Mówmy z nimi o seksie

Najistotniejszy okres rozwoju osobowości człowieka przypada na pierwsze dwadzieścia lat życia. A zatem jest to faza poprzedzająca uzyskanie pełnej dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Doświadczenia, które pojawiają się w tym okresie, decydują o późniejszych motywacjach, emocjonalności, funkcjonowaniu procesów orientacyjno-poznawczych i w końcu procesów umysłowych kontrolujących zachowanie. Wiele z tych doświadczeń pojawia się przed okresem napięć psychofizycznych związanych z powstaniem potrzeby seksualnej. Jest to oczywiście okres dziecięcy poprzedzający wiek dojrzewania płciowego.
Doświadczenia te są bardzo ważne i, choć w sposób ogólny, przygotowują człowieka do rozwoju jego osobowości. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice, którzy stanowią pierwotne środowisko dziecka, nie np. unikali scen świadczących, że wzajemnie obdarzają się pieszczotami i pocałunkami. Ma to bowiem korzystny wpływ dla prawidłowego kształtowania potomka. Oczywiście nie chodzi o to, by epatować dziecko zaawansowanymi formami kontaktu seksualnego. Trzeba wybrać, co powinno być intymne, a co pozostające w domyśle.

A zatem lata poprzedzające okres dojrzewania płciowego człowieka służą gromadzeniu doświadczeń, kształtowaniu podstawowych cech osobowości, które będą miały w przyszłości wpływ na wszelkie formy egzystencji, w tym także na zachowania seksualne. Jak widać, ważną rolę w okresie największej podatności na wpływy przyznaje się rodzinie.

W związku z dojrzewaniem i pojawieniem się nowych napięć psychofizycznych, które wynikają z potrzeb seksualnych, pojawiają się nowe doświadczenia. Młody człowiek wchodzi w nowy etap rozwoju psychoseksualnego. Nastają nowe doświadczenia: fantazje seksualne na jawie i erotyczne marzenia senne, polucje u chłopców, nocne orgazmy u dziewcząt. Dzieci i młodzież odkrywają w tym okresie różne formy aktywności seksualnej. Jest to masturbacja, petting, stosunki hetero- i homoseksualne. Najwcześniejszą z nich jest masturbacja, do której przyznaje się duża część zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Natomiast najbardziej zaawansowaną formą aktywności seksualnej, będącą swoistym wstępem do pełnego życia seksualnego, jest petting, czyli wzajemne, intymne pieszczoty.  

Z badań wynika, że te formy aktywności seksualnej nie wystarczają młodzieży. Coraz wcześniej rozpoczyna ona współżycie seksualne, czyli inicjację seksualną, a odsetek decydujących się na stosunek płciowy się zwiększa; wśród siedemnastolatków takie doświadczenia ma za sobą co drugi chłopiec i co trzecia dziewczyna (Z. Izdebski 2001). A więc jakie są psychologiczne uwarunkowania wczesnych inicjacji seksualnych?

Na ten etap rozwoju psychoseksualnego, podobnie jak na omówiony wcześniej, mają wpływ rodzice. Jeśli młody człowiek spotka się wśród bliskich z brakiem akceptacji, miłości, autonomii, może to wpłynąć niekorzystnie na kształtowanie się jego osobowości. Chłód uczuciowy ze strony rodziców (ich wymagający i ostry styl kierowania), niedostatek troski spowoduje, że młody człowiek stanie się ubogi emocjonalnie. Nie oznacza to jednak wcale, że nie ma potrzeby bycia akceptowanym i kochanym. Dlatego, w miarę swojego rozwoju i osiągania samodzielności może zachowywać się tak, aby zrekompensować sobie niedostatki emocjonalne.

Ponieważ każdy młody człowiek kieruje się dążeniem do zaspokojenia potrzeb biologicznych, społecznych oraz psychologicznych – np. zmierza do kontaktu, uznania, miłości, wiedzy, wolności – wcześniej czy później pojawiają się zarówno u chłopców, jak i dziewcząt decyzje podjęcia aktywności seksualnej. Dziewczęta czynią to w obawie przed porzuceniem, utratą uczuć ze strony partnera. Często bowiem dziewczyna słyszy z ust ukochanego chłopaka: „Udowodnij, że mnie kochasz!”. W podaniach ludowych znajdujemy rymowankę: „Jak mnie kochasz, moja duszko, otwórz nogi i serduszko”. A ponieważ dziewczęta bardzo pragną kochać i być kochane, decydują się na podjęcie aktywności seksualnej, utożsamiając jedno z drugim.

Chłopcy natomiast, podejmując aktywność seksualną, pragną siebie dowartościować, zdobyć uznanie i akceptację wśród kolegów. Wierzą w mit dotyczący rozwoju psychoseksualnego, że pierwszy kontakt seksualny oznacza, iż chłopiec stał się prawdziwym mężczyzną. W związku z tym chłopcy w okresie dorastania, traktują sprawy inicjacji jako potwierdzenie swojej męskości i ustalenie przez to własnej wartości. Tak dochodzi do pierwszych zbliżeń seksualnych między młodymi; jest to okres pobytu uczniów w gimnazjum.

Inicjacja stanowi istotne zdarzenie na drodze rozwoju psychseksualnego człowieka i może wywrzeć duży wpływ na jego życie. Może przynieść zarówno wiele pozytywnych, jak i negatywnych konsekwencji w związku heteroseksualnym. A zatem może się przyczynić do prawidłowego rozwoju, ale także do silnych urazów seksualnych. Mówi o tym teoria uczenia się, według której pierwsze doświadczenia mają ogromny wpływ na doświadczenia w przyszłości. Dlatego rodzina powinna zapewnić jednostce zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychospołecznych.

Ponadto powodem wczesnych inicjacji młodych ludzi jest brak otwartej postawy ze strony rodziców, którzy niechętnie rozmawiają ze swoimi dziećmi na tematy związane z płciowością. Pogarda z ich strony, brak wyrozumiałości i pomocy rodzi obawy i frustracje, które młody człowiek usiłuje rozwiązać na swój własny sposób. Toteż wczesna inicjacja może stać się jednym ze sposobów sprawdzenia siebie w roli partnera płciowego. Niezwykle ważna w rodzinie jest atmosfera wzajemnego zaufania, zwłaszcza podczas prowadzenia indywidualnych rozmów, co umożliwia pokonywanie barier psychicznych i zahamowań. To właśnie rodzina powinna być punktem odniesienia, źródłem wsparcia i chronić dzieci przed niebezpiecznym wpływem środowiska zewnętrznego.

Kolejnym powodem wczesnych inicjacji seksualnych młodzieży jest atrakcyjnie przedstawiona oferta mediów, bazująca na naturalnych zainteresowaniach i problemach dojrzewających nastolatków, skutecznie kształtuje ona akceptację wczesnych związków seksualnych, wykorzystując uczucia i doznania młodych ludzi. A zatem kultura masowa, a szczególnie media, kształtuje w dużym stopniu wiedzę, postawy i zachowania nastolatków w sferze seksualnej. W wielu czasopismach dla młodzieży znajduje się mnóstwo rad wysuwanych przez „specjalistów” – zachęcających do nieskrępowanych zachowań seksualnych. Sugeruje się pozytywną rolę autoerotyzmu jako techniki rozluźniającej i pobudzającej krążenie, zachęca się do wczesnych kontaktów seksualnych przez przytaczanie opisów tzw. pierwszego razu. Tak naprawdę, zawarte w nich informacje są dalekie od prawdy. Służą jedynie kreowaniu potrzeb konsumpcyjnych młodego pokolenia.

Badania pilotażowe, które przeprowadziłam w roku 2005 w liceach i technikach, pokazują, że wiodącą przyczyną wczesnej inicjacji bez względu na płeć, jest miłość i ciekawość u niektórych ankietowanych. Najbardziej aktywni seksualnie są jednak uczniowie technikum, którzy, bez względu na płeć, prowadzą obecnie życie seksualne dla przyjemności. A zatem czynnikiem, który decyduje o współżyciu, jest czynnik wewnętrzny, związany z osobistą sytuacją badanego, z jego postawą wobec życia. Okazuje się, że młodzi ludzie szukają łatwego szczęścia, szybkiej ulgi, poprawy samopoczucia, prezentując w ten sposób niedojrzałą postawę zarówno wobec seksu, jak i życia.

W związku z tym, zasadniczymi czynnikami psychologicznymi, które warunkują wczesne inicjacje seksualne, są osobowość i sytuacja. Cechy osobowości rozwijanej przez całe życie decydują o zachowaniach seksualnych młodzieży. Wpływ na nie mają bez wątpienia rodzice jako pierwotne środowisko człowieka oraz nauczyciele. Niestety rodzice często już od najmłodszych lat starają się ukrywać przed dziećmi, że istnieje świat seksu. Dzieje się tak również w okresie dojrzewania, kiedy to różnorodność i wielość zmian zachodzących w organizmie człowieka zachęca do zadawania wielu pytań odnośnie do tej sfery. Czasopisma młodzieżowe czy programy telewizyjne stanowią wówczas jedno z podstawowych źródeł informacji na ten temat.

Niestety źródła te nie są w stanie zastąpić rozmowy rodziców z dorastającym dzieckiem, a przekazywana wiedza na temat seksualności, bez odpowiedniej postawy i uczuć osób bliskich, jest niezrozumiała, nienaturalna. Poza tym wymienione źródła, zachęcając do inicjacji seksualnej, przekazują szereg sprzecznych, nieprawdziwych lub niepełnych informacji na temat płciowego funkcjonowania człowieka. Konsekwencji takich zachowań jest wiele. Jedną z nich jest to, że jeśli inicjacji nie towarzyszy miłość, to dla niedojrzałej psychoseksualnie osoby kontakt wyłącznie fizyczny może się okazać przeżyciem traumatycznym. W czasopismach młodzieżowych o tym, niestety, się nie wspomina. A zatem rodzice i szkoła powinny chronić dzieci przed złym wpływem mediów, uczyć młodzież dojrzałej postawy wobec seksu, aby odwlec w czasie akt inicjacji seksualnej wśród adolescentów. Ważne, aby to wtajemniczenie było wynikiem nie tylko dojrzałości biologicznej i seksualnej, ale także emocjonalnej i społecznej.


Agata Strychowska
Zespół Szkół im. M. Skłodowskiej-Curie
w Szczawnie Zdroju