Ciężar tornistrów a wady postawy

Często na ulicach i w szkołach widuje się małe dzieci uginające się pod ciężarem dużych i ciężkich tornistrów. Aż ciśnie się na usta pytanie: Czy są jakieś normy wagowe dla noszonych przez dzieci tornistrów i teczek?

Szukałam odpowiedzi na to pytanie w literaturze fachowej oraz próbowałam zasięgnąć informacji wśród lekarzy rehabilitantów. Niestety nie udało się mi uzyskać żadnych konkretnych odpowiedzi. Być może, nie dotarłam do odpowiednich źródeł i osób, a może jest to po prostu temat mało popularny. Wobec tego sama postanowiłam zabrać się do wyjaśnienia tego problemu. Badania przeprowadziłam w grudniu 2000 roku w jednej z olsztyńskich szkół podstawowych, a ich celem było:

• zważenie tornistrów noszonych przez dzieci w klasach I-III,
• przeprowadzenie analizy proporcji ciężaru tornistrów do masy ciała dzieci,
• sprawdzenie czy istnieje związek między występowaniem u dzieci wad postawy a ciężarem noszonych tornistrów.

Badania objęły 112 losowo wybranych uczniów klas pierwszej, drugiej i trzeciej, tj. 61 chłopców i 51 dziewcząt, którzy uczęszczali po lekcjach do świetlicy szkolnej. W grupie badanej znalazło się 43 uczniów klas pierwszych, 43 uczniów klas drugich oraz 26 klas trzecich. Zastosowaliśmy metodę obserwacji pośredniej: przez dziesięć dni, około godziny dwunastej, w momencie rozpoczynania przez dzieci zajęć świetlicowych wychowawczynie ważyły na wagach legalizowanych z dokładnością do 0,1 kg tornistry uczniów. Wyniki ważenia tornistrów notowano w arkuszach obserwacji.

Ciężar tornistrów w stosunku do średniej masy tornistra w klasie

Następnie zmierzono w obecności dyplomowanej pielęgniarki wysokość i masę ciała każdego dziecka, a postawę ciała określano, oglądając dziecko z przodu, tyłu i boku zgodnie z testem symetrii. Każda wada postawy została potwierdzona diagnozą lekarską odnotowaną w karcie zdrowia dziecka. U trzydziestu dwóch uczniów stwierdziłyśmy postawę prawidłową, a u osiemdziesięciu - wadliwą.

Te rezultaty poddano następnie analizie statystycznej. Pierwszy wniosek: rozpiętość wagowa tornistrów noszonych przez dzieci w klasach od pierwszej do trzeciej jest bardzo duża. Najlżejszy tornister dziecka z klasy trzeciej ważył 1,2 kg, a najcięższy dziecka z  klasy drugiej - 6,2 kg. Dane te pozwoliły obliczyć “średni ciężar tornistra" dla każdej klasy: wahał się on od 2,2 do 5,4 kg. Obliczone średnie ciężaru tornistrów nie różniły się bardzo od siebie. Wśród uczniów klasy pierwszej i trzeciej średnia ta wynosiła 3,0 kg, a wśród uczniów klasy drugiej była nieco wyższa, bo 3,35 kg.

Analiza ciężaru tornistrów wykazała, że 51,2% badanych uczniów klasy pierwszej nosi tornistry lżejsze od średniej, a 46,5% cięższe. Wśród uczniów klasy drugiej większość, bo 51,2% jest obarczona tornistrami cięższymi, a 41,8% lżejszymi od średniej. Tornistry 46,1% uczniów klasy trzeciej są lżejsze, ale aż 53,8% są równe i cięższe od ustalonej dla tej klasy średniej.

Analizę porównawczą ciężaru tornistrów noszonych przez dzieci należy ściśle łączyć z analizą proporcji ciężaru tornistra do masy ciała dziecka. Okazało się, że w badanej grupie znalazły się dzieci z klasy trzeciej, których ciężar tornistra stanowi 5% masy ciała, ale jest również wiele takich w klasie pierwszej, u których stanowi on 15-18% masy ciała. Aby znaleźć pewien odnośnik, do którego można by porównywać otrzymane dane, dla każdej klasy obliczono średnią wartość proporcji masy tornistra do masy ciała. Średnia ta w klasie pierwszej jest najwyższa i wynosi 12,8%. W klasie drugiej jest niższa - 11,3%, a w klasie trzeciej wynosi tylko 9,7%.

I kolejna uwaga: 55,8% uczniów klasy pierwszej nosi tornistry, których proporcja w stosunku do masy ciała przekracza i tak dosyć wysoką średnią. Proporcje powyżej średniej występują również u 57,7% uczniów klas trzecich, a u 62,8% drugoklasistów proporcja ta jest równa lub wyższa od średniej; również u wielu dzieci proporcje ciężaru tornistra do masy ciała dziecka nie przekraczały średniej. Było tak w przypadku 44,2% pierwszoklasistów, 37,2% uczniów klasy drugiej oraz 42,3% trzecioklasistów.

Jak zaznaczyłam na wstępie, badania miały odpowiedzieć na pytanie: Czy istnieje związek między występowaniem u dzieci wad postawy a noszeniem przez nie ciężkich tornistrów? Okazało się, iż ponad połowa badanych dzieci z wadami postawy nosi tornistry cięższe od średniej - 48,75% lub równe jej - 6,25%. Wśród uczniów klasy pierwszej jest ich 55,5%, wśród drugoklasistów 56,2%, a wśród trzecioklasistów 52,4%. Dosyć duża grupa dzieci z wadami postawy (45%) preferuje lżejsze tornistry. Procent tych dzieci w poszczególnych klasach jest zbliżony: w klasie pierwszej jest ich 44,4%, drugiej 43,7%, a w klasie trzeciej 47,6%.

Aby wyczerpująco przedstawić związek ciężaru noszonych tornistrów z postawą dziecka, dokonano analizy ciężaru tornistrów noszonych przez dzieci o postawie prawidłowej. W tej niewielkiej grupie dzieci (28,6%) aż połowa nosi tornistry ważące poniżej średniej, a w grupie uczniów klasy pierwszej jest ich 68,7%. Uczniowie z postawą prawidłową noszą tornistry cięższe od średniej w 37,5%, a równe jej w 12,5%. Niepokojące jest noszenie ciężkich tornistrów przez 54,5% dzieci o postawie prawidłowej z klasy drugiej. Procent uczniów mających postawę prawidłową wśród trzecioklasistów jest tak niski (19,2%), iż podział uczniów na noszących tornistry ciężkie i na tych, którzy noszą tornistry lekkie, dotyczy bardzo małej liczby dzieci i w związku z tym nie stanowi podstawy do głębszych rozważań.

Związek występowania wady postawy z ciężarem noszonych tornistrów

Badania wykazały istnienie dużych dysproporcji w ciężarze tornistrów noszonych przez uczniów. Są dzieci, które noszą tornistry bardzo lekkie, a są i takie, które uginają się wprost pod ich ciężarem. Wyniki badań wykazały, że tych pierwszych jest prawie tyle samo co tych drugich. Można przypuszczać, że uczniowie noszący tornistry lekkie, a jest wśród nich duża grupa trzecioklasistów, są dobrze zorientowani, co jest im w danym dniu potrzebne w szkole. Prawdopodobnie zabierają ze sobą do szkoły tylko niezbędne rzeczy, aby nie obciążać swoich pleców zbyt dużym ciężarem. Dzieciom, które preferują lekkie tornistry, sprzyja również wprowadzenie reformy oświatowej.

Przed wprowadzeniem reformy uczniowie klas I-III uczyli się kilku samodzielnych przedmiotów, które wprawdzie treścią korelowały ze sobą, to jednak były do nich wymagane osobne podręczniki. Badania przeprowadzone w roku 1980 przez Zakład Higieny Szkolnej PZH w klasach I-III wykazały, iż tornistry i teczki dzieci ważyły wtedy znacznie więcej. Ich średni ciężar wśród dzieci z tych klas wynosił wtedy 3,4-3,9 kg. Obecnie dzieci objęte nauczaniem zintegrowanym w większości przypadków mają obowiązek nosić w tornistrze dwa lub trzy dosyć cienkie ćwiczenia, tyle samo cienkich zeszytów oraz piórnik z przyborami. Parę “niezbędnych" drobiazgów, które dzieci noszą w tornistrze, czasem waży więcej niż naprawdę potrzebne rzeczy.

Z tego wynika, iż dzieci z klasy pierwszej i drugiej noszą tornistry o takiej samej i wyższej średniej jak ich starsi koledzy z klasy trzeciej. Gdy weźmie się pod uwagę fakt, iż masa ciała dziecka z klasy pierwszej lub drugiej zazwyczaj jest niższa od masy dziecka z klasy trzeciej, powinno to wzbudzić niepokój rodziców i nauczycieli. Również niepokojące jest to, iż ponad połowa dzieci z klasy drugiej nosi tornistry ważące powyżej dosyć wysokiej średniej.

Porównano proporcje ciężaru noszonych przez dzieci tornistrów do masy ich ciała. Otóż są one najwyższe wśród uczniów klasy pierwszej i drugiej: dzieci z tych klas noszą tornistry cięższe w stosunku do masy swojego ciała niż np. uczniowie klasy trzeciej. Ponad połowa dzieci z tych klas nosi tornistry, których ciężar w stosunku do masy ich ciała jest równy ustalonym wysokościom średnim lub znacznie je przewyższa. Używane tutaj pojęcie średniej nie odpowiada całkowicie opisywanej sytuacji. Dlatego dla jej większego zobrazowania należy przypomnieć, iż w wielu przypadkach proporcje te były dużo wyższe od średniej i sięgały 15-18% masy ciała.

Tę sytuację trudno wytłumaczyć; można przypuszczać, iż dzieci młodsze nie mają jeszcze rozeznania, co będzie im w danym dniu potrzebne w szkole. Prawdopodobnie noszą więc wiele niepotrzebnych rzeczy, czasem przez parę dni, np. strój sportowy lub instrument muzyczny, które są wykorzystywane do zajęć jeden, dwa lub trzy razy w tygodniu.

Nasuwają się w związku z tym wnioski dla rodziców i nauczycieli. Od klasy pierwszej należy uczyć dzieci racjonalnego pakowania tornistrów, usuwania z nich rzeczy niepotrzebnych i utrzymywania w nich porządku. Przy zakupie tornistrów dla dzieci należy brać pod uwagę nie tylko ich wygląd, ale również ich masę, szczególnie w proporcji do masy ciała. Są bowiem tornistry masywne i ciężkie, przypominające małe walizki na szelkach, które nawet bez żadnej zawartości są już dosyć dużym obciążeniem dla dzieci.

Oto dalsze wnioski z badań, które miały odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje zależność między noszeniem przez dzieci ciężkich tornistrów a występowaniem u nich wad postawy. Otóż z całą pewnością taka zależność istnieje! Ponad połowa badanych dzieci z wadami postawy z klas od jeden do trzy jest obarczona tornistrami, których ciężar przewyższa średni ciężar tornistrów wyznaczony dla poszczególnych klas bądź jest mu równy. Należy pamiętać, iż średnie te są dla uczniów z klasy pierwszej i drugiej szczególnie wysokie. Równają się średniemu ciężarowi tornistra wyznaczonemu dla klasy trzeciej i przewyższają go. W grupie dzieci z wadami postawy z klas drugich istnieje również przewaga tych, które noszą tornistry cięższe od średniej i równe średniej. Także wśród dzieci z postawą prawidłową występuje omawiana zależność: ponad połowa z nich nosi bowiem tornistry lekkie oraz równe wadze średniej.

Tak więc prawie połowa badanych osiemdziesięciu uczniów klas I-III nosi tornistry zbyt ciężkie w stosunku do masy swojego ciała. W klasach nauczania zintegrowanego należy uczyć dzieci racjonalnego pakowania tornistrów oraz utrzymywania w nich porządku.

Dalsze badania dotyczące ciężaru i rozmiarów tornistrów i teczek szkolnych na pewno są potrzebne. Należy je traktować jako wkład na rzecz profilaktyki wad postawy.

Barbara Kotowska
Szkoła Podstawowa nr 29 w Olsztynie