Sześciolatek - do szkoły!

Punktem wyjścia do rozpoczęcia przygotowania sześcioletniego dziecka do przekroczenia progów szkolnych powinna być diagnoza zdolności i umiejętności przyszłego ucznia, która jest podstawą ewentualnej pomocy w wyrównywaniu deficytów rozwoju poznawczego i emocjonalno-społecznego. Jest to bardzo ważne, ponieważ od powodzenia dziecka w pierwszej klasie zależy jego dalsza kariera w szkole, a nawet w życiu.

Wiek 6-7 lat to okres ogromnych zmian w funkcjonowaniu dziecka. W jego życiu pojawiają się nowe oczekiwania i zadania. Aby im sprostać, dziecko musi osiągnąć odpowiedni stopień rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego. Jest to tak zwana dojrzałość szkolna, dzięki której przyszły uczeń jest wrażliwy i podatny na systematyczne nauczanie i wychowanie w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Ma to niezwykle istotne znaczenie, ponieważ wrażliwość na naukę umożliwia dziecku zainteresowanie się wiedzą, natomiast podatność polega na rozumieniu, zapamiętywaniu i opanowywaniu przez nie treści szkolnych.

Aby dziecko było wrażliwe i podatne na nauczanie, muszą być rozwijane u niego w klasie 0 sfery funkcjonowania biologicznego, poznawczego oraz społeczno-emocjonalnego. Dużą rolę odgrywają struktura i właściwości funkcjonowania układu nerwowego, zwłaszcza wyższych funkcji korowych, będących biologiczną podstawą koordynacji ruchowej, wzrostu uwagi dowolnej i koncentracji, które umożliwiają sprostanie wymaganiom szkolnym. Ważny jest również typ układu nerwowego: siła, równowaga i ruchliwość procesów pobudzenia i hamowania. Stanowią one podłoże rozwoju uzdolnień oraz w istotny sposób wpływają na cechy emocjonalności i ich przejawy w zachowaniu dziecka.

Na dojrzałość szkolną składa się też rozwój procesów poznawczych, szczególnie uwagi, pamięci i myślenia. Dziecko osiąga zdolności związane z przyswajaniem i przetwarzaniem informacji o sobie i świecie. Uwaga umożliwia mu skupienie się na zadaniu, a także przetwarzanie wiedzy i jej zapamiętanie. Według Wygotskiego jest to główna funkcja umysłowa wieku szkolnego warunkująca proces uczenia się. Dalszemu rozwojowi podlega też pamięć (główna funkcja wieku przedszkolnego). Dzieci stosują coraz bardziej złożone strategie pamięciowe, a przy tym analizują, przekształcają i organizują zdobywane informacje. Mają też wiedzę o swojej pamięci.

Dokonują się również zmiany w myśleniu dziecka, które zgodnie z teorią Piageta polegają na przejściu od stadium myślenia przedoperacyjnego do operacji konkretnych. Dzięki temu jest ono w stanie zrozumieć stałość ilości, długości, wagi i objętości, co prowadzi do ukształtowania pojęcia liczby. Uformowana zostaje orientacja w stronności jego ciała oraz gotowość do rozumienia pojęć przestrzennych i operowania nimi. Umożliwia to zdolność do podjęcia rozwiązywania problemów matematycznych. Myślenie dziecka cechuje logiczność, co pozwala mu na łączenie faktów w związki przyczynowo-skutkowe. Ważne jest również osiągnięcie takiego poziomu rozwoju słuchu fonemowego, który umożliwi uczniowi opanowanie czynności uczenia się czytania i pisania.

W kształtowaniu gotowości szkolnej istotny jest również odpowiedni zakres i natężenie cech emocjonalnych dziecka i jego kompetencji społecznych, które przejawiają się w chęci i umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem, samodzielności i zaradności, zdolności przystosowania się do nowych warunków, panowaniu na swoimi reakcjami emocjonalnymi i wyrażaniu ich w sposób akceptowany społecznie, w zdyscyplinowaniu i umiejętności podporządkowania się, obowiązkowości i wytrwałości. Kluczowymi wyznacznikami dojrzałości emocjonalnej dziecka są wiara w siebie i samokontrola zachowania.

Klasa 0 ma przygotować dziecko do osiągnięcia przez nie dojrzałości szkolnej, tak aby rozpoczęło efektywną naukę w klasie pierwszej. W grupie zerowej jest wiele dzieci, często o nieharmonijnym profilu rozwoju, uwarunkowanym deficytami poszczególnych funkcji intelektualnych czy mikrouszkodzeniami mózgu.

Zaburzenia te mogą mieć też swoje uzasadnienie w braku treningu pewnych umiejętności i w stosowaniu niewłaściwych form wychowawczych. Zadaniem nauczyciela klasy 0 jest wyrównanie dysharmonii rozwojowych. Jednak – aby było to możliwe, konieczna jest wstępna diagnoza dzieci rozpoczynających klasę 0 wykrywająca ewentualne zaburzenia rozwojowe, określająca poziom zdolności i umiejętności każdego z nich. Praca z dzieckiem opierałaby się wówczas na korekcji słabszych funkcji, tak aby wstępując do klasy pierwszej było ono gotowe do podjęcia nauki.

Praca w zerówce musi się opierać na indywidualizacji nauczania, co oznacza dostosowanie procesu edukacyjnego do zróżnicowanych właściwości poszczególnych wychowanków w danej grupie. By była ona możliwa, konieczna jest znajomość poszczególnych dzieci, ich potrzeb (diagnoza wstępna) oraz ich sfery aktualnego i najbliższego rozwoju. Należy więc odkryć następujące rodzaje możliwości dziecka: te, które ujawnia samodzielnie, wykonując zadanie (strefa aktualnego rozwoju), te, które wykorzystuje, rozwiązując problem przy pomocy dorosłych (strefa najbliższego rozwoju) oraz te, które nie są mu dostępne nawet wtedy, gdy jest wspierane przez dorosłych. Aby uzyskać satysfakcjonujące efekty, nauczyciel, odkrywając te trzy sfery funkcjonowania każdego dziecka, powinien je uwzględniać przy rozdzielaniu zadań, pamiętając, iż procesy rozwoju nie są tożsame z procesami nauczania; procesy rozwoju idą w ślad za procesami nauczania, które tworzą strefę najbliższego rozwoju. W związku z tym, aby móc podjąć, proces dający jak najlepsze rezultaty kształtowania dojrzałości szkolnej, niezbędna jest znajomość możliwości każdego dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem jego słabszych stron.

Pod koniec klasy 0 ważne byłoby sprawdzenie wyników zindywidualizowanej pracy z dzieckiem. Diagnoza powinna wskazywać, czy osiągnięto oczekiwane rezultaty, tj. czy nastąpiły korzystne zmiany w poszczególnych sferach, z podkreśleniem stopnia zminimalizowania deficytów rozwojowych. Dzieci, które nie osiągnęły poziomu zdolności dostosowanych do wymagań wiekowych, powinno się odsyłać na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej, które mają na celu stwierdzenie, czy dziecko może rozpocząć naukę szkole, czy też ten obowiązek ma być odroczony.

Jeśli bowiem cząstkowe braki i niedobory nie zostaną wyrównane przed rozpoczęciem nauki, pierwszoklasista będzie narażony na trudności i przeszkody, które mogą być przyczyną późniejszych kompleksów, nerwic i drugoroczności, a przecież można tego uniknąć.

Dojrzałość szkolna według Anny Brzezińskiej jest efektem gotowości do niej dziecka i właściwości szkoły (w omawianym przypadku klasy zerowej) i jej oferty edukacyjnej. Osiągnięcie jej ma ogromne znaczenie dla ucznia rozpoczynającego naukę w szkole i wpływa nie tylko na jego rozwój poznawczy, ale także emocjonalno-społeczny w dorosłym życiu. Od gotowości szkolnej bowiem zależą dalsze losy edukacji dziecka w szkole. Uczeń, który nie osiągnął dojrzałości szkolnej, nie jest w stanie sprostać powierzonym mu zadaniom, co może spowodować brak motywacji do nauki i zainteresowania nią. Wszystko bowiem, co trudne i niezrozumiałe, wydaje się przecież także niedostępne, a przede wszystkim nudne.

Aby umożliwić sześciolatkom przygotowanie do szkoły, obowiązek rocznego uczęszczania do klasy 0 wprowadzono już od 1 września 2004 roku. Obecnie do zerówek w miastach zapisywane są niemal wszystkie sześcioletnie dzieci i ponad trzy czwarte dzieci wiejskich. Faktycznie chodzi jednak do nich tylko 30% dzieci. Aby spełniły się oczekiwania co do obowiązku rocznego uczęszczania do klasy 0, konieczne jest respektowanie następujących warunków, od których zależy efektywność działań edukacyjnych wpływających na kształtowanie dojrzałości szkolnej: prawidłowe zdiagnozowanie rozwoju zdolności i umiejętności dziecka wstępującego do zerówki – określenie jego deficytów i mocnych stron; indywidualizacja w nauczaniu poszczególnych dzieci, tworzona na podstawie ich potrzeb wynikających z diagnozy; ostateczna weryfikacja umiejętności i określenie gotowości szkolnej dziecka. Na tej podstawie nauczyciel może stwierdzić, czy dziecko jest gotowe do podjęcia nauki w szkole, czy też należałoby odroczyć ten obowiązek. Taki proces pozwoliłby na uniknięcie wkraczania w życie szkolne dzieci niedojrzałych do podjęcia zadań szkolnych.


Weronika Moczulska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu



Literatura