NIK o programach aktywizacji zawodowej dla zwalnianych lub zagrożonych utratą pracy nauczycieli

Redakcja portalu, 17 Grudzień 16 Dodaj komentarz Wyślij Drukuj

Realizacja programów aktywizacji zawodowej nie poprawiła znacząco sytuacji zwalnianych nauczycieli na rynku pracy. Pomoc okazała się mało skuteczna, przede wszystkim dlatego, że w znacznym stopniu objęła osoby niezagrożone bezpośrednio utratą pracy, a nawet takie, które z systemem oświaty miały jedynie związek okazjonalny. W efekcie zaledwie kilkanaście procent uczestników programów wsparcia podjęło nową pracę poza sektorem oświaty.


W 2013 r. Minister Rozwoju Regionalnego, we współpracy z Ministrem Edukacji Narodowej, uruchomił środki finansowe przeznaczone na aktywizację zawodową zwolnionych lub zagrożonych utratą pracy nauczycieli i innych pracowników instytucji sektora oświaty (w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w formie programów typu outplacement). Outplacement miał obejmować w szczególności: poradnictwo zawodowe i psychologiczne, pomoc w znalezieniu nowego miejsca pracy, finansowanie szkoleń i kursów przekwalifikowujących, kursów doszkalających oraz środki finansowe na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Wstępnie zaplanowana kwota wsparcia wyniosła 21,9 mln euro (91,3 mln zł). Projekty wsparcia  w ramach Programu Operacyjnego były realizowane w latach 2014-2015 na terenie wszystkich województw przez beneficjentów systemowych (głównie wojewódzkie urzędy pracy) oraz  beneficjentów wyłonionych w wyniku konkursów. Według danych urzędów marszałkowskich i wojewódzkich urzędów pracy objęto nim ok. 40 proc. pracowników oświaty wymagających wsparcia (5.198 osób spośród szacunkowej liczby 12.826 osób).

NIK zbadała skuteczność realizacji programów wsparcia dla zwalnianych lub zagrożonych utratą pracy pracowników oświaty w latach 2013-2015 w ramach PO KL. Kontrolą objęto Ministerstwo Rozwoju, urzędy marszałkowskie, wojewódzkie urzędy pracy oraz instytucje prywatne i publiczne realizujące projekty na terenie siedmiu województw.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Środki finansowe, które według pierwotnych założeń miały być przeznaczone na wspieranie nauczycieli zwalnianych lub zagrożonych zwolnieniem w związku z likwidacją szkół i placówek publicznych, zostały skierowane przez Instytucję Zarządzającą PO KL (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, a następnie Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju) na wsparcie znacznie szerszej grupy osób. W rezultacie pomoc finansową, wynoszącą niekiedy do 50 tys. zł, otrzymali, poza zwolnionymi lub zagrożonymi zwolnieniami nauczycielami o długoletnim stażu, także pracownicy komercyjnych firm szkoleniowych, pracownicy administracyjni, osoby zatrudnione w instytucjach sektora oświaty przez kilka lub kilkanaście dni przed przystąpieniem do projektu lub w niewielkim wymiarze godzin. Zdarzało się, że pieniądze w ramach wsparcia otrzymały osoby, których związek z oświatą wynikał z umowy zlecenia w wymiarze kilku godzin zajęć, a także osoby, które - zwolnione lub zagrożone zwolnieniem w jednej szkole - pracowały jednocześnie w innych szkołach lub w jednostkach poza sektorem oświaty i nie były zagrożone zwolnieniem.

Wsparcie w ramach projektów otrzymały także osoby niespełniające żadnych podstawowych kryteriów objęcia wsparciem, czyli takie, które nie były pracownikami instytucji sektora oświaty, nie były zagrożone zwolnieniem z pracy lub nie spełniały innych niezbędnych wymagań.

Udzielenie im pomocy było w szczególności konsekwencją opierania się przez beneficjentów wyłącznie na oświadczeniach kandydatów o spełnianiu kryteriów kwalifikowalności, bez jakiejkolwiek próby ich weryfikacji. Wynikało to z przyjętej przez Instytucję Zarządzającą zasady, że oświadczenia przedkładane przez kandydatów do wsparcia stanowią wystarczający dokument uprawniający do udziału w projekcie.

Ustalony przez Instytucję Zarządzającą system kontroli nie wymagał od urzędów marszałkowskich i wojewódzkich urzędów pracy weryfikowania oświadczeń składanych przez ubiegających się o uczestnictwo w projektach. Instytucje te w trakcie kontroli sprawdzały jedynie, czy dokumentacja uczestników zawiera wypełniony formularz oświadczenia, nie korzystały jednak z możliwości dostępu do zewnętrznych zasobów informacyjnych, pomocnych przy zweryfikowaniu wiarygodności oświadczeń.

Instytucja Zarządzająca czyli Ministerstwo Rozwoju w nieskuteczny sposób kierowała realizacją zadań w zakresie wsparcia pracowników instytucji sektora oświaty. Nie zapewniła jednolitych zasad kwalifikowania kandydatów na terenie kraju, dopuściła do kwalifikowania uczestników niezgodnie z dokumentami programowymi PO KL oraz nierzetelnie monitorowała realizację wsparcia. Co więcej przed rozpoczęciem programu i udzieleniem wsparcia nie przeprowadzono dostatecznie rzetelnych analiz potrzeb nauczycieli wymagających pomocy oraz możliwości ich rekrutacji do projektów, co miało wpływ na niską skuteczność wsparcia tej grupy zawodowej.

Instytucje Pośredniczące i beneficjenci, stosując wprost ustalone przez Instytucję Zarządzającą zasady udzielania wsparcia na rozwój przedsiębiorczości, nie mieli możliwości rzetelnej weryfikacji, czy udzielone uczestnikom projektów środki finansowe zostały wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem. Zdaniem NIK, działania Instytucji Zarządzającej oraz Instytucji Pośredniczących skupiały się przede wszystkim na terminowym wykorzystaniu środków przewidzianych na wsparcie pracowników oświaty.

Zaledwie kilkanaście procent uczestników, po zakończeniu skontrolowanych projektów, podjęło nową pracę poza sektorem oświaty. W skontrolowanych projektach nie osiągnięto zaplanowanych wskaźników w zakresie pośrednictwa pracy, staży i praktyk zawodowych, przyznania jednorazowego dodatku relokacyjnego ze względu na problemy z rekrutacją, wynikające z małego zainteresowania kandydatów. Problemy w rekrutacji dotyczyły także uczestników bezzwrotnego wsparcia na prowadzenie działalności gospodarczej.

Beneficjenci wykazywali wysoki wskaźnik efektywności w zatrudnianiu  uczestników projektów - przekraczał wymaganą w projektach PO KL wartość 50 proc. Nie odzwierciedlał on jednak rzeczywistych efektów wsparcia, ponieważ uwzględniał osoby kontynuujące, po zakończeniu projektów, zatrudnienie w tych samych jednostkach sektora oświaty, w których pracowały w chwili przystąpienia do projektów.

Spośród 31 proc. uczestników, którzy ukończyli studia podyplomowe, ponad połowa otrzymała środki finansowe na studia przydatne w dalszej pracy w szkolnictwie, ale nie wpływały one na wzmocnienie ich pozycji na rynku pracy poza sektorem oświaty. Nową pracę poza sektorem oświaty podjęło zaledwie kilkanaście procent uczestników projektów, przy czym większość z nich stanowiły osoby, które otrzymały środki finansowe na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Wnioski

NIK zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej oraz instytucji zarządzających regionalnymi programami operacyjnymi w nowej perspektywie finansowej UE o uwzględnienie wyników kontroli, w przypadku kontynuowania działań mających na celu aktywizację zawodową zwalnianych lub zagrożonych utratą pracy nauczycieli.

Zdaniem NIK, w związku z utrzymującym się zagrożeniem redukcji zatrudnienia w szkołach oraz z uwagi na szczególną specyfikę grupy zawodowej nauczycieli, zasadne jest przygotowanie programów wsparcia na szczeblu regionalnym bądź krajowym, skierowanych do tej grupy, w tym poszukiwanie możliwości ich finansowania w nowej perspektywie finansowej UE.

NIK wnioskował do Ministra Rozwoju o zapewnienie, na poziomie zarządzania krajowymi programami operacyjnymi, skutecznych systemów:
 

1. kontroli kwalifikowalności kandydatów oraz uczestników projektów, w celu uniemożliwienia przyjmowania osób niekwalifikujących się do grup docelowych,
2. monitorowania Instytucji Pośredniczących, w celu prowadzenia jednolitych działań na terenie kraju.