W rodzinnym domu dziecka

Znajomość tak ważnych informacji o dziecku umożliwia poznanie jego idywidualnych potrzeb i w razie konieczności umieszczenie go w rodzinach specjalnie do tego przygotowanych, takich jak rodziny terapeutyczne czy resocjalizacyjne. Pomóc takim podopiecznym w domu dziecka czy normalnej rodzinie zastępczej byłoby bardzo trudno, a często wręcz niemożliwe. Dzięki wsparciu takich specjalnych rodzin zastępczych są znacznie większe szanse, by ich wychowankowie mogli prawidłowo funkcjonować w dorosłym życiu.



Rodzice zawsze przechodzą specjalistyczne kursy, szkolenia i rozmowy mające na celu przygotowanie ich do prawidłowego prowadzenia rodzinnego domu dziecka. Według badań amerykańskich jednym z podstawowych czynników zapewniających powodzenie opieki zastępczej jest odpowiednie przygotowanie nowych rodziców. Moment przejmowania opieki nad dzieckiem można podzielić na dwa etapy – przed jej przyjęciem i po jej przejęciu, w których rodzice napotykają specyficzne problemy.

Ponieważ doświadczenia dzieci trafiających do rodzinnych domów dziecka często znacznie się różnią, bardzo ważne jest, aby diagnosta przygotował rodziców do nowych zadań związanych z specyficznymi potrzebami dziecka. Barbara Passini (2002) tak opisuje rolę przygotowania rodziny do sprawowania opieki zastępczej: „Aby wychowywać obce dziecko we własnej rodzinie, nie wystarczy tylko dobre serce i wola sprawowania opieki. Rodzinę trzeba do tego przygotować: trzeba poznać jej możliwości i warunki, trzeba nauczyć ją sprawowania opieki nad porzuconym, skrzywdzonym, często maltretowanym dzieckiem. Bardzo trudno wychować takie dzieci. Stąd ważny jest dobór odpowiedniej rodziny dla dziecka”.


Dzięki informacjom diagnosty o dziecku i jego sytuacji rodzinnej nowi wychowawcy dowiadują się, jak powinni z nim postępować i jak mogą mu pomóc w likwidowaniu jego skomplikowanych problemów i zaburzeń. Właśnie dzięki rodzinie możliwe jest stworzenie klimatu dającego dziecku poczucie bezpieczeństwa. Stali opiekunowie, znający problemy poszczególnych dzieci, mają szansę nawiązać z nimi znacznie bliższe więzi emocjonalne, niż jest to możliwe w rodzinie biologicznej czy w domu dziecka. Dzięki temu mogą zmniejszyć u swoich podopiecznych poczucie odtrącenia, osamotnienia, braku przynależności, upokorzenia czy poczucia inności.

Życie w rodzinnych domach dziecka daje podopiecznym szansę przeżycia różnych sytuacji społecznych i osobistych, zetknięcia się z wieloma zjawiskami życia codziennego, nie tworząc poczucia izolacji wychowanków od społeczeństwa. Uczestniczenie w życiu rodzinnym, bliskie relacje z opiekunami, większe poczucie bezpieczeństwa dają okazję do zdobycia własnych doświadczeń, lepszego nawiązywania kontaktów społecznych i uczuciowych, a w wielu przypadkach są szansą zminimalizowania skutków choroby sierocej, na którą bardzo często cierpią te dzieci.

W rodzinnych formach opieki zastępczej, gdy opiekunowie pełnią rolę rodziców i są z nimi każdego dnia, możliwe jest znacznie lepsze poznanie potrzeb każdego dziecka i skuteczna pomoc w przezwyciężaniu trudności. Rodzinne domy dziecka, skupiając znacznie mniejsze grupy dzieci, pozwalają opiekunom na poświęcenie problemom podopiecznych znacznie większej uwagi, a dzięki temu też mają możliwość poznania i wspierania ich zdolności oraz rozbudzania nowych pasji.

W przeciwieństwie do domów dziecka w rodzinnych formach opieki zastępczej każde dziecko ma stworzone warunki, w których nie narusza się jego prywatności i intymności. Przebywanie w takich warunkach wpływa w znacznym stopniu na polepszenie spostrzegania przez te dzieci własnej sytuacji. Mają one szansę czuć się potrzebne, kochane i szanowane, czego brakowało im w prawdziwym domu czy w domu dziecka.

Bardzo często zapomina się również o przygotowaniu dzieci mieszkających już w danej rodzinie do przyjęcia jej nowych członków. Rodzeństwo często się cieszy z nowych dzieci w ich rodzinie, jednak rzadko zdaje sobie sprawę z trudności, z jakimi ich przybrane rodzeństwo ma kłopoty, lub tego, jak zmieni się po jego przyjęciu sytuacja rodzinna. Bardzo ważnym zadaniem psychologa jest uświadomienie rodzicom, jak ogromne znaczenie ma przygotowanie dzieci biologicznych i nie tylko ich do przyjęcia nowych, przybranych dzieci. Właściwe przygotowanie całego systemu rodzinnego umożliwia szybsze i łatwiejsze nawiązanie nowych więzi i poprawnych kontaktów. Niezbyt duża liczba dzieci ułatwia też powstanie pozytywnych relacji między nimi. Traktują się one raczej jak rodzeństwo, a nierzadko zdarza się, że rzeczywiście są spokrewnieni. Dzięki temu czują się w takim miejscu bezpieczniej.

Szczegółowy plan działania

Opieka nad dzieckiem porzuconym, skrzywdzonym, niekiedy maltretowanym wymaga od opiekunów przezwyciężenia wielu trudności. Diagnosta pomaga rodzicom stworzyć adekwatny do aktualnych potrzeb dziecka plan działania, przez którego realizację rodzice będą dążyć do ustabilizowania sytuacji dziecka. Najczęściej spotykanymi problemami u podopiecznych przebywających wcześniej w domach dziecka czy rodzinach patologicznych są kłopoty szkolne, agresja, problemy osobowościowe, trudności w relacjach międzyludzkich i traumatyczne zdarzenia. Ze względu na różnorodność problemów, z jakimi borykają się dzieci, stworzony przez diagnostę i rodziców plan polega na pracy z rodziną dziecka, jak i na pracy indywidualnej z małoletnimi. Ważną rolę w urzeczywistnieniu tego planu odgrywa również osoba pedagoga, który na spotkaniach indywidualnych z dzieckiem pełni rolę osoby wspierającej. Przeprowadzając wspólnie z podopiecznym zadania i rozmowy, dąży on do odtworzenia przeszłości dziecka, umożliwia mu zrozumienie niejasnych dotąd dla niego zdarzeń z przeszłości, a także stara się nauczyć go ekspresji i uczuć i kontroli emocji.

Dzięki wsparciu, jakie daje dziecku osoba pedagoga, możliwe jest powstanie szans na stworzenie zastępczego środowiska rodzinnego. Zaangażowanie w tego typu terapię osób ważnych dla dziecka oraz odwiedzanie miejsc dla niego ważnych umożliwia mu świadome podjęcie decyzji o związaniu się z nową rodziną. Takie przygotowanie wychowanka w znacznym stopniu wpływa na jego zaaklimatyzowanie się w nowej rodzinie, która staje się dla niego źródłem poczucia bezpieczeństwa i umożliwia otrzymanie upragnionej miłości. Uzupełnieniem zajęć indywidualnych są zajęcia grupowe, w których uczestniczą wspólnie dzieci kandydatów na nowych opiekunów, jak i dzieci mające do nich trafić. Ich celem jest kształtowanie poczucia bezpieczeństwa, umiejętności nazywania i wyrażania uczuć; świadomości praw i obowiązków; zminimalizowanie lęku przed zbliżającą się zmianą w życiu.
Rola diagnosty w momencie przejęcia opieki nad osieroconym dzieckiem nie ogranicza się wyłącznie do pracy z sa
mymi rodzicami. Istotna w prawidłowej adaptacji dziecka w rodzinie jest współpraca między wszystkimi osobami mającymi bezpośredni wpływ na jego rozwój. Przede wszystkim niezbędny jest udział psychologa w ocenie aktualnej sytuacji dziecka i określeniu stopnia zaburzeń czy braków będących głównie rezultatem jego dotychczasowych doświadczeń.

Uświadomienie rodzicom konieczności przygotowania własnych dzieci do pojawienia się nowego członka rodziny może mieć znaczący wpływ na powodzenie i szybkość zaaklimatyzowania się podopiecznego. Bardzo istotne w kształtowaniu dalszego rozwoju dziecka jest stworzenie przez diagnostę i rodziców planów działania, które umożliwiają skupienie się na stopniowym likwidowaniu braków rozwojowych i zaburzeń, a także na rozwijaniu umiejętności u swoich pociech.

Poradzenie sobie z tak ogromnymi trudnościami w momencie przejmowania opieki nad dzieckiem, bez pomocy osób doskonale orientujących się w problemach dzieci osieroconych i znających specjalistyczne formy pomocy takim podopiecznym, byłoby bardzo trudne, a w dużej mierze niemożliwe.


Magdalena Plewka
Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu



Literatura
1. J. Matejek, „Rodzina zastępcza jako forma opieki nad dzieckiem osieroconym” [w:]
A. Kalus (red.) W świecie dziecka osieroconego i rodziny adopcyjnej, Opole 2002.
2. W. Stelmaszuk, „Dziecko w rodzinie zastępczej”[w:] E. Milewska, A. Szymborska (red.), Rodzice i dzieci, psychologiczny obraz sytuacji problemowej, MEN, Warszawa 2000.