"Kreska" na świadectwie - RPO skarży się na MEN

Redakcja portalu, 27 Lipiec 13 Dodaj komentarz Wyślij Drukuj

W dniu 3 lipca Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do premiera Donalda Tuska pismo, w którym oskarża Ministerstwo Edukacji Narodowej o bezczynność w sprawie wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a dotyczącego realizacji polskich przepisów regulujących organizowanie w szkołach lekcji religii oraz etyki.

Jak w swoim liście przypomina Rzecznik, w dniu 15 czerwca 2010 r. ETPC wydał wyrok w sprawie skargi nr 7710/02 „Grzelak przeciwko Polsce”. Nie podważył w nim obowiązujących w Polsce przepisów dotyczących nauczania religii i etyki, jednak inaczej widzi kwestię umieszczania na świadectwie szkolnym kreski w rubryce religia/etyka oraz kwestię organizowania nauczania etyki. Trybunał w swoim wyroku szczególnie podkreślił istotne znaczenie praktycznej realizacji przewidzianej w art. 9 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., zasady wolności myśli, sumienia i wyznania jako jednego z fundamentów „społeczeństwa demokratycznego”. A wolność ta obejmuje m.in. prawo do posiadania lub nieposiadania przekonań religijnych i do wyznawania lub nie wyznawania religii.

Na tle tej ogólnej tezy dotyczącej wolności sumienia i wyznania ETPC podkreślił, iż naturalną konsekwencją tak rozumianej wolności jest swoboda nieujawniania swoich przekonań religijnych, a tym samym wprowadzenie przez państwo bezpośredniego czy pośredniego obowiązku ujawnienia faktu nie wyznawania religii stanowi naruszenie prawa. A także, że „wobec uwzględniania stopni z religii/etyki w wyliczeniu średniej oceny za rok szkolny, niezorganizowanie nauki etyki może wywołać negatywne dla zainteresowanego ucznia skutki". Zdaniem Trybunału, owa zasada uwzględniania stopnia z religii/etyki „może mieć realny negatywny wpływ na sytuację uczniów (...), którzy mimo swych życzeń nie mogą uczęszczać na lekcje etyki. Uczniom takim trudniej jest podwyższyć średnią ocen, ponieważ nie mogą uczestniczyć w pożądanym przedmiocie fakultatywnym. Z drugiej strony, uczniowie tacy – chcący uzyskać wyższą średnią mogą się czuć zmuszani do udziału w lekcjach religii wbrew wyznawanym zasadom". ETPC podniósł tu, iż problem ten zauważył także polski Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r. (sprawa o sygn. U 10/07), wskazując, iż wybór przedmiotu fakultatywnego może odbywać się pod naciskiem miejscowej opinii publicznej.

Zdaniem Rzecznika, mimo upływu trzech lat, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu nie jest nadal wykonany przez państwo polskie w sposób zadowalający, a brak zauważalnego postępu w nieuchronny sposób powoduje, że standardy Rady Europy w tym obszarze nie są w polskim państwie respektowane.

Nie rozwiązano przede wszystkim problemów dotyczących organizacji nauczania etyki w szkołach publicznych. Lekcje etyki nie są i nie powinny być traktowane jako „zamienne" z lekcjami religii, jednak dla uczniów nieuczęszczających na religię, szczególnie w sytuacji gdy stopień z przedmiotu religia/etyka uwzględniany jest przy obliczaniu średniej wyników w nauce, stanowią one istotne uzupełnienie przedstawianej oferty edukacyjnej. Nauka etyki może też stanowić ważny element wykształcenia ogólnego.

Jak to w dalszej części pisma stwierdza Rzecznik Praw Obywatelskich, w sprawie nauczania w szkołach etyki  występował do Ministra Edukacji Narodowej i poszczególnych komórek organizacyjnych MEN wielokrotnie, także przed wydaniem wskazanego wyżej wyroku ETPC. Wiązało się to z napływającymi do Rzecznika skargami uczniów i ich rodziców dotyczącymi nieorganizowania lekcji religii zarówno w szkołach, jak i w punktach pozaszkolnych, braku informacji o możliwościach organizowania lekcji etyki w punktach międzyszkolnych, o braku odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej, braku pomocy dydaktycznych, np. podręczników do nauki tego przedmiotu. Swoje zastrzeżenia dotyczące organizowania lekcji etyki i niewykonania wyroku ETPC przedstawiła MEN również Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Jednak Minister Edukacji - zdaniem RPO - nie podjął konkretnych działań, które zmieniłyby sytuację w zakresie nauczania etyki.

Nie czas, ani miejsce na opisywanie całej, przytoczonej w piśmie korespondencji Rzecznika z MEN, warto jednak przedstawić wyniki debaty „Prawo ucznia do lekcji etyki”, która odbyła się w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 21 października 2010 r. Wzięli w niej udział, obok Rzecznika, przedstawicielka MEN, dyrektorzy szkół, wiceprezydent m. st. Warszawy, przedstawiciele świata nauki. Rozważano możliwe do podjęcia działania na rzecz udostępnienia nauki etyki w większym wymiarze, ewentualność zastąpienia lekcji etyki lekcjami filozofii, czy też rezygnację z wpisywania stopnia z przedmiotu religia/etyka na świadectwach szkolnych. Z dyskusji wypłynęły wnioski dotyczące rozwiązań, które pomogłyby w zwiększeniu dostępności lekcji etyki:
 

1. Zmniejszenie lub zniesienie limitu chętnych uczniów na lekcje etyki - rozwiązanie rekomendowane zarówno przez RPO, jak i przez Helsińską Fundację Praw Człowieka,
2. Nauka etyki przez sieć Internet z wykorzystaniem nauczania interaktywnego (nauczanie etyki musi obejmować również dyskusję i bezpośrednią wymianę poglądów),
3. Zwiększenie liczby nauczycieli przygotowanych do nauczania etyki,
4. Promowanie dorobku polskich etyków: m. in. ks. prof. Józefa Tischnera, prof. Marii Ossowskiej, prof. Tadeusza Kotarbińskiego, prof. Jacka Hołówki.

Wydaje się, że ustalenia z tej narady wprowadzone w życie, przyniosłyby konkretne rezultaty. Jednak ich realizacja szła bardzo opornie. Na przykład dopiero ostatnio prowadzone są prace nad uruchomieniem nauki etyki przez Internet w ramach programu „Cyfrowa Szkoła”.

Na zakończenie swojego listu Rzecznik Praw Obywatelskich jeszcze raz podkreślił, że wynikająca z postanowień Konwencji, ale także z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wolność sumienia i wyznania, wolność wyboru światopoglądu, wolność wyboru religii lub pozostania osobą bezwyznaniową polega także na wolności wyboru korzystania z lekcji religii albo rezygnacji z nich. Prowadzi do możliwości poznawania różnych postaw filozoficzno - światopoglądowych, w tym etycznych. A sygnały napływające do Rzecznika Praw Obywatelskich, ale także dane przedstawiane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wskazują, iż faktyczna dostępność do nauki etyki w polskich szkołach pozostawia wiele do życzenia. Dlatego zwraca się do premiera z prośbą o:
 

1. wyjaśnienie przyczyn niepodjęcia przez Ministra Edukacji Narodowej w ciągu ostatnich trzech lat konkretnych działań na rzecz systemowego wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie "Grzelak przeciwko Polsce",
2. przedstawienie stanowiska dotyczącego zmiany rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155 ze zm.) w zakresie wyżej wskazanym,
3. przedstawienie planu działań mających na celu realizację przedmiotowego wyroku wraz z harmonogramem.