdukiewiczem [2016²] – znaczy tyle, co: „na podstawie uprzednio uznanych zdań (sądów) dochodzić do uznania nowego (dotąd nie uznawanego) zdania (sądu), lub wzmacniać pewność z jaką nowe zdanie uznajemy”.

Wielu psychologów także charakteryzuje nasze myślenie, rozumowanie i wnioskowanie. Zdaniem psychologów o naszych aktualnych chęciach do myślenia i pracy decyduje w dużej mierze aktualne samopoczucie oraz dobry nastrój. Być może więc trzeba się bardziej zająć w szkole tym, co determinuje dobre samopoczucie uczniów niż zabieganiem o logikę wnioskowania i stawianiem im wysokich wymagań? Bo przecież:
 

Bycie w dobrym nastroju jest jedną z najważniejszych motywacji, jakie nami kierują, chociaż często nie zdajemy sobie z tego sprawy.

[prof. Dariusz Doliński 2016³]

Warto trafnie wnioskować

Wniosek to inaczej konkluzja. Warto pogłębić swoją wiedzę o wnioskowaniu i bardziej starać się o poprawność oraz logiczność naszego rozumowania i wnioskowania. Przecież, choć w ogólnokształcącej szkole polskiej nie ma logiki jako odrębnego przedmiotu nauczania – to warto, aby edukacja uczyła racjonalnego myślenia i wnioskowania. Od naszych wniosków, które kierujemy w stronę innych, często zależy wiele.

Wielu powtarza często, że trzeba myśleć, bo myślenie ma przyszłość – ale co to właściwie znaczy? Jak o tym przekonać uczniów, że ulotna wiedza przedmiotowa w życiu się liczy, a właśnie myślenie? Trochę szerzej jest o tym w artykule pt. Jak przekonać, że warto myśleć? [2016⁴]. Jest upowszechniony na portalu czasopisma „Edukacja - Internet - Dialog” – www.edukacjaidialog.pl/blog. Warto przeczytać i oddać się autorefleksji.

Wśród różnych rodzajów wnioskowań zawodnych wyróżnia się: wnioskowanie redukcyjne (redukcja), indukcyjne (indukcja) i wnioskowanie przez analogię (analogia). Każdy z nich warto by rozwinąć, bo ostatnio coraz częściej pisze się o doniosłej roli naszych emocji i uczuć. Niektórzy nawet twierdzą, że człowiek jest bardziej inteligencją emocjonalną niż intelektualną. Ale myśląc o kondycji naszego rozumowania i wnioskowania - nasuwa się słabo optymistyczna sugestia (fot. 2), że z naszym rozumowaniem jest coś nie tak. W drugiej części będzie odpowiedź na pytanie: Komu służy logiczne, trafne wnioskowanie? (cdn.).
 

----------

[1] A. RAND, Cnota egoizmu. Nowa koncepcja egoizmu, Warszawa: Wydaw. Zysk i S-ka, 2015.

[2] http://pl.wikipedia.org.wiki/Wnioskowanie - z 2016.

[3] D. DOLIŃSKI, O dobrym nastroju – www.charaktery.com.pl – z 10.10.2016.

[4] J. P. SAWIŃSKI, Jak przekonać, że warto myśleć? ”Edukacja - Internet - Dialog” – www.edukacjaidialog.pl/blog - z 11.10.2016.

* * * 

O autorze:
		dr Julian Piotr Sawiński Nauczyciel dyplomowany biologii i geografii, doktor nauk przyrodniczych, dydaktyk biologii, konsultant CEN w Koszalinie ds. informacji i innowacji pedagogicznych. Redaktor naczelny "Nauczycielskiej Edukacji". Nauczyciel Roku 1995 "Fundacji Innowacja" w Warszawie. Rzeczoznawca MEN ds. recenzowania podręczników i pomocniczych środków dydaktycznych do biologii i przyrody, egzaminator OKE z biologii, trener grupy 600 programu "Ocenianie w Nowej szkole". Organizator różnych kursów i warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli. Autor ponad 850 publikacji edukacyjnych nt. edukacji i innowacji. Kierunkowe zainteresowania: ornitolog.
Tekst pierwotnie ukazał się w Biuletynie Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie "Nauczycielska Edukacja"