Ścieżki edukacyjne - nowa jakość nauczania

Ścieżki edukacyjne nie mogą istnieć same dla siebie, muszą stanowić konsekwencję ogólnych kierunków przyjętych do realizacji przez szkołę. Punktem wyjścia powinno być opracowanie przez całą radę pedagogiczną głównych celów pracy szkoły z rozpisaniem ich na cele pośrednie i wypracowaniem podstawowych zasad tworzenia celów operacyjnych. A następnie zbadanie zasobów oraz motywacji nauczycieli zamierzających podjęcie nauczania zintegrowanego.

Integracja międzyprzedmiotowa daje uczniom niepowtarzalną szansę odnajdywania i praktycznego zastosowania nowo zdobytej wiedzy i umiejętności w różnorodnych sytuacjach - mniej przypisanych poszczególnym przedmiotom nauczania, w większym stopniu związanych z życiem pozaszkolnym. Dodatkową korzyścią, jakiej zapewne nie odczują wprost uczniowie, która może być podstawą sukcesów edukacyjnych nauczycieli, może być zwielokrotnione i wieloaspektowe oddziaływanie na ucznia w kontekście kreowania i wzmacniania wybranych umiejętności składających się docelowo na określone umiejętności kluczowe.

W wypadku ścieżek międzyprzedmiotowych mamy do dyspozycji dwa modele nauczania zintegrowanego wieloprzedmiotowego (multidyscyplinarnego) i międzyprzedmiotowego (interdyscyplinarnego) oraz trzy sposoby integracji wokół treści, problemu oraz umiejętności kluczowych. Każde z wymienionych rozwiązań ma swoje walory i ograniczenia.

Integracja wieloprzedmiotowa polega na organizacji różnych aktywności nauczycielskich w pracy na rzecz realizacji wspólnych zadań edukacyjnych. Zasadą tego modelu jest brak synchronizacji czasowej oraz następstw przyczynowo-skutkowych. Grupa nauczycieli, przyjąwszy do osiągnięcia wspólne cele edukacyjne, zabiega o to, by osiągnąć je w ramach codziennej pracy bez specjalnego porozumiewania się z innymi, a jedynie opierając się na przyjętych na wstępie założeniach programowych oraz konkretnych celach ustalonych do wspólnego osiągnięcia. Ten model integracji może się posługiwać zasadą integracji tak wokół treści nauczania, jak i wobec umiejętności kluczowych. Zespół nauczycieli ustaliwszy, co jest szczególnym przedmiotem jego pracy, rozpoczyna swoją pracę od treści możliwych do wykorzystania bądź opisu umiejętności ważnych do zespołowego wypracowania.

Analiza postaw programowych, wybranych programów nauczania oraz standardów wymagań stwarza nauczycielom podstawę do zaprojektowania pracy, która zostanie określona wybraną jednostką czasu (semestr, rok), zdefiniowana wybranymi celami przedmiotowymi, wyposażona w przyjęte do realizacji treści programowe oraz ogólny udział godzin przewidzianych na realizację poszczególnych zadań. Ważnym czynnikiem wiążącym realizację tego modelu ścieżki edukacyjnej jest przypisanie roli nauczyciela koordynatora jednemu z członków zespołu. Najbardziej praktycznym rozwiązaniem jest wyposażenie w te kompetencje nauczyciela, który ma najwięcej zadań do zrealizowania w ramach danej ścieżki. Ze względu na wychowawczy charakter ścieżek koordynatorem może zostać wychowawca klasy, w której jest realizowana dana ścieżka.

Do kompetencji nauczyciela koordynatora należy zwoływanie zespołu, doprowadzenie do powstania planu realizacji ścieżki, a także zgromadzenie informacji zwrotnych od nauczycieli w trakcie i pod koniec pracy. W przypadku organizacji zajęć dodatkowych koordynator bądź osobiście je realizuje, bądź jest zaangażowany w proces ich przygotowania. Dobrym zwyczajem powinno też być raportowanie przebiegu i efektów pracy zespołu, co również powinno należeć do zadań nauczyciela koordynatora.

Optymalnym modelem realizacji ścieżek edukacyjnych jest opcja interdyscyplinarna, czyli międzyprzedmiotowa. To rozwiązanie wymaga nie tylko dobrej koordynacji, ale również korelacji w czasie i wypracowania związków przyczynowo-skutkowych, co w sumie powinno umożliwić systemowe i celowe działanie mające na celu konsekwentne poszerzanie na lekcjach różnych przedmiotów tak wiedzy, jak i umiejętności uczniów. Podstawową zasadą tego rozwiązania jest przyjęcie założenia, że przedmiot rozpoczynający realizację ścieżki buduje podstawę świadomości i umiejętności, które stopniowo, systematycznie i zgodnie z planem są poszerzane i rozwijane na kolejnych bądź kolejno się powtarzających przedmiotach, co doprowadza do wypracowania szczególnie wartościowego efektu, którym może być szeroki i wieloaspektowy zakres wiedzy na dany temat, zespołowo wypracowany efekt promujący dane treści, temat bądź zagadnienie.

Istotną metodą pracy doskonale nadającą się do realizacji tego typu ścieżki jest metoda projektów. Zakłada ona nie tylko duże zaangażowanie nauczycieli, ale przede wszystkim istotne i autentyczne zaangażowanie samych uczniów. Ważnym efektem finalnym tego typu pracy jest zorganizowanie prezentacji efektu finalnego wypracowanego w ramach projektu (filmu, wystawy, książki, folderu, spektaklu). Z tego też powodu dla realizacji tego typu procedury jest istotne zaplanowanie kilku godzin na wejściu i pod koniec realizacji ścieżki w celu prawidłowego przygotowania projektu (później realizowanego w ramach poszczególnych przedmiotów) oraz organizacji i prezentacji efektu finalnego (np.: organizacji wielowątkowego dnia regionalnego czy europejskiego, konkursu z zakresu promocji zdrowia czy święta różnych źródeł informacji). Dobrym modelem integracji dla tego typu realizacji ścieżki jest integracja wokół problemu - ustalenie zagadnienia kluczowego wiążącego całość przyjętej do realizacji problematyki. Równie dobrym modelem w tym przypadku jest jednak również integracja wokół umiejętności kluczowych oraz wokół treści nauczania.

Czynnikiem zasadniczym dla prawidłowej realizacji ścieżek edukacyjnych jest odpowiedni dobór, a nawet szkolenie zespołu. Integracji międzyprzedmiotowej praktycznie nie umie prawie nikt. Stopień motywacji do podejmowania tego typu działań jest w zasadzie niemal bliski zeru. Świadomość potencjalnych korzyści jest bardzo iluzoryczna, zdominowana zwielokrotnionym obliczem strat, naturalnym w każdej sytuacji zmiany. Organizacja zespołu oraz odpowiednie szkolenie wzmacniające motywację, świadomość korzyści oraz wyposażające w niezbędne umiejętności - oto krok, który musi przejść każda szkoła planująca realizację zintegrowanych procedur oraz celów edukacyjnych.

Praca każdego zespołu powinna być dobrze zaplanowana, umiejętnie opisana, dobrze zaprezentowana, poddana refleksji i całościowo wykorzystana, nie tylko jako dobry sposób oddziaływania na uczniów, ale również jako doskonały sposób samodoskonalenia i permanentnego podnoszenia umiejętności oraz potencjału edukacyjnego, tak poszczególnych nauczycieli, jak i poszczególnych zespołów oraz docelowo całej szkoły.

Tego typu doświadczenia winny działać integrująco na cały zespół nauczycielski, dostarczać refleksji na temat pracy ogółu nauczycieli, służyć wypracowaniu wewnątrzszkolnych systemów oceniania oraz doskonalenia nauczycieli. Planowanie, realizacja i ewaluacja ścieżki międzyprzedmiotowej to docelowo wzór aktywności edukacyjnej szkoły - zintegrowanej, skorelowanej, planowej, celowej i stanowiącej dobre źródło informacji zwrotnej na temat jakości, zasadności i celowości pracy nauczycielskiej, obszarów niezbędnej zmiany oraz źródeł najwyższej satysfakcji z wykonywanego zawodu.

Jarosław Kordziński
CDN w Gdańsku