Utracone kodeksy średniowieczne (na przykładzie przedwojennych zbiorów biblioteki Narodowej) | dr Jerzy Kaliszuk

W procesie poznania – podstawie źródeł rękopiśmiennych – dawnej kultury intelektualnej, obok gruntownego przebadania zachowanych przekazów, czyli rękopisów ważną rolę odgrywa także wiedza na  temat zabytków, z różnych względów utraconych. W konsekwencji stajemy przed koniecznością poszukiwania informacji o średniowiecznych kodeksach w zbiorach zarówno istniejących, lecz uszczuplonych w trakcie zawieruchy dziejowej, jak też w księgozbiorach historycznych – zniszczonych lub rozproszonych. Wobec często nikłej podstawy źródłowej, jak też słabego rozpoznania poszczególnych zbiorów jest to zadanie niezwykle trudne i wymagające dużego nakładu pracy.

Jednym z największych zbiorów rękopisów – dziś utraconych – była niewątpliwie kolekcja przedwojennej Biblioteki Narodowej, spalona przez wojska niemieckie wraz ze zbiorami innych bibliotek warszawskich jesienią 1944 r. Jak się szacuje, z samego zbioru rękopisów Biblioteki Narodowej, który wynosił przed wojną ponad 40 000 jednostek, spalonych zostało blisko 38 500 rękopisów. Tylko w zbiorze rękopisów starszych (czyli powstałych do 1800 r.), liczącym w 1939 r. około 14 500 woluminów, uległo zagładzie ponad 12 500 jednostek.