Jak się zmieniają dzieci w wieku 10-12 lat?

 

Każde dziecko cechuje odmienny indywidualny styl rozwijania się. Niektóre rozwijają się łagodnie, stopniowo, krok po kroku osiągając kolejne etapy. Inne zmieniają się w sposób gwałtowny, czasami po długim okresie niezmienności przychodzi ostra zmiana i całkowita odmiana. Różni je także tempo tych zmian, niektóre szybciej się rozwijają, niektóre trochę wolniej, ale to nie znaczy, że ich rozwój przebiega źle i nieprawidłowo. Te, które zakończą okres szkolny szybciej, jako pierwsze z rówieśników wejdą w okres dojrzewania.

10-12 rok życia należy do okresu kończącego dzieciństwo, który stopniowo przechodzi w pierwszą fazę adolescencji i jest nazywany okresem latentnym, co oznacza, że proces rozwoju toczy się gdzieś na bardzo głębokim poziomie, jest trudny do spostrzeżenia. Ogólnie jest odbierany przez dzieci jako okres pozytywny, dzieci są zadowolone ze swojego życia i z siebie. Cieszą się życiem i interesują się wszystkim, co je otacza.

Dzieci w tym wieku są bardzo aktywne, są w ciągłym ruchu, nieustannie gotowe na wszystko, co może się wydarzyć. W tym okresie dzieci doskonalą swoje umiejętności, które nabyły wcześniej, jest to czas stabilizacji i adaptacji do otoczenia dzięki nabytym umiejętnościom. Jest to okres nabywania zdolności szkolnych i umiejętności korzystania z nich. W tym wieku rozwija się również postawa pracy, która zakłada wykonanie podjętego zadania i troskę o jego wynik.

Charakterystyczne cechy dzieci w tym wieku to łagodność, dobroć, przyjacielskość i przyjmowanie wszystkiego takim, jakie jest. Nic ich nie niepokoi, niczym się nie martwią. Kochają i szanują swoich rodziców, lubią się bawić z przyjaciółmi. W tym wieku osiągają stan równowagi psychicznej. Często bawią się poza domem, ale chcą być w jego pobliżu. Jeszcze potrzebują opieki i nadzoru, a nawet chcą, żeby ktoś się nimi opiekował. U dziesięciolatków jeszcze nie można zauważyć chęci do ucieczki spod wpływu rodziny. Ogólnie są miłe i pogodne, ale jeżeli zostaną sprowokowane, mogą zareagować agresywnie. W stanie złości chętnie używają przemocy, w takich sytuacjach potrafią uderzyć, kopnąć, ugryźć. Jeśli bardziej się kontrolują, mogą wyładowywać swoją złość werbalnie. Nawet w takich sytuacjach potrafią zachować trzeźwość myśli ze względu na to, z kim mają do czynienia. Złość dzieci w tym wieku jest zwykle krótkotrwała, przemija nagle, szybko wracają do stanu równowagi. Trochę starsze dzieci charakteryzuje częsta zmiana nastrojów: nieustannie popadają w skrajności, wybuchają śmiechem równie łatwo jak złością. Dzieje się tak dlatego, że nie potrafią jeszcze panować nad swoimi uczuciami i zachowaniami.

Pod koniec wieku szkolnego dzieci potrafią panować nad swoimi emocjami, większość z nich będzie przeżywała swoją złość wewnętrznie lub używała słów obraźliwych, a jeśli będzie to ktoś z dorosłych, będą mruczeć pod nosem, okazując swoje niezadowolenie. Stają się bardziej zrównoważone, lepiej sobie radzą ze swoimi emocjami i łatwiej im przemówić do rozsądku. W wieku dwunastu lat dzieci stają się bardziej wyrozumiałe dla innych, rozumieją, że każdy może mieć zły humor. Zdają sobie sprawę z tego, że inni ludzie nie są doskonali, patrzą na innych w sposób obiektywny.

Największe znaczenie dla dziesięciolatków ma rodzina, jest to ostatni rok, kiedy dziecko jest szczęśliwe ze swoją rodziną. W wieku jedenastu lat są już bardziej egocentryczne, nie chcą z nikim współpracować, same decydują o tym, co jest dobre, a co złe. Nie zwracają uwagi na pragnienia innych, nie przejmują się krytyką na swój temat, natomiast ciągle krytykują innych. Sobie nie stawiają żadnych wymagań, w stosunku do innych stawiają duże.

Zadaniem tego wieku jest osiągnięcie niezależności. Aby tego dokonać, dzieci muszą się uwolnić od rodzicielskiej opieki i uniezależnić od rodziców. Ciągłe krytykowanie dorosłych i niechęć do wykonywania poleceń są dowodem na to, że dziecko stara się pokazać, że ma własne zdanie, że jest kimś, kto myśli, czuje i pragnie być niezależnym.

Ważni są także przyjaciele ze szkoły i podwórka. Dzieci pragną, by przyjaciele byli stale przy nich. W przyjaźni najbardziej cenią zaufanie. Spotykają się chętnie i często, nigdy nie jest tych spotkań za dużo. Przyjaźnie dzieci w tym wieku są oparte na wzajemnym zaufaniu i udzielaniu sobie nawzajem pomocy. Przyjaźń staje się trwałą relacją opartą na wspólnych zainteresowaniach i podobieństwie cech osobowości. Dziecko staje się przyjacielem ze względu na swoje cechy, a nie posiadane przedmioty czy uczestniczenie w zabawie.

W grupie chłopcy bawią się bez kłótni i awantur, natomiast relacje pomiędzy dziewczynkami są bardzo złożone i podszyte silnymi emocjami. Chłopcy są skłonni do formowania większych grup zabawowych niż dziewczynki. Czasami dziewczynki zostają przyjęte do chłopięcych gier, gdy np. brakuje uczestnika. Z reguły większość dzieci ma negatywne zdanie na temat dzieci płci przeciwnej; mniej więcej w wieku dwunastu lat zaczyna się pojawiać zainteresowanie płcią przeciwną. Choć dzieci w tym wieku lubią rywalizację, nie podoba im się, gdy zostają wyróżnione, starają się nie być gorszymi od reszty, ale też i nie najlepszymi.

W szkole wolą się uczyć wszystkiego na pamięć, niż analizować i wyciągać wnioski. Trudno im łączyć jeszcze fakty i szukać zależności, najchętniej przyjmują wszystko takim, jakie jest. Szanują nauczycieli i liczą się z ich zdaniem. W tym wieku pojawiają się pierwsze uzdolnienia: funkcjonalne, które przejawiają się w zdolnościach uwagi, pamięci, wyobraźni oraz uzdolnienia kompleksowe, takie jak np. muzyczne, literackie itd. Pojawia się chęć uczenia się.

Dzieci w tym wieku osiągają pewność siebie. Mają wiele różnorodnych zainteresowań, potrafią się skupić na każdym z nich. Lubią wykonywać różne postawione sobie zadania, jeśli nie trzeba im poświęcać dużo czasu i wysiłku. Jest to czas doświadczeń, chcą spróbować wszystkiego. Największą pasją i przyjemnością w tym wieku jest kolekcjonerstwo, bawi je również rysowanie, czytanie, gry planszowe, oglądanie telewizji.

Znają już swoje zalety i wady. Są dla nich ważne takie umiejętności, jak poprawne czytanie i pisanie, ale najważniejsze jest "bycie w porządku". Dziesięciolatkowie starają się postępować zgodnie z przyjętymi normami etycznymi, np. dziecko może nie przyjąć nagrody, jeśli uważa, że nie zasłużyło na nią. To, że coś jest złe czy dobre, stwierdza na podstawie tego, co mówią rodzice lub własne sumienie. Ogólnie dzieci są szczere i dotrzymują słowa, choć nie zawsze. Nie potrafią jeszcze przyjmować odpowiedzialności za własne działania, zrzucają winę na matkę albo młodsze rodzeństwo. Pod koniec wieku szkolnego dzieci przejawiają więcej inicjatywy, planują swoje działania i bardziej je kontrolują. Stają się także bardziej odpowiedzialne za swoje uczynki.

Bardzo ważna jest dla nich sprawiedliwość. Wymagają jej od rodziców, rodzeństwa, nauczycieli i rówieśników. Gdy uważają, że jakieś decyzje są niesłuszne, potrafią się kłócić z innymi. Ważna jest dla nich również uczciwość. Dzieci w tym wieku starają się być uczciwymi w stosunku do innych i chcą, żeby inni postępowali tak samo; oszukiwanie dla nich jest jak przestępstwo.

Wraz ze zmianami anatomiczno-fizjologicznymi dzieci wchodzą w okres adolescencji. Charakterystyczną dominantą tego okresu jest dojrzewanie biologiczne. Pojawiają się pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe, będące oznaką dojrzałości płciowej, życie uczuciowe staje się bogatsze i ulega zabarwieniu erotycznemu. Koleżeństwo ustępuje miejsca przyjaźni między przeciwnymi płciami, która często jest zalążkiem miłości. Również bogaci się życie w zespole, ale charakterystyczne jest to, że dzieci prowadzą współzawodnictwo ze sobą, a później porównują siebie z innymi. Zaczynają też myśleć nad swoją przyszłością. Ten okres przygotowuje dzieci do włączenia się w świat dorosłych.

Wcześniej dzieci były w pobliżu domu, teraz w ogóle ich nie ma w domu, ale jeśli są, to siedzą odizolowane w swoim pokoju. W taki sposób dzieci bronią się przed wpływami otoczenia i chronią swoją jeszcze nieukształtowaną osobowość. Próbują własnymi siłami zmierzyć się ze światem dorosłych, w który wkraczają. Najczęstszymi uczuciami, które im towarzyszą, są smutek i przygnębienie, pojawiające się bez wyraźnej przyczyny.

Dużo czasu spędzają na tym, że myślą o sobie, jakie są w tej chwili i jakie będą w przyszłości. Przez cały czas skarżą się, że rodzice ich nie rozumieją. Ale kiedy rodzice podejmują próbę zrozumienia i porozmawiania z dzieckiem, okazuje się, że w ogóle nie chce być rozumiane, przynajmniej nie przez rodziców. Przyjemne w życiu nastolatków jest to, że często spotykają się z przyjaciółmi. Przyjaciół wybierają teraz na podstawie tego, czy mają wspólne zainteresowania i że w podobny sposób interesują się płcią przeciwną albo tego, że po prostu się lubią.

Częściej zaczynają korzystać z takich form "rozrywki", jak papierosy, alkohol, narkotyki. Inną formą rozrywki są prywatki i tańce. Adolescenci najczęściej rezygnują ze swoich starych zainteresowań, uważają je za dziecinne; natomiast wielu z nich jest przywiązanych do przedmiotów z dzieciństwa i traktuje je z sentymentem.

Coraz bardziej dorastające dzieci są świadome swoich uczuć, większość z nich bez obaw może opowiadać o swoich doznaniach. Potrafią spojrzeć na siebie z boku i ocenić swoje postępowanie w sposób dojrzały i obiektywny, ich krytyka jest kierowana głównie na negatywne cechy charakteru.

Dorastające dzieci są teraz bardziej świadome swojej odmienności w stosunku do innych ludzi i swojej indywidualności, ale nie zawsze akceptują siebie do końca. Często też martwią się własnym wyglądem, oceniają siebie na podstawie własnego gustu i oceny innych. Zwracają też mniej uwagi na zachowanie, zasady moralne są już prawie u wszystkich uwewnętrznione. Teraz nie muszą analizować własnych zachowań, w sposób naturalny potrafią się zachowywać zgodnie z własnym poczuciem przyzwoitości. Życie dzieci w tym wieku jest ekscytujące i intensywne. Nie ma znaczenia, czym konkretnie się zajmują, liczy się egzystencja.



Helena Smirnowa
UAM, Poznań