Komputer w nauce czytania i pisania

Zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów każdy uczeń szkoły podstawowej powinien umieć się posługiwać komputerem w dostosowanym do niego środowisku sprzętowym i programistycznym, opracowywać za pomocą komputera proste teksty i rysunki, korzystać z różnorodnych źródeł i sposobów zdobywania informacji oraz jej przedstawiania i wykorzystania, jak również używać komputera do wzbogacania własnej wiedzy i poznawania różnych dziedzin.

Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 5 grudnia 2003 r. zatwierdzono „Program eLearning” – zamysł kształcenia za pomocą mediów elektronicznych efektywnego wprowadzania technologii informacyjno-komunikacyjnych w systemach edukacji w Europie. Całościowym celem programu jest wspieranie coraz szerszego i efektywniejszego wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych w europejskich systemach edukacji, rozumiane jako wkład w wysokiej jakości kształcenie i zasadniczy element dostosowywania systemów edukacji do potrzeb społeczeństwa wiedzy w kontekście kształcenia przez całe życie. Edukacja w społeczeństwie informacyjnym i demokratycznym jest więc ważną inwestycją – zarówno społeczną, jak i gospodarczą i polityczną, dlatego powinna być priorytetem narodowym.

Od lat toczy się dyskusja nad wykorzystaniem komputerów w edukacji. Pomimo upływu czasu racje zwolenników i przeciwników nadal się ścierają. Zwolennicy opowiadają się za uczynieniem komputerów głównym narzędziem kształcenia, przeciwnicy zaś optują za zdecydowanym ograniczeniem ich użycia w procesie nauczania-uczenia się. Seymour Papert, jeden z największych współczesnych teoretyków nauczania, docenił zdumiewające intuicyjne zdolności dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa. Zdolności do przyswajania olbrzymich ilości informacji nie mają sobie równych w żadnym innym okresie ich życia. Zastosowanie techniki komputerowej i komputerowych idei może dostarczyć im nowych możliwości uczenia się, myślenia i dojrzewania zarówno emocjonalnego, jak i poznawczego.

Proces alfabetyzacji, w tym również alfabetyzacji informatycznej dzieci, należałoby podnieść do rangi jednego z głównych wyzwań współczesnej cywilizacji i nadać mu nowoczesny wymiar. Wiąże się to z odejściem od tradycyjnego i nieefektywnego, nadmiernie umetodycznionego modelu wprowadzania dziecka w świat języka pisanego.
 

Technika komputerowa tworzy dogodne warunki do obniżenia granicy wieku, jeśli chodzi o moment rozpoczynania przez dzieci nauki pisania i czytania. Doceniając ich możliwości rozwojowe, należałoby całkowicie znieść granicę wieku rozpoczynania tego procesu. Według B. Rocławskiego nauka czytania i pisania nie ma nic wspólnego z ograniczaniem swobody dzieci ani skracaniem ich dzieciństwa. To wyjście naprzeciw ich potrzebom poznawczym. Wprowadzenie dzieci w świat pisma można uczynić pasjonującą zabawą i intelektualną przygodą.

Klawiatura komputera jest dla dziecka swoistym elementarzem, który zawiera wszystkie litery. Posługiwanie się nią umożliwia specyficzny tryb poznawania liter (klawiatura > ekran > wydruk). Dzięki tekstowi dziecko jest w stanie komunikować się z komputerem, co je mobilizuje do nauki formułowania poleceń. To z kolei stymuluje bierne i aktywne poznawanie liter, łączenie ich w sylaby, wyrazy, krótkie zdania. Nauka czytania jest połączona z zabawą, a dodatkowym bodźcem jest kontakt z komputerem. Zabawa z nim jest świetną okazją i zachętą do pisania.

Dzieci, którym poziom rozwoju zdolności manualnych nie pozwala na pisanie liter, z powodzeniem mogą robić to za pomocą klawiatury (faza bezgraficzna). Posługiwanie się komputerem wymaga od użytkownika umiejętności obsługi myszki. Jej używanie doskonali koordynację wzrokowo-ruchową, orientację przestrzenną, zmniejsza też napięcie mięśni. Wpływa więc na procesy psychomotoryczne, których dojrzałość jest niezbędna w nauce czytania i pisania. Operowanie myszką jest dla dzieci trudną sztuką. Wymaga dużej koncentracji uwagi i precyzji. Pomimo trudności chętnie jednak podejmują tego typu działania.
Od kilku lat zajmuję się badaniem różnych aspektów wykorzystania komputera w edukacji przedszkolnej. W listopadzie 2000 roku w przedszkolu,w którym pracuję, podjęłam próbę zastosowania go do intensyfikacji wczesnej nauki czytania i pisania. Pierwszy kontakt dzieci z komputerem polegał na omówieniu jego budowy oraz sposobów wykorzystania. Zaobserwowałam, że dzieci, które mają w domu komputer, czuły się bardzo pewnie i w niektórych sytuacjach pełniły funkcję „ekspertów”, pomagając innym. Podnosiło to ich samoocenę i mobilizowało do dalszych działań. Pozostali traktowali komputer jak pewnego rodzaju sacrum, wręcz bali się dotknąć myszki. Jednak po kilku próbach wszystkie dzieci były bardzo zaangażowane, domagając się, by zajęcia odbywały się tylko z wykorzystaniem komputera.

Początkowo zabawy polegały na kolorowaniu narysowanych wcześniej obiektów (figury geometryczne, proste kształty), układaniu puzzli, rywalizacji w grze pamięciowej „Memory”. Wszystkie te działania wymagały posługiwania się myszką, przez co dzieci doskonaliły percepcję wzrokową, koordynację wzrokowo-ruchową i precyzję ruchów. Dzieci, które nie pracowały przy komputerze, potrzebowały pomocy we wskazywaniu myszką potrzebnych obiektów Kolejna faza zaznajamiania z obsługą komputera polegała na zabawie z edytorem PAINT. Dzieci z dużym zaangażowaniem podejmowały działania graficzne. Korzystając z dostępnych pasków narzędzi, same tworzyły różnorodne kompozycje, wykorzystując figury geometryczne i dostępne kolory.

Wykonane prace były przez nie samodzielne podpisywane, co dostarczyło im wzorów poprawnej pisowni, gdyż komputer ma funkcję słowniczka ortograficznego. Błędnie napisany wyraz zostaje automatycznie podkreślony. Dla dzieci to sygnał, że został popełniony błąd. Wystarczy kliknąć prawym przyciskiem myszki, zaakceptować proponowany wyraz i błąd zostaje automatycznie poprawiony. Możliwość wymazywania „nieudanych” prac i tworzenie nowych od początku (bez niszczenia papieru), była dla nich dodatkową motywacją do działań.

Wykorzystanie gotowego oprogramowania

Nauka czytania nie polega wyłącznie na poznawaniu liter, czytaniu wyrazów, zdań, tekstów poprzez kontakt z książką. Powinna to być przede wszystkim różnorodna działalność, przejawiająca się w aktywności werbalnej i plastycznej, a takie możliwości daje praca z oprogramowaniem edukacyjnym.

W zaznajamianiu dzieci z tajnikami pisma wykorzystuję programy z serii KLIK „Klik uczy czytać”, „Klik uczy liczyć”. Program ten to prawdziwy multimedialny elementarz dla dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Pomaga małym uczniom przezwyciężać trudności w nauce czytania, służy pomocą na zajęciach kompensacyjno-wyrównawczych dla dzieci dyslektycznych w klasach 1-3. Dzięki pomocy ludzika Klika dzieci zapoznają się z literami, segregują je, tworzą wyrazy. Najwięcej radości dostarczyło dzieciom tworzenie z narysowanych elementów portretu taty i mamy. Bardzo chętnie również bawiły się w „sekretarkę”, podpisując rysunki. Każde naciśnięcie klawisza powodowało wydobycie się dźwięku przypominającego stuk maszyny do pisania. Program jest tak skonstruowany, że dziecko może go obsługiwać samodzielnie. Każda zabawa jest opatrzona komentarzem. Dziecko może automatycznie obserwować swoje postępy w nauce, a nagrodą jest dyplom dla najbardziej wytrwałych.

Program „Klik uczy liczyć” również jest przeznaczony dla dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Integruje treści matematyczne i przyrodnicze. Może być wykorzystywany zarówno w domu, jak i w przedszkolu i w szkole, a zwłaszcza być przydatny podczas indywidualnych zajęć wyrównawczych. W trakcie zabawy z tym programem dzieci poznają różne ekosystemy. Mogą polecieć balonem nad jezioro, by przez rozwiązywanie zadań matematycznych poznać jego mieszkańców. W lesie mogą zebrać do koszyka grzyby, a także poznać rośliny i żyjące w nim zwierzęta.

Każde poprawnie wykonane zadanie jest nagradzane. W programie znajdują się zarówno zabawy doskonalące ściśle określone umiejętności matematyczne, jak i zabawy o charakterze uniwersalnym. Dzięki połączeniu treści matematycznych z przyrodniczymi program realizuje zasadę nauczania zintegrowanego.
Wykorzystywane przeze mnie zajęcia z komputerem stały się uzupełnieniem aktywności językowej, plastycznej, muzycznej, kontaktów dzieci z literaturą – wszystkich typów zajęć przedszkolnych.

Wykorzystanie technik Celestyna Freineta

Obserwując poczynania dzieci podczas zajęć z komputerem, trudno się oprzeć przekonaniu, że dla nich jest on narzędziem pracy, atrakcyjną zabawką, źródłem nowych, twórczych doświadczeń. Dzieci bardzo szybko opanowały umiejętność czytania, a możliwość pisania z użyciem klawiatury pobudziła je do tworzenia podpisów do prac. To skłoniło mnie do wykorzystywania na zajęciach niektórych technik Celestyna Freineta.

Technika swobodnego tekstu daje duże możliwości rozwijania twórczego myślenia dzieci. Opiera się na swobodnej ekspresji słownej dziecka. W trakcie zajęć zorganizowanych z całą grupą dzieci tworzą opowiadania, bajki, podpisy do prac plastycznych, które następnie są zapisywane na komputerze i drukowane lub też przechowywane w jego pamięci. Technika ta jest świetną okazją do ćwiczenia umiejętności czytania i pisania. Dzieci uczą się wypowiadania swoich myśli, wrażeń i przeżyć. Przykładem takiego swobodnego tekstu mogą być bajki stworzone przez nie w trakcie zajęć otwartych dla rodziców. Zadanie dzieci polegało na ułożeniu własnej bajki z wykorzystaniem rysunków postaci, które każde z nich otrzymało w kopercie. Bajki zapisałam na komputerze, wydrukowałam, a następnie odczytałam. Dzieci wybrały najciekawszą bajkę autorstwa 6-letniego Pawła. W jego kopercie znalazły się rysunki: zamku, wilka, czarownicy, smoka i chłopca.

Smok w zamku strachów

„Bardzo, bardzo, bardzo dawno temu, 100 lat temu, żyła sobie taka czarownica. Przechadzała się po swoim ogrodzie, który był ogromny. Wreszcie weszła do swojego zamku. Przechodziła po nim, aż weszła do swojego pokoju mikstur, W tym samym czasie do zamku skradał się straszny smok. Wszedł do zamku i wszedł do pokoju mikstur. Zjadł czarownicę i miotła od czarownicy mu utknęła w gardle i się udusił. Przed zamkiem po ogrodzie spacerował chłopiec, który spotkał wilka. Ten wilk chyba przywędrował z lasu. No i chłopiec powiedział do wilka, czy nie mógłby mu dać trochę mięsa. A wilk zgodził się, by chłopiec dał mu to mięso. No i jak wilk zjadł, to powiedział, że on był zaczarowany przez złą czarownicę i kiedyś był chłopcem. Wilk z chłopcem poszli do pokoju mikstur i zobaczyli nieżywego smoka z miotłą w gardle. I już wiedziel, i co się stało. Wilk napił się mikstury i pokazała się wielka chmura dymu, i z niej wyszedł chłopiec, i powędrował z tym drugim chłopcem, i żyli długo i szczęśliwie”.

Bardzo oryginalne teksty, które dzieci z pomocą nauczycielki zapisały na komputerze, powstały na zajęciach, w trakcie których dzieci poznały Cudaki. Ich zadaniem było narysowanie postaci i uzasadnienie jej wyjątkowych i cudacznych cech.

W naszym przedszkolu od kilku lat jest wydawana gazetka komputerowa „Pyzio – przedszkolny głosik”. Jej celem była pedagogizacja rodziców. Dzięki zamieszczaniu w niej swobodnych tekstów dzieci, a także wydrukowanych i opisanych przez nie prac plastycznych zyskała dużą popularność. Niektóre teksty, rebusy, zagadki są przesyłane do innych grup w przedszkolu. Dzieci korespondują też ze swoimi rówieśnikami z innego przedszkola. Poznają zasady pisania listów, używania wielkiej litery, stosują zwroty i wyrażenia grzecznościowe. W listach wysyłają rysunki, gazetkę przedszkolną i ciekawe teksty własne, krzyżówki, rebusy (przygotowane przez nie na komputerze) oraz ułożone przez siebie zagadki.

Stymulowanie twórczej aktywności dziecka wymaga uwzględniania wielu zasad. Aby realizować zajęcia z wykorzystaniem komputera, nie potrzeba bogato wyposażonej pracowni informatycznej. Wystarczy umieścić w klasie stanowisko komputerowe z drukarką. Aby dziecko mogło tworzyć, musi mieć odpowiednio zorganizowane środowisko do działania, mieć dostęp do różnych materiałów oraz miejsce do realizowania pomysłów zarówno swoich, jak i kolegów czy nauczyciela. Wytworzenie swobodnej, nasyconej życzliwością i szacunkiem do dziecka atmosfery umożliwi każdemu z nich przeżycie sukcesu i satysfakcji z własnej pracy.

Wprowadzanie w świat techniki

Treści polonistyczne przewidziane w programie nauczania zintegrowanego stanowią kontynuację, utrwalenie i poszerzenie wiedzy dziecka z zakresu elementarnej nauki czytania i pisania realizowanej w przedszkolu, dlatego też tego typu zajęcia z wykorzystaniem komputera z powodzeniem można prowadzić w kolejnych latach nauki. Połączenie pracy na komputerze z aktualnie realizowaną tematyką pozwala na uatrakcyjnienie zajęć i poszerzanie realizowanych treści nauczania zintegrowanego.

Nie ma wątpliwości, że komputer jest nowoczesnym narzędziem edukacyjnym mającym wpływ na intensyfikację wielokierunkowej aktywności dzieci. Praca na nim oprócz takich zalet, jak dynamiczny rozwój procesów poznawczych, mowy i myślenia, wrażeń słuchowych i wzrokowych, wprowadza je również w świat techniki komputerowej. Nabyte w przedszkolu umiejętności posługiwania się komputerem zostaną później wykorzystane, gdyż w niektórych szkołach lekcje z informatyki dzieci rozpoczynają już w klasie pierwszej. Wiedza dotycząca prawidłowego używania komputera będzie przydatna dziecku również w jego indywidualnej nauce w domu.

Należy pamiętać, że współczesny świat potrzebuje ludzi kreatywnych, ambitnych, przedsiębiorczych, mających energię, by stawić czoło wyzwaniom i zwyciężać.


Kornelia Solich
Przedszkole w Syryni