Matematyka uczy sprawczości

Wojciech Wanat, 18 Maj 16

Celem terapii uzależnienia jest nie tyle doprowadzenie do sytuacji, w której klient przestaje używać ich, lecz poprawa jakości jego życia. Gdyby było możliwe poprawienie tej, jakości bez utrzymywania abstynencji byłbym gorącym orędownikiem takich działań. Szkodliwe używanie substancji psychoaktywnych czy Internetu powoduje trwałe szkody w różnych obszarach życia, ma też wiele przyczyn. Terapia powinna skupiać się na usuwaniu szkód i przyczyn sięgania po środki. Bez tego nie przyniesie ona oczekiwanych efektów.
 

Jedną z niewątpliwych trudności pracy w systemie ambulatoryjnym jest fakt, że wiemy o kliencie tyle ile chce nam o sobie powiedzieć. W terapii stacjonarnej istnieje możliwość przyjrzenia się, w jaki sposób on funkcjonuje: jak buduje relacje, wywiązuje się z obowiązków, przestrzega umów. W pewnym momencie, nie bez wątpliwości, zacząłem pomagać w nauce matematyki jednemu z moich klientów skutek okazał się niezwykły.

Braki edukacyjne

Jednym z częstych powodów wypadania z systemu edukacyjnego są trudności w nauce przedmiotów ścisłych. Z drugiej strony zdecydowana większość osób używających narkotyków w sposób szkodliwy lub uzależnionych ma braki edukacyjne lub co najmniej trudności w nauce. Okazuje się, że jeśli osoba używająca narkotyków szkodliwie, czyli niebędąca jeszcze w uzależnieniu, usunie trudności w nauce ma dużo większe szanse na odstawienie narkotyku, niż ktoś, kto przeszedł krótki cykl terapeutyczny czy korygujący. Przyczyn jest kilka i raczej nie warto się nimi teraz zajmować. Zniwelowanie trudności szkolnych wiąże się ze zdecydowanym zmniejszeniem obszaru dyskomfortu, a więc przyczyn, dla których sięga się po, legalne lub nie, substancje psychoaktywne. A że trudności w nauce matematyki są jednym z najczęstszych warto tu popracować.

Braki umiejętności psychospołecznych

Oto najczęstsze przyczyny sięgania po narkotyki lub jest jego efekty (często się to łączy):
 

• Zaburzony system wartości.
• Niezaspokojone potrzeby.
• Nieumiejętność radzenia sobie ze stresami.
• Poczucie braku sprawczości.
• Nieumiejętność podejmowania wysiłku.
• Trudności w przestrzeganiu zasad, umów.
• Brak gotowości brania na siebie odpowiedzialności za swoje życie.
• Zaburzona, nieadekwatna samoocena.

Popatrzmy, jakie umiejętności można rozwijać przy okazji uczenia się matematyki, czy raczej w tym przypadku uczenia matematyki. Zacznę od tego, że więcej niż ankieta, socjogram czy głębsze badanie osoby lub grupy da obserwacja grupy lub osoby w trakcie rzeczywistego działania. Patrząc jak klasa na początku zajęć rozstawia ławki sporo mogę się dowiedzieć o tym, jaka jest to grupa, jakie są wewnątrz niej relacje. Podobnie jest z rozwiązywaniem zadań z matematyki.

Pokonywanie lęków, budowa samooceny

Większość trudności z matematyką bierze się nie z braków intelektualnych, ale z własnego przekonania o nich i z lęków. Pierwiastki z dwóch dodaje się tak samo jak jabłka. Ale jeśli ktoś widzi w działaniu pierwiastki, często stwierdza, że nie potrafi. Wspólna nauka, pokazywanie, że kolejny raz rozwiązany został jakiś problem, że lęki były bezpodstawne sprawia, że z czasem poziom lęku zmniejsza się.

Bezcenna jest także możliwość przyjrzenia się temu jak wspierana osoba radzi sobie z trudnością. Czy kolejne razy będzie podejmowała próby zmierzenia się ze sprawiającym trudności zadaniem, czy zwyczajnie zatrzyma się w miejscu i będzie czekać aż to się samo rozwiąże? Możemy w takiej sytuacji wspierać go, motywować do podejmowania prób.

Matematyka ma jedną zaletę w porównaniu z innymi dziedzinami nauki (lub przedmiotami szkolnymi). W przypadku matematyki istnieje możliwość stwierdzenia w sposób absolutnie jednoznaczny czy odpowiedź jest poprawna. To ważne w przypadku budowania samooceny. Bardzo często w praktyce szkolnej uczeń stwierdza, że zwyczajnie został „łagodniej” oceniony. Tu kwestia jest jednoznaczna – uzyskałeś dobry wynik, można to zawsze sprawdzić.

Świadomość sprawczości

Będąc obok ucznia możemy pokazać mu jego sukcesy. To, że coraz lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów. Zatrzymajmy się tu na chwilę na przykładzie związanym z uzależnieniem. Jedną z trudnością w pokazaniu skali problemu z używaniem substancji jest brak realnej oceny poziomu używania. Popatrzmy na rozmowę.
 

– Ile Pan pije w tygodniu?
– Jakieś cztery, pięć dni w tygodniu po trzy – cztery piwa.
– Czyli między 12 a 20 piw w tygodniu?
– Góra 15.
– To niech Pan zbierze puszki z tygodnia do następnego spotkania.

Często okazuje się, że to nie 15 a 25, albo znacznie więcej.

Kiedy kolejny raz spotykam się z osobą, która jest przekonana, że jest słaba z matematyki, że sobie nie radzi i nie poradzi, zawsze mogę odnieść się do prostego przykładu – ile zadań rozwiązałeś sam w domu? A ile rozwiązywałeś na początku naszych spotkań? Zawsze jest wyraźnie widoczny postęp, nie tylko widoczny ale wręcz wymierny w liczbie rozwiązanych zadań. Tu nie ma miejsca na interpretacje, są gołe fakty. I można budować na tej podstawie z jednej strony samoocenę – poradziłeś sobie z tym, co jest dla Ciebie trudne, czego się bałeś. Podobnie będzie w innych trudnych dla Ciebie sytuacjach. Ale także świadomość sprawczości – masz wpływ na swoje życie, potrafisz pokonywać rzeczywiste, trudności.

Matematyka to coś, czego najczęściej nie lubią młodzi ludzie. Coś do nauki, czego trudno jest się zmusić. Jest dla mnie oczywiste, że i ja i wszyscy chyba ludzie chętnie podejmujemy działania, które sprawiają nam przyjemność. Oczywiście uczniowie na początku edukacji chętnie uczą się właściwie wszystkiego, często za sprawą nauczycieli, miłość do nauki a szczególnie do nauki matematyki maleje. Jasne są wyjątki, osoby, którym rozwiązywanie zadań z matematyki sprawia radość. Ale, szczególnie osoby, które mają z tym przedmiotem kłopoty zabierają się za naukę niechętnie. Jest to, więc okazja ćwiczenia ważnej umiejętności podejmowania wysiłku.

Pozostaje tu jeden niezmiennik w porównaniu z terapią stacjonarną – mamy wspólne z osobą zmagającą się z problemem działanie i możliwość przyjrzenia się jak w takiej sytuacji zachowuje i wzmacnianie różnych umiejętności. Jeśli pacjent stacjonarnego ośrodka wyhoduje od zera z samego nasionka pomidory to, jeśli nie zatrzymać się przy tym nie pokazując, że jest to swego rodzaju metafora, nie nabędzie ważnej z punktu widzenia terapii poczucia sprawczości. Nie zobaczy także, że przekłada się to na potrzebę powolnych, wymagających cierpliwości zmian. Poza tym, że pacjent wykonuje jakieś zadanie, niezbędne jest pokazanie mu efektów na wyższym poziomie. I tak samo jest z pokonywaniem trudności z obszaru matematyki. Poza samym uczeniem potrzebne jest pokazanie innych ważnych elementów.


Czy to w terapii czy w wychowaniu wspólne pokonywanie trudności, wspieranie w walce z lękami, bycie obok podczas poszukiwania prawdy może być znakomitym narzędziem. Warto to dostrzec i w czasie lekcji, albo już po niej, poświęcić chwilę na to, żeby pokazać młodemu człowiekowi – zobacz, nie tylko nauczyłeś się rozwiązywać równania wielomianowe, mimo, że bałeś się ich na początku, nie wierzyłeś, że Ci się uda. Pokonałeś swoje lęki, swoją słabość. O ile same równania może w życiu się nie przydadzą, to świadomość własnej sprawczości, którą nabywamy przy okazji ich poznawania pozostanie, jako coś cennego na całe życie.

* * *
 

O autorze:
		Wojciech Wanat terapeuta uzależnień, z wykształcenia także chemik, autor i realizator programów profilaktycznych. W przeszłości zaangażowany konsument substancji psychoaktywnych, nauczyciel chemii w Szkolnym Ośrodku Socjoterapii nr 1 SOS oraz LOS nr 17 w Warszawie. Autor wydanych nakładem wydawnictwa Iskry książek Odlot donikąd. Narkotyki narkomania i Rok w MONARze, współautor W pogoni w ucieczce. Aktualnie szczęśliwy człowiek, realizujący się jako ojciec Wisławy i Wita, pedagog ulicy i biegacz. Swoim życiem pokazuje, że ktoś, kto jest szczęśliwy nie potrzebuje używek.