Po co nam kulturalna edukacja w szkole?

Julian Piotr Sawiński, 16 Listopad 16

Kultura to coś znaczącego. Kulturalna edukacja jest ważna i powinna mieć wysokie miejsce w szkole. A jaką ma rangę dzisiaj? To ona uwrażliwia i budzi szacunek do człowieka i humanistycznych wartości. Kulturalnego człowieka widać na pierwszy rzut oka. Czy pytanie w tytule jest więc retoryczne?
 

Kongres Kultury 2016

Kultura i sztuka są często tematem rozmów nauczycieli. Ale udział w kulturalnych imprezach i wydarzeniach ich jest różny. Wielu przyznaje, że trzeba uczniów zbliżać do kultury czy też oswajać z jej wielkimi i mniejszymi dziełami. Trzeba promować kulturalną edukację, która prowokuje do myślenia, stawia na emocje i uczucia, ale też na myślenie i refleksję. Szkoła oczywiście nie powinna narzucać, ale uczyć racjonalnego myślenia. Warto rozumieć: Jak stymulować rozwój ucznia i dlaczego trzeba go przekonać, że warto samodzielnie myśleć?

Kongres Kultury 2016 zwołali artyści, twórcy, kuratorzy, producenci i animatorzy kultury, wydawcy, dziennikarze, edukatorzy, naukowcy, działacze społeczni i uczestnicy kultury. Obecny Kongres Kultury, w przeciwieństwie do poprzedniego, był inicjatywą oddolną. Poruszał sprawy i problemy, którymi powinni zainteresować się także nauczyciele. Jakie problemy kultury są dla nas ważne?

Koszty organizacyjne Kongresu wzięło na siebie miasto Warszawa, obrady odbywają się w Pałacu Kultury. Zebrani rozmawiali m.in. o tym, jaka kultura jest współcześnie potrzebna, co trzeba naprawić, jak uchronić autonomię kultury i zapewnić artystom twórczą wolność. Dyskusje i spotkania w ramach kongresu odbywały się do 9 października. (PAP)
 

Kultura bycia i zachowania

Kultura jest pojęciem bardzo pojemnym. Oznacza nie tylko sprawy kultury wysokiej i niskiej, artystycznej, historycznej, muzycznej, naukowej itd., ale także sposób bycia ludzi. To jest więc nie tylko kontakt z dziełami kultury i sztuki, ale przede wszystkim styl naszych rozmów, stosowanie form grzecznościowych, sposobu ubierania się, mówienia i traktowania innych ludzi. W szkole chodzi przede wszystkim o ten konkretny sposób bycia (styl życia) uczniów i ludzi oświaty.

Kluczową sprawą dla szkoły jest dziś akcentowanie rozwoju myślenia. Powtarza to wielu autorów piszących o edukacji, którzy domagają się budowania szkoły myślenia. Być może prawdą jest, że to ludzie myślący doceniają kulturę. Problem jednak chyba jest w tym, żeby ten rozwój myślenia szedł w parze ze wzrostem osobistej kultury uczniów i nauczycieli. Takie połączenie tych wartości przyniesie „dobrą zmianę” – bardzo dobrą zmianę. Polska szkoła potrzebuje takiej bardzo dobrej (racjonalnej, kulturowej) zmiany.

Kto jednak dziś wspiera „dobrą zmianę”? Fala krytyki i protestów rozszerza się. A prawdą jest, że obecna szkoła wymaga naprawy i zasadniczych (dobrych} zmian. Potrzebuje ona nie tyle dobrego nauczyciela, ale bardzo dobrego, tj. takiego, który potrafi inspirować, zmotywować i uskrzydlać, ale także uwrażliwiać i doceniać kulturę jako styl zachowania się. Szerzej o uwalnianiu szkolnej pomysłowości jest w artykule pt. Jak lepiej wykorzystać pomysłowość? [2016¹]. Jest na stronie czasopisma „Edukacja - Internet - Dialog” – www.edukacjaidialog.pl/blog.

Kultura jako przedmiot nauczania

Kształcenie domaga się wyraźnego akcentu na kulturę. Trzeba wprowadzić edukację kulturalną jako element obligatoryjnego kształcenia – powiedziała b. minister kultury i dziedzictwa narodowego Małgorzata Omilanowska [2016²]. Taki pogląd wyraziła podczas wieczornego panelu dyskusyjnego na ww. kongresie. Za klucz do poprawy sytuacji w polskich mediach publicznych i polskiej kulturze uznała edukację kulturalną. Podkreśliła, że w tym przypadku konieczne jest wsparcie ministra edukacji. 

Kultura wywiera spory wpływ na edukację. Nie jest trudno przekonać uczniów do udziału w imprezach kulturalnych, choć samo przekonywanie kogoś do czegoś nie jest już takie proste i jednoznaczne. Na przykład, jak skutecznie przekonać niechętnego ucznia do uczenia się, kulturalnego zachowania się w szkole i do pracy nad sobą? Zadanie to zwykle jest prawdziwą zawiłością. Tym zadaniem zajmuje się sztuka perswazji. Ale oczywiście: podda się jej tylko ten, kto myśli.

Kulturalna edukacja powinna mieć obligatoryjny charakter. Czy znaczy to, że powinna być odrębnym przedmiotem nauczania od klasy I do matury? Pani minister ww. dodała i wyjaśniła, że koniecznie jest stworzenie na poziomie państwa możliwości tworzenia projektów z czynną partycypacją społeczną. „By uruchomić pewien rodzaj obywatelskiego myślenia” [2016³]. Tak, to prawda, że obywatelskie myślenie jest nam potrzebne, ale przede wszystkim zwiększenie skuteczności edukacji i znajomość sposobów aktywizowania uczniów (fot. 2).
 

Kultura jest biedna

Kultura w Polsce jest w trudnej sytuacji. Na pytania o sposoby wyjścia z trudnej sytuacji, w jakiej znaleźli się twórcy w Polsce, Omilanowska powiedziała, że „największym problemem jest sytuacja socjalna ludzi kultury. Pracujący w kulturze zarabiają najmniej. To konsekwencja tego, że przez wiele dziesięcioleci traktowano kulturę jako dodatek, „kwiatek do kożucha”. To fakt, ale: Czy oświatę i nauczycieli nie traktuje się ciągle podobnie? Mundurowi znów dostaną prawie 300 złotych podwyżki, a nauczyciele 30 zł. Wielkie i miłe słowa oraz zapewnienia padają zwykle jedynie z okazji Dnia Nauczyciela.

Kwiatkiem do kożucha wydaje się też być stale jeszcze kultura nauczycieli, ich kreatywność i kultura języka, ich samodzielność myślenia i autonomia. Ale prawdziwym kwiatkiem do kożucha w szkole jest „Sztuka motywowania” uznawana przez niektórych za coś, co samo przyjdzie, albo należy do rodziców. Ciekawą „Sztukę motywowania” przedstawiła psycholog dr Hanna Hamer [2010⁴] w poradniku pt. Klucz do efektywności nauczania. Warto wykorzystać.

Kluczowym zadaniem nauczycieli w tym zakresie, ale i w szkole w ogóle, jest umiejętne motywowanie innych do czegoś, np. uczniów do uczenia się, pracy nad sobą i do kulturalnych zachowań w szkole oraz poza nią. Umiejętne motywowanie jest to prawdziwą, choć swoistą sztuką dydaktycznego działania. To jest jednak temat na inne opracowanie (cdn). Warto tu przypomnieć, że:
 

Nawet najlepsi nauczyciele nie pomagają, jeśli nie zapewnimy im niezbędnego minimum twórczej autonomii. Nie da się wyzwolić w szkole kreatywności działając szablonowo i nie pozostawiając ani nauczycielom, ani uczniom swobody myślenia.

[dr Mikołaj Herbst 2016⁵]

---------- 

[1] J. P. SAWIŃSKI, Jak lepiej wykorzystać pomysłowość? ”Edukacja - Internet - Dialog” – www.edukacjaidialog.pl/blog - z 31.05.2016.
[2] www.oswiata.abc.pl/dyrektor-szkoly - z 09.10.2016.
[3] Red., Omilanowska: edukacja kulturalna to konieczność – www.oswiata.abc.pl/dyrektor-szkoly - z 09.10.2016.
[4] H. HAMER, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli. Warszawa: Wydaw. Veda, (wyd. I 1994) 2010.
[5] M. HERBST, Dziesięć trudnych pytań o edukację w Polsce. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2/2016, s. 15-19.

* * * 

O autorze:
		dr Julian Piotr Sawiński Nauczyciel dyplomowany biologii i geografii, doktor nauk przyrodniczych, dydaktyk biologii, konsultant CEN w Koszalinie ds. informacji i innowacji pedagogicznych. Redaktor naczelny "Nauczycielskiej Edukacji". Nauczyciel Roku 1995 "Fundacji Innowacja" w Warszawie. Rzeczoznawca MEN ds. recenzowania podręczników i pomocniczych środków dydaktycznych do biologii i przyrody, egzaminator OKE z biologii, trener grupy 600 programu "Ocenianie w Nowej szkole". Organizator różnych kursów i warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli. Autor ponad 850 publikacji edukacyjnych nt. edukacji i innowacji. Kierunkowe zainteresowania: ornitolog.
Tekst pierwotnie ukazał się w Biuletynie Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie "Nauczycielska Edukacja"