John Medina - Brain Rules

Doktor John Medina jest znaną postacią ze świata tak zwanej neuronauki (neurosciences), jednej z najprężniej rozwijających się obszernych dziedzin naukowych. Dr Medina od lat zajmuje się rozwojową biologią molekularną i dysponuje ogromnym doświadczeniem i dorobkiem naukowym.

Każdy z rozdziałów składa się z kilku części, w których dr Medina najpierw prezentuje aktualny stan wiedzy na temat danego aspektu funkcjonowania mózgu (to właśnie nazywa regułami mózgu), zaś następnie wskazuje, w jaki sposób wiedzę pochodzącą z badań naukowych można zastosować w kontekście życia osobistego, zawodowego czy edukacyjnego.

I tak w rozdziale pierwszym opisuje, w jaki sposób ruch, poprawiając krążenie i zwiększając podaż tlenu i glukozy do mózgu (którego glukoza jest przecież podstawowym paliwem), wpływa korzystnie na jego pracę, przez co zmniejsza ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera.

W rozdziale drugim przedstawia rozwój mózgu człowieka w kontekście ewolucji. Prezentuje ciekawy pogląd, zgodnie z którym pionizacja homo sapiens wydatnie wpłynęła na rozwój bardziej złożonych, młodszych pod względem filogenetycznym struktur układu nerwowego (neocortex), które warunkują specyficznie ludzkie zdolności, takie jak myślenie abstrakcyjne, funkcje wykonawcze, które pomagają nam przewidywać i rozumieć intencje i zachowania innych istot ludzkich.

Rozdział trzeci dotyczy różnic indywidualnych w funkcjonowaniu mózgów poszczególnych jednostek. Autor zwraca tutaj uwagę na wiele aspektów, takich jak odmienne tempo dojrzewania różnych obszarów mózgu jednej osoby, kształtujący wpływ doświadczeń, których różnorodność determinuje różnice między mózgami poszczególnych osób. Podkreśla też niejednoznaczny status testów psychologicznych mierzących poziom intelektualny, zaznaczając, że nie ujmują one wszystkich możliwych przejawów inteligencji.

Kolejne trzy rozdziały odnoszą się do trzech procesów poznawczych uznawanych przez wielu specjalistów za najważniejsze dla sprawności poznawczej człowieka, jakimi są uwaga, pamięć krótkotrwała i długotrwała. Autor wskazuje na możliwości i ograniczenia naszej zdolności do koncentracji na bodźcach oraz podkreśla wpływ pobudzenia emocjonalnego na umiejętność ich detekcji. W odniesieniu do procesów mnestycznych, autor opisuje, na czym polegają różnorodne fenomeny dotyczące funkcjonowania pamięci w świetle procesu kodowania, przechowywania, wydobywania oraz zapominania. Wskazuje na znaczenie określonych struktur mózgu, takich, jak hipokamp dla sprawności pamięciowej.

W rozdziale siódmym autor mówi o znaczeniu, jakie dla jakości naszego życia ma sen. Autor przytacza wiele danych liczbowych pochodzących z badań neurofizjologicznych, w których udowodniono negatywny wpływ, jaki dla naszych mózgów może mieć deprywacja snu oraz korzyści płynące z lubianych, choć bagatelizowanych zjawisk z życia codziennego, jakimi są drzemka czy sjesta.

Rozdział ósmy autor poświęcił zjawisku, które w obecnych czasach robi zawrotną karierę, jakim jest stres. Dr Medina, odwołując się do mechanizmów biochemicznych mózgu, wydzielania określonych neuroprzekaźników (adrenalina) oraz hormonów (kortyzol) udowadnia, że zarówno ostry, jak i przewlekły stres może uszkadzać wybrane struktury mózgowe, w tym głównie odpowiedzialny za konsolidację śladów pamięciowych hipokamp, upośledzając tym samym naszą zdolność do kodowania nowych informacji i zmniejszając nasze poczucie kontroli.

Kolejne dwa rozdziały dotyczą roli, jaką zmysły, a zwłaszcza wzrok, mają dla naszego funkcjonowania. Autor kładzie akcent na wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi zmysłami oraz na znaczenie stymulacji sensorycznej dla procesów uczenia się. Opisany został także fenomen percepcji wzrokowej, opartej na współdziałaniu narządu wzroku z korą wzrokową.

Rozdział jedenasty odnosi się do strukturalnych, biochemicznych i genetycznie uwarunkowanych różnic między mózgiem kobiet i mężczyzn. Dr Medina podsumowuje aktualny stan wiedzy na ten temat i opisuje, jakie jest ich faktyczne znaczenie i wpływ na codzienne funkcjonowanie.

W ostatnim, dwunastym rozdziale, stanowiącym niejako podsumowanie, dr Medina proponuje bardzo optymistyczne spojrzenie na olbrzymie możliwości mózgu człowieka, podkreślając, że trwający całe życie proces uczenia się, polega na aktywnym testowaniu otaczającej nas rzeczywistości, a nie wyłącznie na jej biernym odbiorze. Autor powołuje się na najnowsze odkrycia w dziedzinie neurosciences, jakim jest np. zjawisko neurogenezy (tworzenie się nowych komórek nerwowych) w mózgu dorosłego człowieka.

Książka jest adresowana do szerokiej grupyodbiorców, którymi mogą być zarówno specjaliści – psychologowie rozwojowi, neuropsychologowie, ale także studenci medycyny, psychologii oraz wszystkie osoby, które z racji wykonywanego zawodu są zainteresowane tematyką fenomenu mózgu ludzkiego. Z racji prostego i klarownego języka, książka może także okazać się przydatna dla wszystkich osób zainteresowanych funkcjonowaniem mózgu, które pragną poszerzyć swoją wiedzę i zweryfikować powszechnie panujące mity i błędne przekonania.

„Brain Rules”, z pewnością może zapełnić istniejącą nadal na polskim rynku wydawniczym lukę, książek popularnonaukowych poruszających tematykę układu nerwowego. W przeciwieństwie do klasycznych pozycji z dziedziny neuropsychologii czy neurobiologii, jakie funkcjonują w języku polskim, książka ta nie jest przeznaczona wyłącznie dla wąskiego grona specjalistów. Pod względem przejrzystości przekazu oraz języka może być porównana z „Biologicznymi podstawami psychologii” Jamesa W. Kalata (PWN, 2006), przy czym zrywając z typowym układem podręcznikowym, jaki istnieje w książce prof. Kalata, autor „Brain Rules” z pewnością w mniejszym stopniu przytłacza informacjami, nie rezygnując przy tym z zapoznawania czytelnika z faktami naukowymi oraz wynikami najnowszych badań.

Książka dra Johna Mediny jest pozycją szczególną z jednego, ważnego powodu. Z pewnością nie jest to lektura odkrywcza, prezentująca rewolucyjne czy kontrowersyjne treści. Fakty dotyczące zagadnień prezentowanych w poszczególnych rozdziałach są dobrze znane naukowcom na całym świecie. Nie od dzisiaj wiadomo na przykład, że ruch wpływa korzystnie na pracę mózgu, a brak snu obniża naszą sprawność poznawczą. Jednakże wartość tej książki opiera się na czymś zupełnie odmiennym, aniżeli nowatorstwo jej treści. „Brain Rules” jest książką wyjątkową, gdyż stanowi świetny przykład geniuszu typowo amerykańskiej umiejętności dokonywania syntezy olbrzymiej ilości wiedzy naukowej i przełożenia jej na język, który trafia w przekonujący sposób do przeciętnego czytelnika. Dzięki takim książkom ludzie mają możliwość zapoznania się, oswojenia i skorzystania z rezultatów badań prowadzonych w rozmaitych laboratoriach i pracowniach na całym świecie, zaś naukowe teorie przestają być czymś martwym i abstrakcyjnym. Innymi słowy jest to książka stanowiąca pomost między Olimpem nauki a przyziemną rzeczywistością codzienności.

Dr Medina jest przekonujący, nie tylko dlatego, że prostym językiem objaśnia funkcjonowanie tak zawiłego organu, jakim jest nasz mózg, ani dlatego, że proponuje konkretne metody postępowania, lecz z uwagi na sposób w jaki to robi. Swoich zaleceń nie przedstawia bowiem w postaci zakazów czy nakazów, lecz pokazuje, że możemy faktycznie wpływać na kondycję naszego układu nerwowego oraz zrozumieć zasady, na jakich on funkcjonuje, dzięki czemu możemy świadomie kierować naszym życiem, w pełni wykorzystując dany nam potencjał. A wybór jest zawsze nasz.

Podsumowując, „Brain Rules” jest wreszcie świetną lekturą, która w przystępny sposób, barwnym, żywym językiem przybliża czytelnikom oparte na badaniach fakty dotyczące funkcjonowania mózgu, skupiając się przy tym na aspektach, które mają największe znaczenie dla każdego człowieka (sen, stres, pamięć, płeć, zmysły etc.). Niewątpliwie nie do przecenienia są jej walory praktyczne. Autor, kierując się swoim (zaraźliwym zresztą) entuzjazmem dla mózgu człowieka, zachęca czytelnika do odbycia wciągającej podróży po meandrach ludzkiego mózgu. Dr Medina nie tylko opisuje i objaśnia omawiane przez siebie zjawiska, lecz także pobudza nas do refleksji nad mózgiem, najbardziej tajemniczym, a przez to najbardziej fascynującym organem ludzkiego organizmu.

dr n. med. Magdalena Trzcińska