Syzyf - podstępny i plotkarz

W piątej klasie szkoły podstawowej dzieci omawiają mity. Mit o Syzyfie jest przez dzieci żywo odbierany i komentowany, często bywa tematem prac plastycznych. Po wszechstronnym przeanalizowaniu tej postaci na lekcji z wypracowań uczniowskich uzupełnionych wywiadem wyłoniła się bogata i ciekawa ocena moralna Syzyfa.

Uczniowie przede wszystkim stwierdzili, że był on... plotkarzem (98%). Dla dopełnienia obrazu dodawano, że plotkarstwo jest przykre dla otoczenia i każdy powinien z nim walczyć.^* Uważano, że za plotkarstwo należy się, ogólnie mówiąc, kara (98%). Dzieci uważają za rzecz haniebną, że Syzyf zdradził tajemnice bogów (93%). Pisały na ten temat:

Syzyf nie zasłużył na zaufanie bogów. Nie rozumiem tylko, dlaczego ufali mu wtedy, gdy widzieli, że źle postępuje. Gdy kiedyś zawiódł mnie kolega, to się na niego pogniewałem i od tamtego czasu nie rozmawiamy ze sobą. Bogowie też nie powinni zapraszać go na uczty, a oni ciągle go zapraszali. Nagle się obudzili i mieli pretensje...

Syzyf przecież naraził ich na przykrości, a tego jako bogowie nie powinni ścierpieć. Oni panowali nad ziemianami, a z powodu postępków Syzyfa ludzie na ziemi z nich kpili. O bogu powinno się mówić tylko dobrze, a przez Syzyfa tak nie było.

Dzieci uważają też, że Syzyf był złodziejem, bo kradł bogom nektar i ambrozję, które potem służyły podczas ziemskich uczt podchmielonym ludziom. Pewien dociekliwy uczeń zastanawiał się, czy ludzie stawali się potem nieśmiertelnymi, czy też poprawiał im się tylko humor i zdrowie? Inny z kolei pisał: Nektar i ambrozja były przez ludzi poszukiwane, gdyż były jedynie na stołach bogów. Człowiek dąży do tego, czego nie ma, więc i ludzie chcieli się pochwalić, że mają coś wyjątkowego, jak Syzyf. Dlatego miał tylu przyjaciół.

Generalnie dzieci potępiają kradzież boskiego jadła i napoju, nie znajdując uzasadnienia dla działalności Syzyfa, gdyż dobrze wiedzą, że kraść nie wolno. Jeśli zaś chodzi o problem kary, to spora część sądzi, że była zbyt surowa (55%): Syzyf był chwalipiętą i postępował głupio, ale to nie powód, żeby zaraz musiał umrzeć.

Sądzę, że bogowie nie powinni zabijać z byle powodu. Mogli go na przykład pozbawić korony królewskiej. Jakby przestał być królem, to sam by zrozumiał, że to jest kara. Na pewno by cierpiał, bo nikt by mu się nie kłaniał, ani nie wypełniał jego rozkazów. Musiałby mieszkać w zwykłym domu, a nie w pałacu. Może nawet opuściłaby go żona, bo dalej byłaby królową, a on zwykłym człowiekiem. Musiałby ciężko pracować na pożywienie.

Bóg powinien być litościwy. Zeus powinien powiedzieć, że o wszystkim wie i przestać go zapraszać do siebie. Bogowie mogli mu też powiedzieć, żeby się poprawił. Ja bym go po prostu wygnał z miasta. To też by była kara. Musiałby wszystkich opuścić i zostać sam.

Ja bym Syzyfa obił kijami, a nie od razu zabijał.

Dzieci sądzą też, że Syzyfowi powinno się dać jeszcze jedną szansę (13%). Jakby Syzyf dłużej żył, to mógłby się poprawić. Większość dzieci jednakże dowodziła, że Syzyfowi dano wiele szans, ale nie chciał z nich skorzystać. Ujmowano ten problem następująco:

• Bogowie wielokrotnie go upominali, zanim skazano go na śmierć (15%),
• Bogowie ukarali go tylko śmiercią, ale po śmierci miał przebywać w Tartarze, nie ponosząc żadnej kary za ziemskie uczynki, czego nie docenił, żądając od żony Merope, by nie pochowała jego ciała. Sam natomiast żalił się w Królestwie Zmarłych na złą żonę (5%), a więc oszukiwał dalej (5%), nie chcąc zrozumieć, że czas nareszcie postępować uczciwie.
• Bogowie Świata Zmarłych wykazali dalej dobrą wolę, pozwalając mu wrócić na ziemię w towarzystwie bożka śmierci Tanatosa. Tej łaskawości również nie docenił (10%), zamykając bożka w lochu, a więc znowu dopuścił się zbrodni (93%), przy której bledną wszystkie poprzednie.
• Za ten łańcuch przestępstw słusznie został ukarany śmiercią (98%) w życiu doczesnym i wieczną karą w życiu pozagrobowym (85%), polegającą na ustawicznym wtaczaniu na szczyt stromej góry kamienia, który przed samym wierzchołkiem staczał się w dół, a więc utrudzony Syzyf musiał pracę rozpoczynać od początku.

Część dzieci podnosiła jeszcze inny aspekt problemu: Syzyf mimowolnie czynił dobro, zamykając Tanatosa w lochu, gdyż dzięki temu ludzie przestali umierać (8%). Ale nawet ci, którzy tak myślą, zastrzegali, że taki postępek wcale nie usprawiedliwia Syzyfa i że zło zawsze pozostanie złem, a podstęp podstępem. W powszechnym odczuciu zatem Syzyf jest godny  kary za swe haniebne czyny. Nikt go nie żałował. Co najwyżej dzieci zastanawiały się, czy wymiar kary (trwającej wieczność) nie dowodzi mściwości bogów. Z drugiej jednak strony podkreślały, że bogowie panowali nad światem i do nich należało wymierzanie kary za złe postępki (85%). Nie mogli oni dopuścić do rozpanoszenia się niesubordynacji i niecnych zachowań śmiertelnych, gdyż nie mogliby sprawować władzy nad ziemskim światem (85%).

Dodawano nawet porównania (3%), że funkcje sędziowskie w religii katolickiej sprawuje Bóg, który również ocenia człowieka, wyrokując o jego dalszym losie w życiu pozagrobowym. Tak więc sędziowskie funkcje bogów greckich są powszechnie zrozumiałe i nie budzą negatywnych emocji. Takie emocje wzbudzają jedynie postępki i cała osobowość Syzyfa.

Maria Mameła
Toruń

* Cytaty pochodzą z wypracowań uczniów pt. "Charakterystyka Syzyfa", które zostały zadane w Szkole Podstawowej nr 24 w Toruniu; badana zbiorowość liczyła 100 uczniów  klas piątych.