Wsparcie w odpowiednim momencie

Podłoża ucieczek adolescentów od rzeczywistości należy upatrywać przede wszystkim na gruncie rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym. Bardzo duże znaczenie mają relacje między dorastającymi a ich rodzicami. Przyczyną schodzenia młodzieży na złą ścieżkę może być nadmierna ingerencja opiekunów w jej życie. Irena Obuchowska (2002) uważa, iż obszary konfliktowe między tymi dwiema grupami wynikają z przeciwstawienia kontroli rodziców potrzeby swobody młodych ludzi, konfliktu dotyczącego odpowiedzialności rodziców i dzielenia się nią z adolescentami oraz sytuacji, w której dorośli przykładają dużą uwagę do nauki szkolnej, podczas gdy młodzież pragnie poświęcać ten czas na inne przyjemności. W życiu nastolatków pojawia się coraz więcej indywidualnych spraw, marzeń, problemów oraz oczekiwań, do których nie chcą dopuszczać dorosłych, co zwykle prowadzi do eskalacji konfliktu i coraz mniejszego zaufania.


Wielu rodziców nie potrafi zrozumieć i zaakceptować faktu, że ich córka lub syn nie są już dziećmi, ponieważ często nie dostrzegają tego, co w tym trudnym okresie przeżywa ich potomstwo. W związku z tym reagują lękiem na wzrastającą potrzebę autonomii swych pociech i zamiast doszukiwać się u nich przyczyn nieakceptowanego działania, wymyślają coraz surowsze kary, które nie zawsze bywają adekwatne do złamanej zasady, a to jeszcze bardziej oddala młodzież od rodziców i sprowadza ją na ścieżkę aspołecznych zachowań. W takich sytuacjach dzieci często buntują się przeciwko braku prywatności i próbują wyrwać się spod nadzoru, kłamiąc.

Także brak zainteresowania ze strony rodziców może mieć negatywny wpływ na dalszy rozwój adolescentów. Choć wraz z wejściem w wiek dojrzewania młodzi ludzie stają się silniejsi, bardziej asertywni i buntowniczy, to wciąż potrzebują oparcia w rodzicach. Dlatego też ci z nich, którzy pragną miłości w największym stopniu, zawsze proszą o nią w sposób najmniej akceptowany społecznie. W gruncie rzeczy zdają oni sobie sprawę, że bez pomocy dorosłych nie są w stanie poradzić sobie ze wszystkimi trudnościami. Muszą wiedzieć, że ktoś sprawuje nadzór nad ich życiem, bo to daje im poczucie bezpieczeństwa. Zbytnia pobłażliwość rodziców tworzy u nich przeświadczenie, że cokolwiek zrobią, nie będzie na tyle ważne, by ich opiekunowie zawracali sobie tym głowę. Często także do takiego stanu rzeczy prowadzą konflikty małżeńskie, które wpływają na związek rodzic – nastolatek.

Nastolatki, chcąc przynależeć do wybranej grupy, którą tworzą jednostki z podobnymi problemami, uciekają się do różnych sposobów, aby uzyskać aprobatę rówieśników. Grupa odniesienia może wzmacniać pozytywnie rozwój młodego człowieka lub też wpływać na niego destrukcyjnie. Tak więc wiele zależy od tego, jakie towarzystwo wybierze dana jednostka. Jeżeli dzieci uciekają od rzeczywistości w świat zagrożeń, to zwykle czynią to za namową kolegów, próbując udowodnić w ten sposób swoją dorosłość.

Zaburzone relacje młodzieży z rodzicami, nauczycielami i z rówieśnikami zwykle powstają na płaszczyźnie interpersonalnej i grupowej. Pierwszą charakteryzuje niespójna komunikacja werbalna i niewerbalna, jak też wadliwa informacja zwrotna. Natomiast druga wiążę się z konfliktem ról, norm, wartości i wymagań. Młodzież spostrzega otaczającą rzeczywistość w inny sposób niż ludzie dorośli. Zachowuje się też adekwatnie do własnego postrzegania świata, a nie do tego, w jaki sposób ten świat jest odbierany i interpretowany przez dorosłych (K. Zajączkowski 2003).

Bardzo ważne znaczenie w rozwoju ma też wsparcie społeczne. Jeżeli adolescent uzyska od środowisk, w których funkcjonuje, pomoc adekwatną do problemu, to jest w stanie go rozwiązać. Natomiast gdy obciążenie jest nadmierne w stosunku do wsparcia z zewnątrz, dochodzi do zaburzenia procesu rozwoju i wówczas nastolatek często ucieka od spraw przerastających jego możliwości do różnych używek, świata wirtualnego, nieodpowiedniego towarzystwa.

Rodzice zwykle dość późno dostrzegają, że ich dorastające dziecko ma problemy, na przykład jest uzależnione od narkotyków czy internetu. Często w takiej sytuacji podejmują tzw. działania zmierzające – od problemu – skutku do dziecka, pomijając pierwotne przyczyny danego zachowania. W konsekwencji kłopot nadal pozostaje i młody człowiek ponownie próbuje się od niego odizolować. Rodzice szukają fachowej pomocy dopiero, gdy sami nie są już w stanie sobie poradzić z tym problemem.

W takiej sytuacji powinien działać psycholog. Jego głównym zadaniem jest stworzenie diagnozy integracyjnej przez zapoznanie się z opinią opiekunów, wyznaczenie obszarów diagnozy intrapersonalnej, interpersonalnej, grupowej, społecznej. Psycholog, podejmując współpracę z rodzicami przy budowie programu interwencji, powinien skupić się na adolescencie i jego niezaspokojonych potrzebach, od których zwykle wszystko się zaczyna. Do jego zadań należy też przygotowanie rodziców do pomocy dziecku, wspieranie ich w rozwiązywaniu problemów wychowawczych oraz podejmowanie interwencji w sytuacjach kryzysowych.

W celu poprawienia komunikacji z młodym gniewnym rodzice nie powinni rezygnować z podjęcia próby porozumienia się ze swoimi dziećmi, gdyż to daje im wewnętrzną satysfakcję. Nie wolno im lekceważyć problemów młodych dorastających, nawet jeśli wydają im się one błahe, ale jednocześnie muszą zostawić dzieciom trochę prywatności i nie kontrolować ich na każdym kroku. Otaczać swoje dorastające pociechy miłością, okazywać im zaufanie oraz zapewniać im bezpieczeństwo samemu przestrzegać norm i podsuwać pozytywne wzorce zachowań. To wszystko przyczynia się do nawiązywania lepszych kontaktów z młodzieżą i umożliwia udzielenie właściwego wsparcia w odpowiednim momencie.


Joanna Wilkońska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu