Indywidualny plan edukacyjny
Dostępność różnych form pomocy oferowanych w chwili, kiedy następuje rozpoznanie omawianego zespołu cech, jest podstawą do dalszej pracy z dzieckiem. Mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka, powinna powstać nić porozumienia między szkołą a rodziną. Zaznaczyć tu trzeba, że proces edukacyjny w ADHD nie kończy się na poziomie zajęć szkolnych, ale w pracy z dziećmi z tego rodzaju zaburzeniami należy również uwzględnić także środowisko rówieśnicze i najbliższe otoczenie.
Ze względu na specyficzne potrzeby edukacyjne dzieci z ADHD plan pracy powinien być dostosowany do ich indywidualnych predyspozycji. Zastosowanie różnych form pomocowych ma na celu ułatwienie zrozumienia i bardziej efektywnego wykonania postawionego zadania. Ważnym aspektem pracy z dziećmi z ADHD jest sposób, w jaki je postrzegamy i to jak się do nich odnosimy. Wpływa to bowiem nie tylko na ich samopoczucie, ale również na sprawne funkcjonowanie nauczycieli oraz uczniów, gdyż niewłaściwe reakcje tych pierwszych mogą nasilać objawy.
Należy unikać w kontaktach z takimi dziećmi przede wszystkim przekazywania negatywnych ocen dotyczących sposobu ich zachowania w sposób etykietujący ucznia. Stworzenie przyjaznej relacji między nauczycielem a uczniem z ADHD przez życzliwe odnoszenie się do nich oraz postawę pozbawioną uprzedzeń pozwoli na uzyskanie lepszych efektów w trakcie działań terapeutycznych oraz podczas wprowadzania zmian i pomocy w przezwyciężaniu trudności w funkcjonowaniu tego ucznia. Musimy sobie zdawać sprawę, iż zachowania nauczyciela są naśladowane przez kolegów i koleżanki dziecka z ADHD. Tolerancja i cierpliwość nauczyciela, jak również stworzenie pozytywnych relacji uczeń – nauczyciel pozwalają na osiągnięcie poczucia akceptacji i zrozumienia.
Często rodzice i nauczyciele przenoszą techniki skuteczne w pracy z innymi dziećmi na pracę z dziećmi z ADHD. Stosując je jednak do dzieci z ADHD, ponoszą porażkę. Przy braku zmian, w miarę kontynuacji niedostosowanych do dziecka prób, utrwalają oni w nim złe wzorce życia społecznego. Potęgują frustrację, a w jej następstwie agresję. Opiekunowie obwiniają siebie za nieudolność, a dziecko za brak woli i niechęć podjęcia współpracy. I tak zamyka się błędne koło. Dlatego też pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze trzeba zacząć od akceptacji jego odmienności i niemożności dotyczących braku umiejętności planowania swoich działań i przewidzenia ich konsekwencji, zaburzeń koncentracji uwagi, braku zastosowania zasad pomimo ich znajomości, przeszkadzania innym w ich pracy czy nadruchliwości i impulsywności, które są stałymi towarzyszami dzieci z ADHD.
Jak w przypadku każdej pracy nastawionej na osiągnięcie celu musimy zdawać sobie sprawę, że jest to pewien proces i nawet najmniejsza poprawa to duży sukces. Praca z dzieckiem nadpobudliwym opiera się na zasadzie „tu i teraz”, czyli wypracowujemy z dzieckiem takie techniki i używamy takich dostępnych nam metod edukacyjnych, które wpłyną bezpośrednio na jej efektywność. Dziecko jest podatne na wszelkiego rodzaju dystraktory, więc stosowanie powyższej zasady jest nie lada wyzwaniem.
W takiej sytuacji nauczyciel powinien mieć przygotowane takie zadania przeznaczone dla ucznia z ADHD, które nie zakłócą pracy z resztą grupy, a pozwolą dziecku na rozładowanie napięcia. Pomocna staje się tutaj metoda zdartej płyty, która polega na powtarzaniu poleceń, dopóki nie osiągniemy zamierzonego celu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że do dziecka z ADHD dociera znikomy procent przekazywanej informacji.
Dopasowanie wymagań do realnych możliwości dziecka chroni je przede wszystkim przed kolejnymi niepowodzeniami. Jeśli rodzice nadpobudliwego ośmiolatka za cel pracy przyjmą, że ma on siadać do lekcji i codziennie o nich pamiętać – poniosą klęskę. Jeśli zaś spróbują osiągnąć tyle, by zasiadł do lekcji po trzecim przywołaniu o umówionej porze i razem z mamą sprawdzić, co jest zadane, mają duże szanse na sukces. Jeśli nauczyciel tego dziecka przyjmie, że ma ono siedzieć nieruchomo przez całą lekcję – poniesie klęskę. Jeśli natomiast założy, że sukcesem będzie, gdy dziecku uda się nie wychodzić z ławki lub wrócić do niej po jednokrotnym upomnieniu, to może się to udać.
Budowanie kontaktu
W pracy z dzieckiem nadpobudliwym, w trakcie której wykorzystuje się indywidualny program nauczania, ważną osobą jest nauczyciel. Powinien on poświęcać mu dużo uwagi, wzmacniać wszystkie przejawy pożądanego zachowania oraz stosować zrozumiałe dla dziecka reguły. Niemniej jednak w swoim postępowaniu musi być konsekwentny i przekazywać treści w sposób jasny, prosty oraz za pomocą krótkich poleceń. Wszelkie konsekwencje natomiast, zarówno te pozytywne, jak i negatywne – wyciągać natychmiastowo.
|
Objawy
|
Metody pracy
|
Impulsywność
|
Częste wtrącanie się do rozmowy
Przerywanie innym ich pracy
Kłopoty z przewidzeniem konsekwencji swojego postępowania
Są niewolnikami „już’ i „zaraz”
Mają kłopot z zastosowaniem zasad, pomimo że je znają
Nie potrafią skupić uwagi na jednym bodźcu
|
Ustalanie zasad funkcjonowania w klasie
Przypominanie ich
Ustalenie konsekwencji
Wyciąganie konsekwencji
Dopilnowanie
|
Nadruchliwość
|
Kłopoty z odroczeniem reakcji
Nerwowe ruchy rąk bądź stóp
Nadmierna gadatliwość
Ciągle jest w ruchu
Trudności z cichą zabawą, usiedzeniem w jednym miejscu
|
Gimnastyka śródlekcyjna
Dodatkowe funkcje w klasie
Wyznaczanie dodatkowych zadań dla ucznia
Proszenie ucznia o pomoc, np. przy rozwieszeniu mapy
Chwalenie za utrzymanie spokojnego zachowania
|
Zaburzenia
koncentracji uwagi
|
Brak umiejętności zaplanowania swoich działań na przyszłość
Kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy
Trudność z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach
Niewypełnianie poleceń lub ich niekończenie
Kłopoty z organizacją pracy
Łatwość rozproszenia pod wpływem zewnętrznych bodźców
Zapominanie o codziennych sprawach
|
Zwracanie uwagi na wykonywane zadanie
Przypominanie o konsekwencjach
Zadania do wykonania w małych dawkach
Wydawanie jednego jasnego i skonkretyzowanego polecenia
Powtarzanie instrukcji przez ucznia oraz nauczyciela
Korzystanie z pomocy wizualnych
|
Jedną z technik jest równoległe i jednoczasowe przekazywanie wiedzy i zasad zachowania na lekcji. Nauczyciel nie tylko przekazuje wiedzę, ale także naucza dzieci przestrzegania norm i zasad społecznych. W sposób aktywny powinien zauważać i wspierać ich mocne strony, a tym samym budować kontakt z nimi oraz podejmować próby pracy nad trudnymi zachowaniami i deficytami uczniów.
W trakcie nauczania równoległego, czyli przekazywania materiału szkolnego i jednoczesnego kierowania zachowaniem i uwagą uczniów, nauczyciel ma za zadanie wykorzystywać specjalne metody interwencji. Kluczowym sposobem utrzymania uwagi dzieci, a tym samym powstrzymania ich przed niepożądanymi zachowaniami, powinno być przede wszystkim zorganizowanie przestrzeni wokół nich. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż nie jesteśmy w stanie wyeliminować z otoczenia wszystkich dystraktorów, możemy natomiast zminimalizować ich oddziaływanie. Jest to możliwe np. przez odpowiednie usadzenie ucznia w klasie, to znaczy możliwie jak najdalej od bodźców rozpraszających, w pobliżu nauczyciela, plecami do reszty klasy, w towarzystwie dobrych uczniów, ale nie najlepszych przyjaciół. Czasem jednak, ze względu na indywidualne preferencje ucznia, właściwe jest posadzenie go w ostatniej ławce. W takim wypadku nauczyciel podchodzi co około pięć minut do ucznia, aby sprawdzić, jak pracuje. Należy również jasno określić granice przestrzeni należące do ucznia z ADHD, gdyż takie dzieci mają tendencje do zagarniania przestrzeni innych.
Spis zasad postępowania
Kolejnym elementem dającym szanse na efektywną pracę jest wprowadzenie spisu zasad postępowania i zachowania w trakcie lekcji oraz umieszczenia go w widocznym miejscu, tak by można się było do niego odwołać. Przykładowe zasady to np. siedź na swoim miejscu, zajmij się swoim zadaniem, nie rozglądaj się dookoła, nie zaczepiaj kolegów, pracuj. Ważną informacją jest to, że odwołanie się do reguł jest upomnieniem, a nie oskarżeniem ucznia i nie etykietuje go.
Jak wykazują badania, dzieci z ADHD pomimo swego zagubienia i chaotyczności pracy mają przeciętną lub ponadprzeciętną inteligencję, co powoduje niejasność w ich odbiorze, gdyż zachowanie tych dzieci nie odzwierciedla ich prawdziwych zdolności. Niespójności te przekładają się na ocenianie dziecka jako leniwe, wrogie, buntownicze, mniej zdolne bądź pociągają za sobą obarczanie rodziców winą za zaburzone relacje rodzinne. Dziecko z ADHD nie potrafi wyjaśnić przyczyn swojego zachowania. Zwrócenie na to uwagi nauczyciela powinno zmierzać do wyjaśnienia takiego zachowania.
Właściwe wydaje się tutaj porównanie zespołu ADHD do źle nastrojonego odbiornika radiowego, który odbiera kilka sygnałów na raz, co powoduje trudności w wydobyciu sensu właściwej informacji. Możemy jednak to zmienić i pomóc tym dzieciom się ustawić na właściwy odbiór przez dostosowanie metod nauczania do ich możliwości. Ograniczone w czasie, złożone, monotonne zadania, praca w dużych grupach, niedocenianie wysiłku włożonego w wykonanie pracy, złożone instrukcje, odraczanie nagród w czasie, jak również ignorowanie zachowania uczniów z ADHD znacznie utrudniają prace z nimi.
Nauczyciel, by zapewnić sprawne funkcjonowanie całej klasy, musi wykazać się elastycznością, tak aby działania podejmowane względem dzieci z ADHD nie zaburzyły procesu edukacyjnego reszty uczniów. Jednak dopiero stała współpraca nauczycieli z psychologiem, pedagogiem szkolnym oraz rodzicami zapewni skuteczność podejmowanych przez nich działań. ADHD nie może bowiem stać się usprawiedliwieniem, którego będziemy używali zawsze, gdy napotkamy trudności w pracy z dziećmi.
Słowa, jakie dziecko słyszy od ważnych dla siebie osób, pozwalają kształtować mu obraz samego siebie, który jest najcenniejszym kapitałem, jaki wnosimy w dorosłe życie. Być może nie umiemy ochronić naszego dziecka przed popełnianiem błędów i cierpieniem z nim związanym. Nie należy to jednak do głównych zadań rodzica czy nauczyciela. Przy naszej pomocy dziecko musi się nauczyć radzić sobie z wymaganiami, jakie stawia przed nim świat, i z samym sobą. Wszystkie opisane metody postępowania z dzieckiem z zespołem ADHD są głównym narzędziem torującym drogę do osiągnięcia zamierzonego celu. Im pewniej będziemy się czuli, tym łatwiej będzie nam wygrać. Nie można zagwarantować dzieciom z ADHD szczęścia, ale można je nauczyć, jak do niego dążyć, nauczyć, że nawet będąc nadruchliwe, mogą sięgać do gwiazd.
Monika Leksowska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Warszawska Liga Debatancka dla Szkół Podstawowych - trwa przyjmowanie zgłoszeń do kolejnej edycji
Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022
Trwa II. edycja konkursu "Pasjonująca lekcja religii"
Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022
Redakcja portalu 23 Sierpień 2021
Redakcja portalu 12 Sierpień 2021
RPO krytycznie o rządowym projekcie odpowiedzialności karnej dyrektorów szkół i placówek dla dzieci
Redakcja portalu 12 Sierpień 2021
Wychowanie w szkole, czyli naprawdę dobra zmiana
~ Staszek(Gość) z: http://www.parental.pl/ 03 Listopad 2016, 13:21
Ku reformie szkół średnich - część I
~ Blanka(Gość) z: http://www.kwadransakademicki.pl/ 03 Listopad 2016, 13:18
"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"
~ Gość 03 Listopad 2016, 13:15
"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"
~ Gość 03 Listopad 2016, 13:14