Silny związek z rodziną

W maju 2005 roku w Zespole Szkół nr 1 w Brzegu przeprowadziłam ankietę na temat autorytetów uznawanych przez dorastającą młodzież. W ankiecie wzięło udział 100 uczniów szóstej klasy szkoły podstawowej. Wbrew temu, co się powszechnie mówi o rozluźnieniu więzi rodzinnych, szczególnie wśród nastolatków, wyniki badań ukazują duże znaczenie rodziny dla tej grupy wiekowej.

Dla badanej młodzieży podstawowym kręgiem osób znaczących jest rodzina, a więc przede wszystkim – rodzice, dziadkowie, a także rodzeństwo. Mają oni zdecydowaną przewagę nad poszukiwaniem autorytetów wśród rówieśników. Młodzi ludzie na granicy gimnazjum wskazują rodzinę jako grupę odniesienia. W niej widzą wzory do naśladowania, tu spodziewają się wsparcia w sytuacjach trudnych, a także pomocy w decyzjach, jakie muszą podejmować. Wydaje się przy tym, że dążą do odtworzenia obrazu życia swoich rodziców poprzez swoiste dziedziczenie postaw i wzorów. Takie pozytywne nastawienie do rodziny reguluje więzi społeczne, daje poczucie bezpieczeństwa, pozwala na przekaz wartości, akceptuje normy. Można więc widzieć w tym same korzyści wychowawcze.

Jednakże silna socjalizacja z rodziną to nie tylko odtwarzanie kultury domu, wzorowanie się na członkach rodziny, to także przyjmowanie tradycji bez krytycznej refleksji, a jest to przecież okres dla tego myślenia najbardziej charakterystyczny. Czyżby więc zgoda i uległość, a może tylko podporządkowanie miały być utrudnieniem w przyszłym dostosowaniu się do współczesności, a i przyszłości.

Wypowiedzi szóstoklasistów wskazują, że środowisko rodzinne, jest dla nich skutecznym zabezpieczeniem przed zagrożeniami i patologią. To bardzo cenne osiągnięcie rodziców i szkoły. Taka możliwość w małym mieście istnieje, wzajemne bowiem zaufanie rodziców i nauczycieli sprawia, że współpraca szkoły w przygotowaniu młodzieży do samodzielnego życia jest skuteczna w realizacji nie tylko wspólnych celów, lecz i podejmowanych zadań. Do pozytywów należy też fakt, że młodzież widzi także dziadków jako doradców życiowych.

Z wypowiedzi wyłania się obraz silnego związku z rodziną. Nie widzimy tu zatem konfliktu pokoleń, na który chętnie powołuje się tzw. opinia potoczna, lecz przejawia się silna więź pokoleniowa. Na tym tle nauczyciel jest osobą obcą, niebiorącą udziału w podejmowaniu decyzji, nie jest też wzorcem do naśladowania. Nauczyciel mający dobry kontakt z młodzieżą zdobywa wprawdzie posłuch i jest odbierany jako osoba przyjazna, lecz nie tak znacząca. Młodzież, opisując swoich rodziców, wskazywała ich gotowość do poświęcania im czasu, sił i środków. Uważają to za cenne, ale i normalne, co jest jeszcze przejawem dziecięcego egocentryzmu badanych.

Wśród wymienionych cech osobowości autorytetu równie często pojawiały się zachowania wypływające z odnoszenia ich do swojej osoby, takie jak cierpliwość, bliskość, czułość. Zdecydowana jednak większość osób wśród cech związanych z autorytetem wymienia zgodność postępowania z normami moralnymi, tj. osoba jest dobra, uczciwa, prawdomówna, sprawiedliwa, ale i cechy związane z osobowością: empatyczna, życzliwa, przyjazna, szczera, wierna, wyrozumiała, zaufana itp. Prócz tego pojawiają się cechy mogące być punktem odniesienia do obrazu idealnego: pracowita, zadbana, z dobrym zawodem, radosna; dodają też cechy doradcy: dyskretna, wrażliwa, umiejąca nawiązać kontakt, niezawodna, otwarta. Nim pod koniec okresu dorastania decyzje większości młodzieży staną się w coraz większym stopniu pragmatyczne i racjonalne, w pełni autonomiczne, potrzebna jest jej pomoc w poznawaniu siebie i dokonywaniu wyborów. Dobrze, jeśli szuka jej wśród bliskich, bo taka zdaje się być kolej rzeczy.

Świat bez autorytetów byłby jak morze bez latarni morskich, umożliwiających nawigację i wpływanie do portów. Dlatego teraz i w przyszłości, w chwilach rozterek emocjonalnych czy intelektualno-moralnych, młodzież nadal będzie korzystać z wzorów będących atrybutami autorytetów. Chodzi o to, by czyniła to z korzyścią dla siebie i innych.


Małgorzata Naumowicz
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu