www.edukacjaidialog.pl Czasopismo Wrzesień 2006

Studenci o zawodzie nauczyciela

Przygotowując przyszłych nauczycieli do zawodu, mam często okazję wysłuchiwać ich opinii na temat dzisiejszej szkoły i uwag pod adresem środowiska nauczycielskiego, poznać poglądy na możliwości własnego rozwoju i obawy związane z oczekującą ich pracą. Przedstawię te poglądy na podstawie ankiety.

Podczas dyskusji na temat wad i zalet zawodu nauczyciela wśród studentów kierunków pedagogicznych łatwo stwierdzić, że są oni nieźle zorientowani co do warunków pełnienia w przyszłości tej funkcji w społeczeństwie. Aby usystematyzować te opinie, przeprowadziłam wśród studentów rocznika 2005-2006 Wydziału Matematyki i Informatyki UAM ankietę, w której mieli okazję anonimowo wyrazić to, co myślą. Wypowiedziało się 68 osób (50 kobiet i 18 mężczyzn). Mimo podjęcia tego kierunku studiów z deklaracji wynika, że jedynie 17% z nich widzi się w przyszłej roli nauczyciela, 24% zdecydowanie odrzuca taką możliwość, a pozostali, tj. blisko 60% badanych, traktowałoby ewentualne nauczanie w szkole jako ostateczność lub podjęłoby się tej czynności jedynie w przypadku braku atrakcyjniejszych propozycji pracy.

Argumenty przemawiające za podjęciem pracy w szkolnictwie, niezależne od płci respondenta, skupiały się wokół stwierdzeń w rodzaju: ciekawa praca, satysfakcja płynąca z możliwości kreowania przyszłości dzieci, przekonanie o pełnieniu ważnej funkcji społecznej, szansa swobodnego wyrażania własnych poglądów, ekscytujący kontakt z dziećmi, obserwowanie ich rozwoju, możliwość niesienia pomocy słabszemu itp. Osoby te postrzegają swoją przyszłą pracę w kategoriach powołania, pełnienia szczególnej misji społecznej i są zdania, że mają niezbędne cechy charakteru do podjęcia się tego szlachetnego zadania.
Ci natomiast, którzy zdecydowanie wypowiedzieli się przeciwko podjęciu pracy w szkole, argumentowali to uwłaczająco niskim statusem społecznym zawodu, wyrażającym się niedostatecznym wynagrodzeniem, brakiem należnego szacunku ze strony uczniów i rodziców, przepisami sytuującymi nauczycieli poniżej statusu prawnego uczniów, koniecznością przeciwstawiania się zjawiskom agresji uczniów, odkrytym niedostatkiem kwalifikacji charakterologicznych (niecierpliwość), a ponadto – zbyt dużym obciążeniom czasowym, uciążliwościami płynącymi z dyscypliny pracy itp.

A co myślą ci najliczniejsi (60%) z grupy niezdecydowanych? Ich argumenty łatwo było przewidzieć: ciężka praca, niskie zarobki, dużo stresu, degradacja społeczna, zbyt liczne klasy, ale i – długie wakacje, krótki czas pracy, potencjalna możliwość spełnienia się, ciekawe kontakty z młodzieżą. Podejmą oni pracę w szkole tylko wtedy, kiedy „nie znajdą nic lepszego”…

Niezależnie od tego czy respondent opowiedział się za podjęciem pracy w szkolnictwie po ukończeniu studiów, czy nie, poprosiłam, aby zechciał wymienić zalety zawodu nauczyciela. Chodziło mi o uszeregowanie cech w zależności od motywacji. Na początku uplasowały się, niestety, zalety zawodu związane z jego wymiernością w postaci pewności zatrudnienia, brakiem nadgodzin, szybkim awansem zawodowym, długimi wakacjami, wolnymi weekendami, darmowymi wycieczkami, bezpłatnymi książkami. Rzadziej padały takie odpowiedzi, jak możliwość aktualizowania wiedzy, poczucie spełnienia, szansa stania się autorytetem, wpływ na kształtowanie postaw kolejnego pokolenia, szansa sprawdzenia się w działaniu.

Kobiety częściej niż mężczyźni zaznaczały, iż istotną wadą zawodu nauczycielskiego jest narażanie się na stałe napięcie psychiczne i wystawienie swojej osoby na agresję ze strony uczniów. Te okoliczności według nich mają wpływ na życie osobiste i rodzinne, a objawiają się odreagowywaniem w domu stresu związanego z pracą, utrwalaniem negatywnych cech charakteru, jak nerwowość lub wybuchowość, narastającą nieufnością do otoczenia, ryzykiem szybkiego zniechęcenia zawodowego, jałowością wysiłków, kłopotami zdrowotnymi związanymi z funkcją mówienia, małą ilością czasu na życie osobiste, dużą ilością papierkowej pracy (konspekty, sprawozdania, wypełnianie świadectw), nudnymi naradami, obowiązkowymi spotkaniami, obojętnością środowiska, małymi efektami wysiłków.

Przytoczone wyniki ankiety wskazują kierunek przygotowania studentów do przyszłego zawodu nauczyciela. Niewątpliwie trzeba wzmóc wysiłki w celu podniesienia poziomu wiedzy merytorycznej i wyposażenia ich w takie narzędzia pracy, jak umiejętności komunikacyjne, interpersonalne, radzenia sobie z przeciwnościami losu. Należy zwrócić uwagę na kandydatów do zawodu nauczycielskiego podczas rekrutacji na studia. Ważne jest, aby specjalności nauczycielskie kończyły jedynie te osoby, które są przekonane do pełnienia funkcji nauczyciela.

Kształcenie całej rzeszy studentów, którym bardziej zależy na papierku ukończenia wyższych studiów niż na pracy w klasie, jest zjawiskiem niekorzystnym dla oświaty. Przypadkowi, nieprzekonani do swej misji społecznej absolwenci studiów pedagogicznych nigdy nie będą dobrymi przewodnikami dla wchodzących w życie dziewcząt i chłopców. Jakość polskiego szkolnictwa zależy od jakości nowych kadr i ich motywacji do przyszłych obowiązków. Chyba nie warto inwestować w tych, którzy z góry zakładają, że nie poświęcą się temu zawodowi.

Zdaniem nauczycieli akademickich lepiej jest skupić wysiłki na kształceniu nawet garstki studentów, którym warto przekazywać trudną wiedzę z dziedziny pedagogiki i psychologii, uczyć skutecznych metod walki z własnym stresem, przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, profilaktyki i prewencji agresji ze strony uczniów, zapobiegania niepowodzeniom szkolnym uczniów, niż poświęcać czas i środki dla tych, którym trudno wykrzesać zainteresowanie tematem poruszanym na zajęciach, a ważne jest dla nich tylko zdobycie papierka.

Joanna Jarmużek
Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im A. Mickiewicza
w Poznaniu

Wrzesień 2006