Preferencje zawodowe gimnazjalistów

Dzięki zgromadzeniu obszernej wiedzy w tej dziedzinie można obecnie mówić o istnieniu rzetelnych podstaw prowadzenia poradnictwa zawodowego i stworzeniu baz zarządzania zasobami ludzkimi. Ze względu na zmianę systemu kształcenia w Polsce (ustawa z 07.01.2003 r.) poradnictwo zawodowe obejmuje swoimi działaniami także młodzież gimnazjalną. Zgodnie z tym uczniowie klas trzecich, po zewnętrznym egzaminie końcowym, powinni zadeklarować wybór szkoły ponadgimnazjalnej. Mając piętnaście lub szesnaście lat, kiedy tożsamość jest właśnie na etapie kształtowania się, trzeba w krótkim czasie określić swoje zainteresowania, tzn. zdecydować o swojej przyszłości zawodowej.

Odpowiedzialnym zadaniem doradcy zawodowego pozostaje więc dokładne – w takim stopniu, jak tylko możliwe – poznanie kierunku, w jakim kształtują się zainteresowania ucznia i pomoc mu w wyborze nowej szkoły. Aby sprostać temu zadaniu, doradca zawodowy posługuje się różnymi metodami. Jedną z nich jest korzystanie z formularza pod nazwą „Inwentarz zainteresowań” opracowanego przez Annę Frydrychowicz (przy współpracy J. Jaworskiej, A. Matuszewskiego i T. Woynarowskiej, wg „Testu preferencji zawodowych” Hollanda). Na tej podstawie dość dokładnie można określić kierunki zainteresowań badanych.

I tak, można się dowiedzieć o stopniu zainteresowań ucznia w dziewięciu podstawowych dziedzinach: handlowo-biurowej, technicznej, literackiej, rolniczej, opiekuńczej, wojskowej, plastycznej, naukowej i muzycznej. Formularz jest tak skonstruowany, że druga jego część pozwala potwierdzić, czy zebrane dane zgadzają się z wybranymi zawodami w nauce, technice, administracji, lecznictwie, rolnictwie, handlu, muzyce, plastyce, pisarstwie; i dalej – w zajęciach związanych z obroną i bezpieczeństwem oraz wychowaniem i opiekuństwem. W ramach dwunastu działów gospodarki uczeń może wpisać niewymienioną w arkuszu dziedzinę, która go interesuje.

Według tej metody w marcu 2003 roku przeprowadziłam badania wśród 100 uczniów (50 dziewcząt i 50 chłopców) trzecich klas gimnazjum w 200-tysięcznym mieście południowej Polski. Grupa ta spełniała więc warunek jednorodności pod względem wieku, miejsca zamieszkania, uczęszczania do tej samej szkoły, co pozwala na podstawie otrzymanych danych sformułować jednoznaczne wnioski. Dodatkowo równoliczność wyodrębnionych ze względu na płeć dwóch podgrup pozwala na porównanie wyników wewnątrz grupy.

Przedmiotem testu było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: jakie zainteresowania najczęściej wybiera młodzież, a jakie najrzadziej, czy istnieją różnice w zainteresowaniach między dziewczętami a chłopcami, jakie dziedziny zawodowe zdobyły największe uznanie, a jakie najmniej, czy działy gospodarki wskazane przez młodzież jako przyszłe miejsca pracy zgadzają się z jej zainteresowaniami (co wskazuje na rzetelne i zgodne z prawdą wypełnianie arkuszy oraz świadomy wybór), i wreszcie – czy istnieją zainteresowania i dziedziny pracy, które chłopcy lub dziewczęta wybierają najchętniej.Dla przypomnienia, według jednej z definicji psychologicznych zainteresowanie to skłonność do selektywnego ukierunkowania uwagi, chęć zajmowania się czymś dla przyjemności, lub przedmiot, którym się interesujemy.  

Zainteresowania

Według skali stenowej, gdzie średnią jest liczba 5, zainteresowania najbardziej preferowane przez młodzież znalazły się w zbiorze od 6 do 10. Natomiast najmniej preferowane – w zbiorze od 5 do 1 (lub mniejsze). Gimnazjaliści najczęściej podzielali zainteresowania wojskowe, handlowo-biurowe i muzyczne. Mniej cieszyły się ich uznaniem zajęcia związane z plastyką, pisarstwem i opiekuńczością, a najmniej skupiali swoją uwagę wokół zawodów technicznych, rolniczych i naukowych.

Zaznaczyły się ciekawe różnice między chłopcami a dziewczętami co do zainteresowań. Najczęściej wybieranymi przez chłopców kierunkami były dziedziny handlowo-biurowe, wojskowe i literackie. Dziewczęta natomiast najchętniej wybierały zawody związane z wojskiem, uprawianiem muzyki, plastyką i instytucjami opiekuńczo-wychowawczymi. Zaskakujące preferowanie sympatii prowojskowych u dziewcząt może wypływać z mody na prezentowanie męskich cech. Natomiast upodobania muzyczne i plastyczne najprawdopodobniej nie łączą się z przyszłym zawodem, ale raczej z rodzajem hobby. Podobnie jest z zainteresowaniami wojskowymi u chłopców: większość deklaruje zainteresowania militariami, choć niewielu z nich zostaje potem zawodowymi żołnierzami. Najrzadziej chłopcy wybierali „koniki” techniczne, opiekuńcze i naukowe, a dziewczęta hobby związane z nauką, rolnictwem i literaturą.

Generalnie można stwierdzić, że pojawiły się tendencje do wyboru zainteresowań związanych raczej z dziedzinami wymagającymi zdolności odtwórczych niż twórczych. Młodzież zainteresowana jest raczej kupnem i sprzedażą niż tworzeniem i wytwarzaniem, odtwarzaniem i powielaniem, a nie kreowaniem. Wyjątek, jeśli chodzi o tworzenie, mogą stanowić zainteresowania muzyczne, choć mogą to być zainteresowania typu hobby, czyli nieprowadzące do wyboru zawodu.
Najrzadszą preferencję uzyskały technika, rolnictwo i nauka. Jak już wspomniano, jeśli zainteresowania będą zgodne z wyborem dziedzin zawodowych, to oznacza, iż młodzież szczerze i rzetelnie wypełniała formularz. Dodatkowo zgodność może być predyktorem tego, że jednak zainteresowania (nawet typu hobby) mają przełożenie na wybierane przez młodzież dziedziny zawodowe.

Dziedziny pracy

Największą popularnością cieszyły się wśród młodzieży następujące dziedziny pracy: obrona i bezpieczeństwo, handel, technika, administracja i muzyka.Najrzadziej uczniowie wybierali takie dziedziny, jak: rolnictwo, lecznictwo (medycyna), pisarstwo i plastyka. Pojawiły się ponadto różnice w wyborze dziedzin zależnie od płci. Chłopcy wybierali najczęściej technikę, obronę i bezpieczeństwo oraz handel, co w większości jest zgodne z preferowanymi przez nich zainteresowaniami. Najrzadziej w przyszłości chcieliby się zajmować lecznictwem (medycyną), opieką i wychowaniem, pisarstwem, rolnictwem, muzyką oraz badaniami naukowymi, co również się potwierdziło, ponieważ wcześniej niewielu z nich wykazało się podobnymi zainteresowaniami.

Nie potwierdził się jedynie wybór techniki, która często była podawana jako preferowana dziedzina zawodowa, ale nie jako zainteresowanie. Może to potwierdzać przypuszczenie, że to, co w formularzu określa się jako zainteresowania, stanowi jedynie hobby i wybierane dziedziny zawodowe nie zawsze muszą się z nimi pokrywać. Nie zawsze istnieje zgodność między tym, czym obecnie interesuje się młodzież, a tym, w jakiej dziedzinie chciałaby pracować w przyszłości. Dzieje się tak również ze względu na dobrą orientację młodzieży w tym, co może w dalszej perspektywie przynosić zyski, a co ich nie gwarantuje. Z tego wynika również brak zainteresowania młodzieży niektórymi dziedzinami zawodowymi.

Dziewczęta natomiast najczęściej chciałyby się realizować w takich dziedzinach, jak opieka i wychowanie, muzyka oraz obrona i bezpieczeństwo, co w na ogół zgadza się z preferowanymi przez nie zainteresowaniami. Nie łączą swojej przyszłości z takimi dziedzinami, jak technika, rolnictwo czy badania naukowe, co również w większości jest zgodne z wybieranymi wcześniej dość rzadko zainteresowaniami.

Można więc stwierdzić, że młodzież, wypełniając formularz, odpowiadała szczerze i rzetelnie. Można również przypuszczać, że zainteresowania, nawet jeśli są zainteresowaniami typu hobby, mają wpływ na preferowane przez młodzież dziedziny zawodowe. Choć nie oznacza to jeszcze, że ci młodzi ludzie akurat takie zawody będą wykonywać w przyszłości, gdyż preferencje zawodowe w tym wieku młodzieży są dopiero w okresie kształtowania się.

Na te istniejące ciągle wahania może wskazywać fakt dużej liczby wyborów dziedzin wpisanych przez młodzież do rubryki „inne” (54 wybory). Były to najczęściej wybory pojedyncze, dotyczące różnych dziedzin. Wyjątek stanowiła jedynie informatyka, która była najczęściej wybierana. Nieco częściej przez chłopców niż przez dziewczęta. Dalsze istotne wybory to takie dziedziny, jak języki obce, sport, mechanika. Z kolei pojedynczo (wśród chłopców) pojawiały się turystyka, leśnictwo, dyplomacja, reżyseria. Jeden z chłopców stwierdził, że w przyszłości chciałby pracować w… prosektorium, co, oczywiście, należy traktować z przymrużeniem oka. W przypadku wyboru dodatkowych dziedzin dziewczęta najchętniej wybierały języki obce, a chłopcy – mechaniką.

Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że u młodzieży na tym etapie rozwojowym dużą rolę odgrywają jeszcze zainteresowania w rodzaju hobby, co widoczne jest przy wyborze zainteresowań. Jednak już w przypadku dziedzin zawodowych młodzież dokonuje bardziej praktycznych wyborów, kierując się nie tylko upodobaniami, ale rzeczywistymi zainteresowaniami oraz najprawdopodobniej korzyściami, jakie może uzyskać z uprawiania danej dziedziny w przyszłości. Temu należy przypisać, że większość wybranych zainteresowań była zgodna z wybranymi dziedzinami, jak i to, że niektóre zainteresowania typu hobby nie były zgodne z wybranymi dziedzinami.


Anna Szczepanik
Katolicki Uniwersytet Lubelski