www.edukacjaidialog.pl Czasopismo Listopad 2007 - TEMAT

Gdy eksperci przyćmili mędrców

„Niektórzy ludzie nie stają się myślicielami, ponieważ mają zbyt dobrą pamięć”

Nietzsche

Wiedza daje władzę i prestiż. Osoby wiedzące więcej zazwyczaj zarabiają więcej. Nie dziwi więc wszechobecny pęd ku wiedzy. Jednym z istotnych motywów przy wybieraniu szkoły jest perspektywa zdobycia lepiej płatnej pracy. Wiedza jest w ten sposób w sposób nieunikniony utożsamiana z kompetencjami. Kompetencje to pojęcie związane z pracą. Kompetencje są atrybutem pracownika – wiedza jest atrybutem człowieka.

Doskonalenie kompetencji jest w zasadzie zjawiskiem pozytywnym lecz jeśli szkoła nie wykształci w młodych ludziach czegoś w rodzaju kultury posiadania i zdobywania wiedzy możemy w przyszłości stwierdzić, że jest wśród nas wielu ekspertów lecz żadnego mędrca.

Jeśli mówimy o pędzie ku wiedzy zawodowej (kompetencjach) warto wspomnieć o jednoczesnej dewaluacji mądrości. Człowiek wykształcony jest dzisiaj utożsamiany z osobą „wiedzącą wiele” lecz tak naprawdę cenimy ekspertów w wąskiej dziedzinie – niesłusznie! Oto niektóre osobliwości naszej rzeczywistości:

•			Eksperci przyćmili mędrców – Dawnego mędrca zastąpiła postać o wiedzy równie obfitej, ale zacieśnionej do jednej, wybranej dziedziny. Postacią tą jest wykształcony fachowiec, który – gdy dochodzi do szczytów kompetencji – zasługuje na miano eksperta.
•			Wąska specjalizacja jest postrzegana jako zjawisko korzystne – Karl Popper ubolewa, że: „Ci „specjaliści od ... odrzucają wszelkie roszczenia do bycia autorytetami poza swoimi specjalnościami. Robią to jednak butnie i głoszą, że specjalizacja jest koniecznością. Jest to jednak próba zakamuflowania ograniczoności swojego umysłu – „postęp nauki jest dziełem ludzi o szerokich zainteresowaniach”. Jeśli zwycięstwo będzie po stronie wielu (specjalistów), nastąpi, zdaniem austriackiego filozofa Karla Poppera (zm. 1995) koniec nauki.
•			Na rynku pracy pojawiają się „wykształceniowcy” – Kształcenie techniczne/specjalistyczne pomija aspekty kulturowe, etyczne i moralne wykonywanego zawodu. Młodzi ludzie na uniwersytetach zdobywają kapitał intelektualny lecz nie kulturowy. Skutkiem tego są zjawiska które nazwano neobarbarzyństwem. Karygodne postępowanie nie jest już zarezerwowane dla niewykształconych anty-elit (pospólstwa). Dziś korupcji, oszustw, matactw, wiarołomstwa dopuszczają się nie tylko absolwenci „zawodówek” lecz także absolwenci najlepszych polskich uczelni.
•			„Guru” zarządzania – G. C. Lichtenberg zauważył, że w świecie, w którym żyjemy, jeden głupiec stwarza wielu głupców, ale jeden mędrzec – niewielu mędrców. Głoszenie z wielkim przekonaniem prostych recept na wszystko, niezachwiane wyrokowanie w każdej sprawie, przecinanie wątpliwości zdecydowanym tak lub nie, to wzory sugestywne i odbierane z czasem jako cechy silnej osobowości. Jakże komfortowo jakże komfortowo czuje się człowiek który nie ma wątpliwości! Skomplikowana natura zjawisk jest sprowadzana do skrajnie uproszczonego schematu, gotowych odpowiedzi, w których giną wszelkie niuanse.
•			Istnienie „elity” intelektualnej uzurpującej sobie prawa do posiadania jedynie prawdziwej wiedzy o zarządzaniu. Profesorowie na uniwersytetach zamykają się za murem nadwartościowości w poczuciu wykonywanej misji.

Oto przykłady zachowań, które są charakterystyczne dla ekspertów naszych czasów, którym brakuje mądrości:

•			Patrzenie na sprawy tylko z własnej perspektywy
•			Ignorowanie kontekstów przy ocenie zachowań i podejmowaniu decyzji
•			Ucieczka od refleksji
•			Krótkowzroczność
•			Dogmatyzm
•			Bezkrytyczny stosunek do własnej wiedzy i własnych sądów
•			Głoszenie poglądów z niezachwianą pewnością, powziętą wbrew zasadzie dostatecznej racji, czyli bez szukania sensownych uzasadnień

Sedno mądrości tkwi nie w tym, co wiemy, lecz w sposobie posiadania i użytkowania wiedzy. Być mądrym to mieć stosunek do wiedzy daleki od dogmatyzmu jak i przesadnego sceptycyzmu, paraliżującego działanie. Mądrość oznacza więc: wiedzieć i wątpić, nabywać nową wiedzę, ale zarazem mieć świadomość jej ograniczeń i tego, co jeszcze zostaje do poznania.

Jan A. Fazlagić

Listopad 2007 - TEMAT