Jak przekonać, że warto myśleć?

Julian Piotr Sawiński, 11 Październik 16

Przekonanie kogoś do czegoś, np. niechętnego ucznia do uczenia się – to zwykle prawdziwa zawiłość. Tym zadaniem zajmuje się sztuka perswazji. Ale podda się jej tylko ten, kto myśli. Trzeba promować edukację myślenia, bo szkoła powinna nie narzucać, ale uczyć racjonalnego myślenia. Warto rozumieć, jak stymulować jego rozwój i dlaczego trzeba przekonać uczniów, że warto samodzielnie myśleć?
 

Przyszłość a myślenie

Powtarza się często, że myślenie ma przyszłość – ale co to właściwie znaczy? Jak o tym przekonać uczniów, że ulotna wiedza przedmiotowa w życiu się liczy, a właśnie myślenie? Trzeba i warto promować szkołę myślenia. Ładnie o tym napisał kilka lat temu Klemens Stróżyński [2004¹] w artykule pt. Szkoła myślenia – upowszechnionym w miesięczniku „Nowa Szkoła”. Warto do niego wrócić! Stąd pytania:
 

1. Dlaczego właśnie myślenie jest w życiu szczególnie ważne?
2. Jakiego myślenia powinna uczyć edukacja – szkoła?
3. Czym jest ludzkie myślenie i jak stymulować jego rozwój?
4. Czym jest rzetelne myślenie?

Pyta o to także i odpowiada prof. Jarosław Makowski [2015²] w ciekawym dla nauczycieli artykule o myśleniu, który warto przeczytać i przemyśleć. Zachęcający jest jego tytuł: Pofilozofuj z Jarkiem Makowskim. Lekcja pierwsza: Myślenie. Charakteryzuje różne aspekty ludzkiego myślenia. Jest inspirujący do myślenia.

Przytacza się też często wielką myśl Kartezjusza, filozofa, twórcy racjonalizmu - „Myślę więc jestem” („Cogito ergo sum”). I – co z tego? Czy w codziennym życiu i w szkole docenia się wagę i znaczenie ludzkiego myślenia: racjonalnego, naukowego, „mądrego” i twórczego? Przecież uczeń nie zacznie myśleć, gdy mu się powie, nakaże: Myśl! Pomyśl! Zacznij myśleć! Warto kolejny raz zapytać: Czy polska szkoła uczy myślenia? A może najpierw trzeba zapytać, czym ono jest?
 

Czym jest rzetelne myślenie? To rodzaj duchowej siły, dzięki której człowiek uwalnia się od złudzeń.

[prof. Jarosław Makowski 2015³]

Publikacje o myśleniu

Publikatory w ostatnim czasie prześcigają się w publikowaniu różnych artykułów o edukacji. Niektórzy piszą, że teraz nadciągnęło prawdziwe, silne zachmurzenie, a może i burza z grzmotami. Planuje się odwrócenie dokonanych w Polsce reform i przywrócenie np. ośmioletniej szkoły podstawowej. Wielu protestuje i pyta: Po co to? Co się dzieje z naszym myśleniem? Czy to „odwrócenie” może podnieść jakość polskiej edukacji?

Profesor Jarosław Makowski - polski historyk filozofii, dziennikarz i publicysta – w tym ww. artykule - wykładzie prowadzi ciekawy wywód o myśleniu. Nie przedstawia on recepty na sukces, ale uważam, że cały ten artykuł powinien być przeczytany przez nauczycieli bez skrótów i przetworzeń, bo warto.

Prezentuje rozważania filozofa nie tylko o istocie ludzkiego myślenia, ale też o intelektualnym prowokowaniu ludzi do aktywności oraz o filozofii M. Heideggera i J. Tischnera. Warto pogłębić swoje rozumienie istoty i znaczenia ludzkiego myślenia. Przecież jedynie myślący zrozumie sens i znaczenie uczenia się dla własnego rozwoju oraz swojej przyszłości.
 

Pierwszym biegunem, od którego odróżnia się mądrość, jest głupota. Możemy zatem usiłować określić mądrość jako negację głupoty.

[prof. Tadeusz Gadacz 2015⁴]

Priorytety w szkole

Przedmiotem wielu moich rozważań i artykułów oraz innych publikacji było właśnie myślenie w edukacji i szkole, a także myślenie o edukacji i szkole [2014⁵]. Są to najczęściej problemy związane z rozwijaniem myślenia uczniów szkole. Wskazywano w nich na ogromne znaczenie uczenia uczniów racjonalnego, naukowego i biologicznego, ekologicznego myślenia, a także innowacyjnego, przyszłościowego i kreatywnego, oraz stosowania różnych „zadań na myślenie”. Warto jednak nauczycieli zapytać, czy kiedyś zastanawiali się nad samą istotą naszego myślenia? – oraz nad tym, co dzieje się w uczniowskiej głowie?

Przypomnieć tu można, że obiektywnymi kryteriami sprawnego myślenia i logicznego rozumowania są działania manualne oraz wypowiedzi przybierające rozmaitą postać w zależności od rodzaju przedmiotu rozumienia. Czy wobec tego kluczowym celem uczenia się jest (powinno być!) rozumienie? Rozumienie i rozumowanie pomagają wywołać chęci do aktywności, a często nawet entuzjazm.

Przecież idziemy teraz: W stronę nowej kultury nauczania i uczenia się (1) – powiedziała dr Marzena Żylińska [2011⁶] na portalu Edunews.pl. Trudno nie przyznać ww. autorce racji. Idziemy w stronę nowej edukacji, która będzie bardziej motywująca i lepiej uczącą racjonalnego myślenia [Sawiński 2011⁷]. Sposoby uczenia krytycznego myślenia przedstawione są np. w artykule pt. O strategii rozwijania krytycznego myślenia. Warto rozumieć, że mózg jest miejscem myślenia i uczenia się (fot. 1).
 

Potrzeba sensu myślenia

Przytoczyć można jeszcze inne, ciekawe zdanie z ww. artykułu dotyczące sensu myślenia. Jarosław Makowski [2015] twierdzi, że to ww. jedno zdanie Heideggera, „wciąż nie pozwala nam na spokojny sens. W sukurs Heideggerowi przychodzi też ks. Józef Tischner, który czyni – idąc jego tropem – różnicę między nauką a myśleniem. Bo nauka, wbrew pozorom, wcale nie myśli. Ona tylko kombinuje i kalkuluje. A to jeszcze nie jest myślenie”. Czym więc jest myślenie? Warto to zgłębić!

Przypomnieć też warto treść wykładu pt. Wykład prof. dr hab. Tadeusza Gadacza: Pochwała mądrości. – www.iumw.pl/o-madrosci – [2015⁸] – upowszechnionego na stronie Internetowego Uniwersytetu Mądrego Wychowania. Profesor jako jeden z nielicznych upomina się w nim o właściwe, wysokie miejsce w edukacji dla kształcenia mądrości. Polska potrzebuje nie absolwentów z dyplomami, ale ludzi mądrych, myślących i rozważnych.

Potrzeba rozumienia sensu i znaczenia myślenia jest duża. I ogromna jest potrzeba dążenia do mądrości. Może warto na zakończenie przytoczyć jeszcze inną mądrą sentencję o naszym myśleniu. Papież Benedykt XVI powiedział, że:
 

XXI wiek - to czas przebudzenia ze snu rozumu. Człowiek jest doskonały, ale ograniczony w myśleniu...

[Benedykt XVI, 2005]

Pewnie nie każdego czytelnika przekonałem, że racjonalne myślenie jest kluczem do sukcesu w edukacji, motywowaniu i w szkole, ale próbować i poszukiwać warto. Wszystkie inne wartości i edukacyjne priorytety z niego się biorą oraz są wobec myślenia podrzędne. Warto więc je głębiej zrozumieć i o nim coś więcej poczytać!

---------- 

[1] K. STRÓŻYŃSKI, Szkoła myślenia. "Nowa Szkoła" 2004 nr 2, s. 18.
[2] J. MAKOWSKI, Pofilozofuj z Jarkiem Makowskim. Lekcja pierwsza: Myślenie – www.polityka.pl – z 08.09.2015.
[3] J. MAKOWSKI, Pofilozofuj z Jarkiem Makowskim. Op.cit..
[4] T. GADACZ, Wykład prof. dr hab. Tadeusza Gadacza: Pochwała mądrości. – www.iumw.pl/o-madrosci - 2015.
[5] www.psnt.edu.pl/Wykaz-publikacji - dostęp z 05.10.2016.
[6] M. ŻYLIŃSKA, W stronę nowej kultury nauczania i uczenia się (1). Edunews.pl z 23.11.2011.
[7] J. P. SAWIŃSKI, Jak na zajęciach geografii uczyć kombinowania? „Geografia w Szkole” 2010 nr 6, s. 5-10.
[8] T. GADACZ, Wykład prof. dr hab. Tadeusza Gadacza: Pochwała mądrości. Op.cit.

* * * 

O autorze:
		dr Julian Piotr Sawiński Nauczyciel dyplomowany biologii i geografii, doktor nauk przyrodniczych, dydaktyk biologii, konsultant CEN w Koszalinie ds. informacji i innowacji pedagogicznych. Redaktor naczelny "Nauczycielskiej Edukacji". Nauczyciel Roku 1995 "Fundacji Innowacja" w Warszawie. Rzeczoznawca MEN ds. recenzowania podręczników i pomocniczych środków dydaktycznych do biologii i przyrody, egzaminator OKE z biologii, trener grupy 600 programu "Ocenianie w Nowej szkole". Organizator różnych kursów i warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli. Autor ponad 850 publikacji edukacyjnych nt. edukacji i innowacji. Kierunkowe zainteresowania: ornitolog.
Tekst pierwotnie ukazał się w Biuletynie Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie "Nauczycielska Edukacja"