Pobudzanie aktywności artystycznej

Sztuka może w łatwy sposób pomóc dziecku w rozumieniu rzeczywistości. Dlaczego jednak rozwój artystyczny dziecka koło jedenastego roku życia się załamuje? Dlatego że w tym okresie przeżycia dziecka, związane z doznaniami artystycznymi, są narażone na nawałę ze strony innych dziedzin wiedzy. Wypierają je przede wszystkim logiczne przedmioty nauczania: arytmetyka i geometria, fizyka i chemia, historia i geografia, a nawet nauczana w szkole w sposób nieumiejętny literatura.

Przeżycia związane ze sztuką są eliminowane nie tylko z programów nauczania, lecz także z psychiki dziecka przez nieodpowiedzialność rodziców i mass mediów. Drogo przychodzi nam płacić za gorszące sceny konfliktów rodzinnych, zniekształcanie psychiki dzieci i młodzieży przez cywilizację brzydkich przedmiotów, pokazywanie widoków wojny, gwałtów, nieszczęśliwych istot ludzkich, przykładów chorób umysłowych itp. Za to działalność twórczą, która mogłaby czynić świat piękniejszym, zmierzającą do pojednania człowieka z naturą, a naród z narodem – uważamy za zajęcia nieważne lub próżne.

Chcę zwrócić uwagę nauczycieli, szczególnie klas młodszych, iż brak artystycznej formy aktywności dzieci na zajęciach zintegrowanych bądź jej tylko niewielki wymiar w tygodniowym rozkładzie zajęć może mieć fatalny wpływ na prawidłowe zachowanie ucznia, na jego myślenie i emocje, postawę wobec życia, prawidłowe kontakty z ludźmi lub na umiejętność wartościowania. Aktywność artystyczna dzieci kształtuje ich pamięć motoryczną, wzrokową i słuchową. Za jej przyczyną wzbogaca się słownictwo, ułatwia komunikacja, doskonali zdolność analizy i syntezy – zwiększa ilość pozytywnych doświadczeń i przeżyć. Dzięki niej odblokowują się liczne zahamowania i rozładowują napięcia. Wypowiedzi artystyczne dają dzieciom poczucie pewności siebie, wysoką samoocenę, co w konsekwencji prowadzi do zmiany niepożądanych zachowań.

Potrzeba pobudzania aktywności artystycznej idzie w parze z koniecznością stosowania technik pracy terapeutycznej. Zauważono na przykład, że w zaburzeniach koordynacji pomaga stosowanie tańca, rytmiki lub zwykłej gimnastyki; w zaburzeniach rozwoju psychomotorycznego – prowadzenie zajęć z lepienia, rzeźbienia, modelowania; w przypadku postaw lękowych dobrze jest przeprowadzać gry ruchowe, zajęcia sportowe lub wycieczki; nadpobudliwość psychoruchową tonizują zajęcia ręczne, muzyka relaksacyjna, rytmika, a w stanach napięć i przygnębienia dużą rolę odgrywają zabawy prowokujące śmiech.

Uważa się, że osobowość dziecka przejawia się w jego wytworach. Na podstawie analizy prac plastycznych dziecka można np. ocenić jego ogólny poziom, także stopień jego rozwoju emocjonalnego, społecznego lub poznawczego. Z kolei, stosując metodę projekcyjną, można dość dokładnie poznać sytuację rodzinną dziecka i ewentualnie zastosować odpowiednią terapię. Do podstawowych standardów edukacyjnych osiągnięć w zakresie tego rodzaju aktywności należy umiejętność dostrzegania wartości wizualnych tkwiących w otaczających obiektach i zdarzeniach, zdolność do pojmowania zróżnicowanych wartości lub możliwości ich odzwierciedlania. Wyrazem tego mogą być rysunki wzbogacane za pomocą akcydensów, kolorystyki, kompozycji, adekwatnych środków wyrazu lub na drodze wypowiedzi plastycznej związanej z wysłuchanym tekstem literackim. Może to być zresztą całkowicie spontaniczna aktywność dzieci.

Poza edukacją plastyczną w szkole dziecko ma do czynienia z kształceniem technicznym. Ta forma pracy pozwala dzieciom na opanowanie i rozwijanie umiejętności manualnych, bezpieczne posługiwanie się narzędziami, a także poznanie zalet pracy zespołowej. To daje im szanse na akceptację, pokazanie innym swoich możliwości i budowanie obrazu swojej wartości.

Podobnie w nauczaniu początkowym ogromne znaczenie ma edukacja muzyczna. Naturalna potrzeba śpiewu wyzwala w uczniach energię, która rozwija percepcję słuchową, pobudza wrażliwość estetyczną i wzmaga aktywność twórczą. Ruch towarzyszący muzyce, np. przedstawianie treści piosenek, rytmika, kształtuje koordynację ruchową lub też po prostu jest jedną z form zaspokajania potrzeby ciągłego poruszania się małego dziecka. Stosowanie ruchowych gier i zabaw przy muzyce wyrabia „elokwencję ciała”, tj. umiejętność naśladownictwa, kształtuje koncentrację uwagi, bo dziecko uczy się dostosować ruchy do dźwięku. W konsekwencji taka forma aktywności może sprawić, iż uczeń będzie osiągał coraz lepsze wyniki w nauce, a to z kolei umocni jego wiarę w swoje możliwości, jego pozytywną ocenę samego siebie i innych.

Trudnymi do przecenienia formami aktywności artystycznej uczniów klas młodszych są teatr, inscenizacje i dramy. Pozwalają one nie tylko na doskonalenie umiejętności zapamiętywania tekstów, ale też zmuszają do wykorzystania różnego rodzaju gestów, niekontrolowanych czy kontrolowanych ruchów. Prowokują do przełamywania strachu, lęku i do osiągania sukcesu. Rozwijają wyobraźnię, rozbudzają emocje, chęć do podejmowania nowych wyzwań. Przedstawienia teatralne to dla małego widza źródło różnorodnych doznań i przeżyć, bo można się w nich identyfikować z bohaterem sztuki, wczuć się w jego sytuację i przeżyć jego przygodę jako swoją.

W codziennej pracy z uczniami należy stosować naukę różnych tekstów literackich, swobodne inscenizacje na wybrany temat, gry i zabawy dramowe dające dzieciom możliwość wyrażania swoich uczuć i przeżyć za pomocą środków ruchowych, mimicznych czy słownych prezentowane rodzicom i kolegom z innych klas. Zajęcia umożliwiają realizowanie wielu bardzo ważnych celów dydaktycznych i wychowawczych: kształtują aktywność dziecka, która pozwala na systematyczne doskonalenie percepcyjnych, emocjonalno-motywacyjnych, intelektualnych i społeczno- -moralnych możliwości dziecka. Wzbogacają kontakt ze światem za pomocą wszystkich zmysłów, które zdobywają w ten sposób możliwość ciągłego doskonalenia się. Stymulują rozwój uczuć wyższych i wzrost świadomości emocjonalnej, a w konsekwencji pomagają stawać się odpowiedzialnym za swoje zachowanie i decyzję. Nie można też zapomnieć, że kontakt ze sztuką to wspaniały relaks, który pozwala uczniowi na odpoczynek po wysiłku intelektualnym czy innym.

Wszystkie przytoczone argumenty przemawiają niezbicie za koniecznością prowadzenia systematycznej pracy artystycznej z uczniami klas zintegrowanych. Nauczyciele nie mogą więc się zasłaniać przeładowaniem programu treściami związanymi z umiejętnością czytania czy liczenia, a tym samym brakiem czasu na zajęcia artystyczne. Dobry wychowawca z natury swej pracy powinien być przewodnikiem dziecka na drodze do jego pełnego rozwoju, osobą, która świadomie wprowadza swego ucznia w świat sztuki.


Bożena Kuras
Uniwersytet Opolski