Nauczanie dzieci przewlekle chorych

Samo położenie placówki przypomina bajkowy świat, bo ukryta jest daleko, za górami, za lasami, w samym sercu Wielkopolskiego Parku Narodowego. Zniewala panująca tu cisza i spokój, świeże powietrze, dzikie zwierzęta, które można spotkać podczas spacerów. Ale nie tylko warunki krajobrazowe i klimatyczne stanowią o wyjątkowości tego miejsca. W tym niezwykłym miejscu, w szpitalu w Ludwikowie, na Oddziale Rehabilitacji Dziecięcej, leczone są dzieci cierpiące na choroby przewlekłe, głównie schorzenia górnych dróg oddechowych: astmę oskrzelową, przewlekłe i nawracające stany zapalne oskrzeli, alergie. Na oddział trafiają dzieci z rodzin zagrożonych gruźlicą w celu izolacji oraz profilaktyki. Jest tu prowadzona kinezyterapia i aerozoloterapia, odbywają się spacery i zajęcia ruchowe na świeżym powietrzu. Organizowane są wycieczki plenerowe, zabawy ruchowe, a także wyjazdy do ośrodków kultury i sportu.

Leczenie dzieci trwa dwadzieścia osiem dni, w tym czasie uczęszczają na moje lekcje do przyszpitalnej klasy. Najważniejszym celem pracy pedagogicznej w szkole przyszpitalnej jest cel terapeutyczny. Przez realizację ciekawych zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych nauczyciele i wychowawcy pomagają dzieciom właściwie zagospodarować wolny czas, zmniejszyć ich niepewność, zapomnieć o bólu i tęsknocie za domem rodzinnym, przyjaciółmi i rówieśnikami.

Nauczyciele starają się, by okres pobytu w szpitalu nie był dla dziecka czasem straconym, a nauczyciel pełnił rolę nie tylko przewodnika w labiryncie wiedzy, lecz był również jego autentycznym przyjacielem, który pomoże mu pokonać stres związany z pobytem w szpitalu.  

Na pierwszym miejscu stawia się tu zawsze zdrowie dziecka, a dopiero później naukę i wychowanie. Ważną rolę w funkcjonowaniu szkoły odgrywa pedagogika terapeutyczna, która jest dyscypliną pedagogiki specjalnej – zajmującej się teorią i praktyką nauczania i uczenia, wychowania i samowychowania oraz opieką specjalną. Znajomość tej dyscypliny pozwala wybrać właściwe metody przekazania wiedzy i wartości wychowawczych.

Zdarza się, że do tego miejsca trafiają dzieci niepełnosprawne ruchowo lub z upośledzeniem umysłowym. Pomimo tego, że jest to placówka szpitalna, wszyscy mali pacjenci są zobowiązani do uczęszczania na lekcje. Pomagam dzieciom hospitalizowanym w zdobywaniu wiedzy. Jest to sytuacja trudna zarówno dla nich, jak i dla mnie – nauczycielki języka polskiego. Trudna dla nich – bo znalazły się daleko od domu, w nowym miejscu, wśród nieznanych osób. Trudna i dla mnie, bo uczę ze świadomością, że dzieci te cierpią fizycznie, odczuwają dyskomfort swojej sytuacji, nierzadko mają problemy z adaptacją do nowych warunków. Mimo to rzetelnie wypełniam swoje zadania: staram się zainteresować dzieci lekcjami, pokazać im, że cierpienie, które je dotknęło, nie stoi na przeszkodzie, by mogły się cieszyć życiem jak inne dzieci.

Wyjaśnienie pojęcia pedagogiki leczniczej pozwala zrozumieć specyfikę pracy w tym miejscu. Aleksandra Macierz pisze, że pedagogika lecznicza jest szczegółową nauką pedagogiki specjalnej, która z kolei jest jedną z szczegółowych nauk pedagogiki społecznej. Warto także przytoczyć definicję stworzoną przez Marię Grzegorzewską, według której pedagogika lecznicza czy specjalna w naszym kraju obejmuje dzieci głuche, niewidome, upośledzone umysłowo, niedostosowane społecznie, przewlekle chore i kalekie. Definicji nie podaje natomiast prekursorka pedagogiki leczniczej Janina Doroszewska, która uważa, że pedagogika dzieci chorych nie ma specjalnej nazwy.

Pedagogika lecznicza była i jest nadal trudnym do zdefinowania pojęciem. Bywała utożsamiana z pedagogiką specjalną, była także nazywana pedagogiką terapeutyczną. Trudność w zdefiniowaniu wynika być może ze specyfiki problemu tej nauki, z jej ścisłych powiązań medycznych i wreszcie z szerokiego obszaru zainteresowań (placówka szpitalna, choroba, nauka w sytuacji choroby). Według Pedagogiki specjalnej (W. Dykcik red., Wydawnictwo Medyczne 2005) pedagogika lecznicza jest dyscypliną pedagogiki specjalnej, obejmującą ludzi zagrożonych zdrowotnie, przewlekle chorych lub dotkniętych względnie trwałym uszkodzeniem ruchu, włączającą się do pracy nad pomyślnym przebiegiem walki z chorobą i jej skutkami oraz w działania profilaktyczne. Pedagogika lecznicza swoim obszarem badań obejmuje problematykę sytuacji dziecka chorego przewlekle znajdującego się w placówce szpitalnej. Wybrane definicje wywodzą się zatem z tematyki metodyczno-medycznej

Jak widać, osoba, która podejmuje się pracy z dziećmi przewlekle chorymi, musi się odznaczać szczególnymi umiejętnościami. Jako polonistka musiałam się wiele nauczyć, nie wystarczyły podstawowe kompetencje pedagogiczne i psychologiczne, jakich uczono mnie na studiach. Musiałam wiele zrozumieć. Zrozumieć trudną sytuację dziecka, które znalazło się w nowych warunkach. Musiałam się narodzić na nowo jako nauczyciel, przekształcić i dostosować swój warsztat pracy, poznać inne metody nauczania, skuteczne w tego typu placówce.

Ludwikowo to moje pierwsze miejsce pracy. To moja „czarodziejska góra”, źródło życiowych, dojrzałych refleksji. Niezwykłe sanatorium, w którym uczę się być lepszym nauczycielem, mądrzejszym pedagogiem i co najważniejsze, rozwijam swoją wrażliwość i staję się lepszym człowiekiem.


Beata Uchto
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu