Oddziaływanie telewizji na dzieci

Badania wykazują, że telewizja stwarza pewne szanse wychowawcze, ale także może przynieść poważne zagrożenia społeczne i wychowawcze. Przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na proces wychowania dziecka w rodzinie to przede wszystkim:

• dezorganizacja życia rodzinnego,
• negatywny wpływ na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka,
• dezintegracja rodziny,
• wyręczanie rodziców w wypełnianiu przez nich niektórych funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

Wyniki prowadzonych badań wykazują, że dzieci coraz więcej czasu poświęcają telewizji, niejednokrotnie w ciągu dnia cztery godziny i więcej. Także rodzice swój czas wolny wiążą przede wszystkim z telewizją. Codzienne bezkrytyczne oglądanie programów telewizyjnych przez dzieci odbywa się kosztem innych zajęć, np. powoduje zmniejszenie czasu przeznaczonego na naukę, czynny wypoczynek. Wynikiem tego jest zaniedbywanie przez dzieci nauki w domu, odrabianie prac domowych w pośpiechu. Prawe połowa dzieci odrabia lekcje, jednocześnie oglądając telewizję, co z pewnością nie pozostaje bez wpływu na wykonanie zadań.

Zauważa się, że telewizja również ogranicza czas na rozmowy rodzinne, kontakty bezpośrednie rodziców i dzieci, wspólne spędzanie czasu wolnego. Dzieci coraz mniej czasu przeznaczają na pracę na rzecz rodziny, domu, na zabawy z rówieśnikami. Nieracjonalne wykorzystanie telewizji powoduje zmniejszenie ilości czasu na rozwijanie przez dzieci swoich zdolności i zainteresowań. Ponadto ulegają redukcji inne formy uczestnictwa dziecka w kulturze, np. chodzenie do kina, teatru, udział w zajęciach pozaszkolnych. Inne środki masowego przekazu, jak książka, czasopisma, radio schodzą na dalszy plan, co prowadzi do zubożenia osobowości dziecka.

*

Długotrwałe wpatrywanie się w ekran telewizyjny jest przyczyną stanów chorobowych narządu wzroku. Często dzieci nie zachowują odpowiedniej odległości od ekranu (co najmniej 2,5 m), dlatego są narażone na szkodliwe promieniowanie emitowane przez telewizor. Bardzo niepokojący jest również wzrost zachorowalności na schorzenia układu kostnego. Ograniczenie lub brak czasu na zabawy i gry ruchowe, sportowe na powietrzu sprzyja powstawaniu wad postawy dzieci, nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym. Zauważa się następujące objawy zewnętrzne: zapadnięta klatka piersiowa, zaokrąglone plecy, zwiotczałe mięśnie, obniżona sprawność fizyczna.

Wielogodzinne przesiadywanie przed telewizorem jest także przyczyną chorób alergicznych. Ponadto obserwuje się niekorzystny wpływ telewizji na układ nerwowy dziecka. Szczególnie niebezpieczne jest oglądanie przez dzieci filmów ukazujących grozę, przemoc, gwałt. Pokazywane na ekranie sceny tortur, zabójstw, morderstw mogą wywołać u dzieci stany lękowe, agresję, nadpobudliwość emocjonalną. Dzieci stają się niespokojne, tracą apetyt, przeżywają lęki nocne.

Nadmierne oglądanie przez dziecko telewizji powoduje jego zmęczenie i znużenie. Ze względu na małe doświadczenie i określony poziom rozwoju psychicznego dzieci nie zawsze potrafią ocenić, które treści są ważne, a które drugorzędne, co jest fikcją, a co rzeczywistością. Ponadto natłok docierających do dziecka informacji powoduje, że nie ma ono czasu na zastanowienie się nad treściami, na uporządkowanie poszczególnych faktów, dokonanie ich analizy. Może to prowadzić do odbioru przede wszystkim treści łatwych, prostych, niewymagających od dzieci określonego wysiłku umysłowego.

Można sądzić, że telewizja sprzyja bierności i obniżeniu sprawności myślenia abstrakcyjnego. W konsekwencji dziecko nie potrafi przez dłuższy czas koncentrować się na treściach trudniejszych, wymagających zaangażowania procesów myślenia. Ponadto ciągły kontakt z ekranem telewizyjnym ujemnie wpływa na aktywność twórczą i wyobraźnię dziecka, ponieważ wyręcza potrzebę wyobrażenia sobie czegoś, o czym słyszy, co widzi. Stwarza także zagrożenia dotyczące prawidłowego rozwoju słownictwa i wymowy.

*

Oglądanie przez dziecko filmów i programów zawierających sceny grozy, okrucieństwa, o dużym napięciu dramatycznym wywołuje u niego silne przeżycia emocjonalne, np. stany niepokoju, lęku oraz nadmierną pobudliwość, a nawet agresję. Może też być przyczyną koszmarów sennych.

Badania wykazują, że programy telewizyjne dostarczają dzieciom wzorów zachowań aspołecznych, agresywnych. Zauważa się u dzieci skłonność do naśladowania negatywnych bohaterów filmowych. Najczęściej naśladują one słownictwo, niejednokrotnie wulgarne, ruchy, zwłaszcza chwyty karate, sposoby uderzeń, kopania różnych przedmiotów. Ciągłe, wielokrotne oglądanie przez dziecko scen okrucieństwa powoduje jego zobojętnienie, brak reakcji na przemoc, krzywdę występujące w realnym świecie. Sprzyja powstawaniu agresywnego zachowania i podnosi poziom agresji. Może także wywołać nowe formy zachowania agresywnego, które nie były pokazywane na ekranie.

Rozpatrując telewizję w aspekcie zagrożeń, jakie potencjalnie stwarza ona rodzinie, nie można pominąć zagadnień, które dotyczą dezintegracji rodziny. Przejawia się ona w rozluźnieniu więzi między członkami rodziny, zamknięciu się w sobie, w odizolowaniu się od najbliższych osób i spraw rodzinnych. Pomimo że telewizja gromadzi członków rodziny przed telewizorem, to jednak ogranicza czas na wspólne zabawy, rozmowy. Nie ustalają oni, jakie programy warto wspólnie obejrzeć. Brak kompromisu co do obejrzenia określonego programu może także wywołać nieporozumienia, kłótnie w rodzinie. Zauważa się brak całkowitego zainteresowania rodziców tym, jak dziecko zrozumiało przekazane treści, jak ocenia program.

Prowadzone badania potwierdzają zjawisko wyręczania przez telewizję rodziców w opiece i wychowaniu dziecka. Często rodzice z powodu natłoku zajęć, poświęcają dzieciom coraz mniej czasu, co uniemożliwia im stały kontakt z dziećmi oraz powoduje brak kontroli nad korzystaniem przez nie z telewizji. Rodzice uzasadniają swoją postawę tym, iż dziecko, spędzając czas w domu, nie jest narażone na zły wpływ kolegów. Zdarza się również, że rodzice świadomie uwalniają się od obowiązku opieki nad dzieckiem, przekazując te rolę telewizji. Natomiast dzieci, pragnąc towarzystwa i poczucia bezpieczeństwa, poświęcają swój czas telewizji. Zjawisko to występuje zwłaszcza w rodzinach patologicznych i zaniedbanych.

Rodzice wyrażają również pogląd, że telewizja w sposób profesjonalny może przekazać wiedzę z zakresu różnych dziedzin, dlatego uwalniają się oni od obowiązku, jakim są rozmowy z dzieckiem na różne tematy. W wielu rodzinach telewizja zastępuje inne formy spędzania czasu wolnego, np. spacery, gry, zabawy. Dzieje się tak na skutek wygodnictwa rodziców, utrwalonych nawyków spędzania czasu wolnego przed telewizorem.

*

Telewizja może pełnić rolę wspierającą proces wychowawczy dziecka. Jest jednak niezbędne umiejętne organizowanie rodzinno-domowego odbioru przez:

• wspólne rodzinne oglądanie programów pożądanych wychowawczo, wartościowych poznawczo i artystycznie. Rodzice powinni pomagać dzieciom w wyborze programów ambitnych, związanych z ich zainteresowaniami, pokazywać zalety i korzyści, jakie te programy niosą;
• przeciwstawianie się i zakaz oglądania przez dzieci programów niedozwolonych dla nich ze względu na treści i formę przekazu;
• kontrolowanie czasu poświęcanego telewizji, wyeliminowanie oglądania programów podczas odrabiania lekcji, spożywania posiłków, spotkań rodzinnych;
• rozmawianie ze sobą podczas oglądania programów, a także po ich emisji. Rozmowy tego rodzaju mają istotne znaczenie wychowawcze. Prowadzą do umacniania więzi psychicznej i integrowania rodziny, pozwalają dzieciom zrozumieć treści dzięki wyjaśnianiu przez rodziców niezrozumiałych kwestii. Ponadto dzieci uczą się wyrażania własnych opinii, wrażeń o programie;
• wyeliminowanie czynników i sytuacji, które wpływają ujemnie na zdrowie dziecka, np. długotrwałe oglądanie, nieprawidłowa postawa przy siedzeniu, zbyt bliska odległość od ekranu, oglądanie w ciemnym pokoju;
• wskazywanie możliwości innego, atrakcyjnego wykorzystania czasu wolnego i motywowanie do tego.

Beata Kuczyńska
Augustów