Depresja w przedszkolu i podstawówce - czym jest, kogo dotyka, jak ją leczyć i przeciwdziałać?

Aleksandra Podsiadły, 16 Grudzień 12

Słowo, którym zwykle nazywamy stany melancholii, niekoniecznie uzasadnionego smutku czy brak entuzjazmu podczas trudnych sytuacji w życiu; słowo, którego posiadanie podświadomie przypisujemy tylko dorosłym i nastolatkom w okresie buntu i dojrzewania; słowo, którego prawdziwe znaczenie zna zdecydowana mniejszość z nas – depresja. Czym jest, kogo dotyka, jak ją leczyć i przeciwdziałać? 

Depresja to nie tylko smutek i melancholia

Przywykliśmy do nazywania depresją większości przejawów smutku na wskutek trudnych sytuacji w życiu: pierwszego zawodu miłosnego, utraty koleżanki lub kolegi, niezdanego egzaminu czy problemów w pracy. Każda z tych przyczyn może prowadzić do depresji, jednak przed podjęciem oceny należy uświadomić sobie, że depresja jest chorobą. Terminologia lekarska klasyfikuje ją jako długotrwały, szkodliwy i poważny stan, który cechuje się nadmiernym pogorszeniem nastroju oraz innymi objawami, nie tylko psychicznymi, ale także fizycznymi. 

Istnieją liczne teorie naukowców, że depresja może mieć wspólne podłoże rozwojowe ze stanami lękowymi – ok. 30-75% dzieci z depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych. Stąd wniosek, że wczesne ich dostrzeżenie u dziecka i podjęcie leczenia może w przyszłości zapobiec wystąpieniu depresji. 


Czy dwulatek może mieć depresję?

Wątpliwy przywilej chorowania na depresję wbrew powszechnemu osądowi nie przypada tylko dorosłym i starszej młodzieży. Zdarza się, że zapadają na nią także mniejsze dzieci. Zgodnie ze statystykami na depresję kliniczną cierpią:

dzieci w wieku przedszkolnym powyżej 2- i 3-go roku życia – 1%,
dzieci w wieku od 6-12 lat – 2%,
w grupie młodzieńczej od 4-8%, choć niektóre dane wskazują na znacznie wyższy zakres – 20%.

Wiadomo także, że w okresie dzieciństwa stopień zachorowań przez chłopców jest tożsamy ze stopniem zachorowań dziewczynek. Owa proporcja zmienia się w okresie dojrzewania, kiedy stosunek zachorowań chłopców do dziewcząt wynosi 1:2. Dawniej depresja nie była rozpoznawana, ponieważ dzieci nie pytano o uczucia ani nie rozmawiano z nimi o ich problemach. Przez wzgląd na niski stopień świadomości społecznej zarówno wśród rodziców, opiekunów jak i nauczycieli, choroba jest lekceważona, przez co doprowadza do skrajnych problemów, a metody zapobiegania oraz leczenia nie ewoluują, na wskutek czego pomoc często nie jest dostarczana na czas. Nieleczona depresja może doprowadzić do prób samobójczych w nieco późniejszym wieku. 


Jak objawia się depresja u przedszkolaków i nieco starszych dzieci?

Rozpoznanie zespołu depresyjnego u dzieci jest trudniejsze niż u osób dorosłych przede wszystkim dlatego, że nie objawia się w jeden, powszechnie znany sposób, czyli w formie przygnębienia, smutku i ogólnej niechęci do radości. U dziewcząt zdecydowanie częściej występują zaburzenia lękowe, zaś u chłopców ADHD, agresja oraz inne zaburzenia afektywne. 

Właściwymi objawami depresji są smutek, przygnębienie, brak odczuwalnej radości z dotychczasowych zainteresowań, nadmierne poczucie winy, bezradności, brak sensu życia, wzrost lub spadek apetytu oraz analogiczne – spowolnienie lub pobudzenie w codziennym funkcjonowaniu, zmiana wzorca snu (bezsenność, problemy z zaśnięciem lub przedwczesne wstawanie). Należy jednak wiedzieć, że typowym zachowaniem dla dotkniętych depresją dzieci nie jest smutek, ale drażliwość. Młodsze z nich, które nie rozumieją złożonych terminów określających zjawiska psychiczne, reagują agresją i frustracją, co jest podświadomą i instynktowną metodą pozbywania się nadmiaru przykrych emocji. 

Jak rozpoznać depresję u dzieci?

Rozpoznanie zaburzeń u dzieci dokonuje się poprzez uważną obserwację, rozmowy z dzieckiem oraz osobami odpowiedzialnymi za nie w placówkach, tj. z nauczycielami i wychowawcami. Zdarza się, że dziecko w domu funkcjonuje zupełnie normalnie, a w szkole jest np. nadpobudliwe, agresywne i skłonne do przemocy. Nauczyciel powinien informować rodziców o wszelkich zmianach w zachowaniu: braku zaangażowania w zajęcia podczas kiedy wcześniej było aktywne, spóźnieniach na zajęcia bądź unikaniu ich, trudnościach w zachowaniu spokoju w klasie, problemach w komunikacji, osobliwymi zachowaniami typu bawienie się rękawem, gryzienie przedmiotów, skręcanie włosów. Dzieci młodsze często skarżą się na bóle różnych części ciała bez konkretnego i zdiagnozowanego powodu. 


Depresja – wróg nie do pokonania?

Na pytanie, czy depresji można zapobiec, nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Na pewno temat należy gruntownie przebadać i nie działać w imię zasady „czego się nie zauważy, tego nie ma”. Nie wolno lekceważyć dzieci stwierdzeniami typu „prawdziwe problemy to dopadną cię jak dorośniesz”, gdyż taka odpowiedź wywoła odwrotny skutek. Leczenie dzieci i młodzieży z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych powinno być nakierowane zarówno na objawy choroby, jak i związane z wiekiem potrzeby. Depresja jest problemem wielopłaszczyznowym i trudnym do definitywnego wykorzenienia – badania wskazują, że w 40% przypadków w ciągu kolejnych 3-5 lat dochodzi do kolejnego epizodu. 

Niestety, coraz więcej badań potwierdza wzrost częstotliwości występowania depresji u ludzi w ostatnich dekadach XX wieku. Trudno ocenić, czy wyniki są efektem postępu naukowego i technologicznego, czy faktycznie coraz mniej ludzi odczuwa sens życia i choruje. Pamiętajmy jednak, że depresja jest chorobą uleczalną. Coraz więcej uwagi zwraca się na ten problem, rozwija się pomoc socjalna i psychologiczna oraz medycyna. Jednak pomoc dziecku z depresją zaczyna się od zrozumienia, a ten obowiązek spoczywa na rodzicach i nauczycielach. 



Opracowano w oparciu o wydanie publikacji Ośrodka Rozwoju Edukacji na temat depresji u dzieci w szkole i przedszkolu