Jak zapewnić dzieciom sukces?

Nauka czytania i pisania jest jednym z ważniejszych zadań edukacyjnych przedszkola mających przygotować wychowanków do nauki w szkole. Na ten niezwykle dynamiczny proces mają wpływ czynniki biologiczne, środowiskowe oraz własna aktywność dziecka. Wymagana jest jednak zewnętrzna interwencja osoby umiejącej czytać, gdyż dziecko potrzebuje pomocy z jej strony, aby wykorzystać swoje potencjalne możliwości.

Aktualną tendencją w nauczaniu jest coraz częściej indywidualizacja, która przejawia się w doborze odpowiednich środków i metod uwzględniających tempo i style uczenia się w rozwoju każdego dziecka. Mając to na uwadze, wydaje nam się, iż proces, za pomocą którego wychowanek zdobywa nowe doświadczenia w pojmowaniu świata, przebiega w sposób adekwatny i pasujący tylko do niego, gdyż nie istnieje osoba dokładnie taka sama jak inna. Jesteśmy zdania, że każde dziecko przyjmuje wiadomości, każde może się nauczyć i tylko od nas zależy, czy będziemy je podawać w zrozumiały dla niego sposób. Dziecko bada świat różnymi zmysłami, a więc trzeba mu podać wiadomości tak, by uczenie się stało się znacznie ciekawsze i skuteczniejsze.

Z naszych doświadczeń wynika, iż optymalne jest połączenie i wykorzystanie różnych metod w nauce czytania i pisania, nie tylko w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów, ale także jako działanie profilaktyczne i terapeutyczne, pozwalające zapobiegać niepowodzeniom dziecka w szkole. Profilaktyka znacznie zwiększa szansę na osiągnięcie przez nie pełnej gotowości szkolnej i może zapobiec powstawaniu lub rozwinięciu się zaburzeń w opanowaniu umiejętności czytania i pisania.

Motywacja dziecka do czytania i pisania wynika z naturalnych potrzeb, ale tylko stosowanie różnorodnych metod, form, technik, ćwiczeń, indywidualizacji gwarantuje, że dziecko wykształci własny sposób uczenia się, a co za tym idzie – rozwinie umiejętność radzenia sobie z trudnościami, nabędzie wiarę w siebie i własne możliwości, co będzie miało wpływ na wysokie poczucie jego wartości i samoocenę. Wychodząc naprzeciw naturalnej potrzebie czytania i pisania u dziecka, od kilku lat stosujemy w swojej pracy między innymi metodę Ireny Majchrzak, zwaną naturalnym modelem nauki języka. Wykorzystując swoje dotychczasowe doświadczenie, posiadaną wiedzę i zdobyte umiejętności, opracowałyśmy innowację, która była realizowana w grupie dzieci 6-letnich.

Założeniem naszej innowacji jest, by w wyniku działań dydaktyczno-wychowawczych dzieci nabyły umiejętność czytania ze zrozumieniem wszystkich liter preferowaną przez siebie techniką czytania; prezentowały prawidłowy poziom umiejętności manualnych i graficznych oraz pisały pismem pisanym zgodnie z indywidualnymi możliwościami; rozbudziły w sobie własną motywację do samodzielnego czytania i pisania oraz zainteresowania z tym związane; rozwinęły umiejętność radzenia sobie z trudnościami, odkrywania własnych możliwości i przeżywania radości z odnoszonych sukcesów.  

Metoda Ireny Majchrzak

Idąc za pomysłem autorki, dzieci zapoznano w akcie inicjacji z obrazem graficznym swojego imienia, które staje się dla nich słowem otwierającym świat pisma, oraz z jego alfabetyczną strukturą. Następnym etapem była prezentacja alfabetu: dzieci poznały wszystkie litery i wyszukiwały je w swoich imionach. W wyniku wymiany z kolegami podczas zabawy pt. „Targ liter” każde dziecko stało się właścicielem wszystkich liter tak, by mogło układać z nich różne wyrazy. Natomiast w zabawie pt. „Nazywanie świata”, polegającej na przyporządkowaniu nazw do przedmiotów, odczytywały najpierw proste rzeczowniki, potem proste zdania a następnie zdania złożone, dzięki czemu mogłyśmy przejść do „gier czytelniczych”, które ćwiczyły umiejętność czytania.
W formie zabawowej w bardzo krótkim czasie dzieci poznały wszystkie litery alfabetu, łącznie z dwuznakami. Zabawy wymyślałyśmy same, a w pewnym momencie tworzyły je również dzieci. Dostarczyły im one dużo radości i przyjemności. Metoda ta korzystnie wpłynęła na czytanie ze zrozumieniem, pozwalając dzieciom rozwiązywać zadania według własnych możliwości.

Naturalny model nauki języka

Model ten został opracowany przez B. Cuttinga, a odnosi się on do szeroko rozumianej edukacji językowej. Do nauki czytania w tym modelu wykorzystałyśmy książeczki z serii „Słoneczna Biblioteka”, których tekst jest ściśle powiązany z ilustracją, karty poetyckie, teksty piosenek, wierszy, gazetkę ścienną, tablice wiadomości, teksty umieszczone w kącikach, książeczki napisane przez dzieci. Natomiast pisanie, które jest integralną częścią czytania, pobudzałyśmy przez pisanie dla dzieci, w którym zapoznawałyśmy je z napisanym tekstem, pisanie z dziećmi, w toku którego uczestniczyły w pisaniu w grupach i zespołach, oraz pisanie przez dzieci, w którym nabywały umiejętność kreślenia liter pisanych przy naszym wsparciu.

Czytanie i pisanie w tym modelu wymagało uwzględnienia pracy w małych zespołach, parach oraz pracy indywidualnej. Działania te były podejmowane w kącikach tematycznych, które dawały dzieciom możliwość rozwijania swoich umiejętności, wyboru zadania zgodnie z zainteresowaniami, poczucia swobody i naturalności, a nam pole obserwacji. W związku z tym zorganizowałyśmy następujące kąciki: książki, czytania, alfabetyczny, pisania, przyrodniczy, matematyczny, plastyczny, teatralny. Indywidualna praca w kącikach opierała się w dużym stopniu na wykonywaniu wybranych przez dzieci kart pracy o różnym stopniu trudności, których opracowana przez nas tematyka korelowała z treścią opracowywanej książeczki oraz tematem tygodnia. Wykonana przez dziecko karta pracy dostarczała nam informacji, na jakim etapie czytania i pisania znajduje się ono, w danym momencie i jakie robi postępy.

Praca w tym modelu doskonaliła u dzieci nie tylko umiejętność czytania ze zrozumieniem, ale przede wszystkim umiejętność korzystania z czytanych treści i ich przetwarzania.

Program M. Frostig

Program ten dotyczy percepcji wzrokowej, która towarzyszy każdej wykonywanej czynności, poczynając od ubierania się, rysowania, na czytaniu i pisaniu kończąc. Ćwiczenia zawarte w tym programie rozwijały i stymulowały następujące zdolności: koordynację wzrokowo-ruchową, percepcję figury i tła, percepcję stałości kształtu, percepcję pozycji w przestrzeni, percepcję stosunków przestrzennych. Są one niezbędne do opanowania umiejętności czytania i pisania, poznawania wyrazów w różnych kontekstach, różnicowania podobnych liter oraz rozpoznawania kolejności liter w wyrazie i wyrazu w zdaniu. Program ten obejmował również ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej, motoryki dużej, ćwiczenia manualne i rozwijające obraz, pojęcie i schemat własnego ciała. Właściwy program był realizowany przez pracę indywidualną z każdym dzieckiem, która polegała na wykonywaniu ćwiczeń zawartych w zeszycie opracowanym przez autorkę programu. Trudności dziecka podczas wykonywania danego ćwiczenia były sygnałem dla nas, że dana zdolność wzrokowo-percepcyjna jest zaburzona, co mogło stanowić przyczynę jego trudności w czytaniu i wymagało pracy korekcyjnej.

Ćwiczenia sprawności manualnej

Integralną częścią nauki czytania jest pisanie. Kształtowanie u dziecka prawidłowej koordynacji ruchowej potrzebnej przy pisaniu jest związane z trwającym długo rozwojem układu kostno-stawowego i mięśniowego. Pomocne są tu ćwiczenia sprawności manualnej, których głównym celem jest ukształtowanie tej sprawności tak, by dziecko dobrze sobie radziło z czynnościami wymagającymi wykonywania drobnych, precyzyjnych ruchów, a w konsekwencji szybko i czytelnie pisało.

Prowadziłyśmy z dziećmi następujące ćwiczenia: rozluźniające napięcie mięśniowe rąk przez wykonywanie dużych, rozmachowych ruchów ręki, ćwiczenia płynności ruchów okrężnych i postępujących od strony lewej do prawej (np. malowanie form kulistych, falistych, dużych konturowych rysunków, linii łamanych i spiralnych itp.), ćwiczenia usprawniające mięśnie dłoni, nadgarstka i mięśnie palców. Najpierw były to ćwiczenia ruchu palcami bez trzymania przedmiotu, potem ćwiczenia chwytu pęsetkowego, następnie, trzymając przedmiot w palcach, dzieci wykonywały coraz bardziej precyzyjne ruchy (modelowanie i lepienie, wycinanie, naklejanie, nawlekanie koralików, wyszywanie), wreszcie – ćwiczenia graficzne mające na celu wyrobienie u dzieci płynnych, rytmicznych, ciągłych, postępujących ruchów pisarskich oraz umiejętności prawidłowego trzymania i posługiwania się narzędziem pisarskim.

Dzieci stopniowo miały wprowadzane rysowanie coraz trudniejszych, bardziej złożonych form, pisały litery pisane w szerokiej liniaturze, a następnie w zeszycie. Niektóre z nich zatrzymały się na tym etapie, inne chętnie pisały całe wyrazy, a były i takie, którym napisanie całych zdań nie sprawiało żadnych trudności.

Metoda P. Dennisona

Metoda ta jest oparta na kinezjologii edukacyjnej, która ma na celu naturalną integrację umysłu poprzez ćwiczenia z zakresu lateralności, doprowadzające do zrównoważenia działania prawej i lewej półkuli mózgu i strony ciała. Ruch aktywizuje połączenia nerwowe w całym ciele, tworząc z niego instrument uczenia się. Udowodniono, że nauka przychodzi dzieciom łatwiej, gdy zajęcia rozpoczynają się od prostych, angażujących całe ciało ruchów integracyjnych.

W metodzie tej wykorzystuje się zamiłowanie dziecka do naturalnego ruchu, stymulując pracę mózgu przez odpowiednio dobrane ćwiczenia, które pomogą w usprawnianiu czytania, pisania i wypowiadania się oraz wpłyną na emocje. Dzieci wykonywały następujące ćwiczenia: przekraczanie linii środka (ruchy naprzemienne, leniwe ósemki, rysowanie oburącz, słoń, krążenie szyją); pozycje pogłębiające (pozycja Cooka, punkty pozytywne); wydłużające (sowa, zginanie stopy, luźne skłony, wypady w przód); energetyzujące (picie wody, punkty na myślenie, energetyczne ziewanie, kapturek myśliciela).

Przed wykonywaniem ćwiczeń w ciągu dnia dzieci piły wodę mineralną, która była dostępna przez cały czas. Stosując ćwiczenia gimnastyki mózgu, zaobserwowałyśmy u dzieci takie zjawiska, jak wyciszenie się grupy, lepsza koncentracja podczas zajęć, lepsze rozumienie poleceń, większa gotowość do wykonywania zadań, szybsze i efektywniejsze zapamiętywanie. Dzieci wiedząc, że ćwiczenia wpływają pozytywnie na mózg, ćwiczyły chętnie, również rodzice przejawiali duże zainteresowanie tymi ćwiczeniami.

Wyniki badań

Przed wdrożeniem innowacji dzieci zostały zdiagnozowane w celu określenia ich aktualnych umiejętności związanych z czytaniem i poziomem grafomotorycznym. Badania powtórzono na koniec półrocza i na koniec roku w celu ustalenia, jakie zmiany zaszły w tych umiejętnościach w wyniku zastosowania opisanych metod. Do określenia poziomu umiejętności posłużyły nam dwa arkusze. Pierwszy dotyczył oceny umiejętności czytania (znajomość liter pisanych i drukowanych, dwuznaków i znaków interpunkcyjnych, sposób czytania prostych i długich wyrazów oraz zdań, czytanie ze zrozumieniem, liczba przeczytanych wyrazów na minutę). Drugi arkusz dotyczył oceny umiejętności grafomotorycznych (sposób posługiwania się ołówkiem, poprawność i czas rysowania spirali, rombu i szlaku, umiejętność odwzorowania liter pisanych). Wyniki badań przeprowadzonych indywidualnie z każdym dzieckiem nanosiłyśmy na odpowiednie arkusze.

Ostateczne wyniki 21 dzieci kończących edukację przedszkolną przedstawiały się następująco: wszystkie dzieci opanowały znajomość liter drukowanych i pisanych, dwuznaków oraz znajomość znaków interpunkcyjnych; 15 dzieci – czytanie prostych wyrazów; 7 dzieci – czytanie dłuższych wyrazów: głoskami, 8 dzieci – sylabami; 8 dzieci – płynne czytanie całych zdań; 13 dzieci – czytanie ze zrozumieniem, a 8 dzieci – czytanie prostych zdań, dłuższego tekstu.
Wyniki końcowe dotyczące umiejętności grafomotorycznych przedstawiają się następująco: poprawność rysowania spirali, rombu i szlaku: słabo – 4 dzieci, dobrze – 10 dzieci, bardzo dobrze – 7 dzieci; poprawność odwzorowania liter pisanych – wszystkie dzieci, wyrazów –10 dzieci, zdań – 3 dzieci.
Efekty, które osiągnęłyśmy, upewniły nas, że warto jest stosować nowatorskie rozwiązania. Dzieci świadome swoich umiejętności szybko przyswajały wiedzę, chętnie podejmowały nowe zadania, z zainteresowaniem uczestniczyły w zajęciach i pracowały w kącikach. Należy również stwierdzić, że na posiadane przez dziecko umiejętności oprócz wpływu nauczyciela i stosowanych przez niego metod oddziałują następujące czynniki: indywidualne predyspozycje, motywacja do nauki, zaangażowanie rodziców oraz czas uczęszczania do przedszkola.

Naturalna nauka języka

Ćwiczenia przeprowadzamy na podstawie książeczki „Ptaszek i gąsienica” z serii „Słoneczna Biblioteka”, z wykorzystaniem magnetofonu, kolorowych chust i kart pracy. Celem jest nauczenie dziecka czytania ze zrozumieniem zdań prostych i złożonych, wypowiadania się na temat ilustracji, doskonalenie twórczego myślenia, aktywizowanie logicznego myślenia podczas rozwiązywania zagadek.

Nauczycielka pokazuje dzieciom list od pani Wiosny napisany pismem pisanym. Zadaniem dzieci jest przeczytanie poszczególnych zdań i wstawienie odpowiednich wyrazów w miejsce obrazków. Prowadząca zajęcia czyta wybraną historyjkę, po czym omawia z dziećmi ilustracje, pyta o przewidywane zakończenia opowiadania, ponownie czyta książeczkę wspólnie z dziećmi, wyszukując takie same wyrazy i zdania w tekście i znaki interpunkcyjne. Następnie tekst czytają dzieci, wymyślając inny tytuł historyjki. W zespołach rozwiązują krzyżówki, odczytują hasła, wybierają zdania pasujące do hasła, które naklejają w odpowiednim miejscu na obrazku, szukają nazw owadów wśród innych liter, rysują odpowiedzi.


Anna Kościelniak
Mirosława Szwajkajzer
Przedszkole Miejskie nr 15 w Pabianicach