Przygotowanie ucznia do zawodu

Przygotowanie do pracy zawodowej lub wybór dalszego kierunku kształcenia jest bardzo trudnym i ważnym zadaniem dla dziecka w okresie adolescencji. Szkoła, która oddziałuje przez dłuższy czas na ucznia, odgrywa w tym zadaniu bardzo ważną rolę.

U uczniów w wieku 13-l7 lat rozwija się zdolność do myślenia przyczynowo-skutkowego, logicznego, ulegają też wyostrzeniu indywidualne uzdolnienia. Zachęty nauczycieli do podejmowania prób, rozwijania możliwości twórczych, zdolności dostrzegania problemów będą te możliwości uczniów doskonaliły. Prowadzenie lekcji z różnych przedmiotów metodami aktywizującymi inspiruje uczniów do aktywnego zdobywania potrzebnych informacji, wysuwania hipotez, ich krytycznej oceny oraz przeciwstawiania się usztywniającym wpływom nastawień.

Ważnym zadaniem szkoły jest rozwój zainteresowań, które mają uczniowie, ale również pobudzanie u nich zainteresowań nowymi zagadnieniami. Sprzyja temu fakt, iż jak twierdzi A. Gessel, około 13. roku życia następuje wyraźniejsze wycofanie się dzieci z udziału w aktywności rodziny, natomiast bardziej intensywne stają się kontakty z rówieśnikami, których podstawą są często wspólne zainteresowania. W młodszym wieku szkolnym, według J. Strelau, zainteresowania są jeszcze nietrwałe i nieskrystalizowane, stopniowo krystalizują się one w okresie dorastania, stając się względnie stałym składnikiem osobowości. Udział w różnych formach aktywności sprzyja również licznym kontaktom społecznym, uczy współdziałania w grupie, porozumiewania się.

Dojrzewające dziecko lubi, aby coś się działo, lubi zmiany, nowości, rzeczy nieznane. Według M. Debessego młody człowiek interesuje się wszelkimi sprawami; w jego kształceniu mogą mieć udział najbardziej dziwaczne pasje, nawet dość odległe od programów szkolnych. Młodzież lubi dzielić z kolegami wspólne życie, a młodzieżowe wspólnoty stanowią środowisko życiowe, które może mieć głęboki wpływ na kształtowanie się jego osobowości. Jednym ze stymulatorów rozwoju dziecka jest współzawodnictwo w nauce oraz w innych formach aktywności podejmowanych na terenie szkoły: koła zainteresowań, koła przedmiotowe, zawody sportowe, olimpiady, konkursy, imprezy okolicznościowe, samorząd szkolny itp.

Współzawodnictwo wzbogaca się o nową postawę w związku z poczuciem samoświadomości - jest nią współzawodnictwo z samym sobą. Porównywanie z samym sobą zmierza do samooceny przez porównywanie siebie z innymi. Uczeń interesuje się własnymi postępami, walczy ze swoimi słabościami, stara się podnosić w swoich oczach. Jego aktywność zwraca się ku przyszłości, zarysowuje plany z dużym wyprzedzeniem. Te zmiany są związane z silnym pobudzeniem wrażliwości, wyobraźni i oznaczają rozwój indywidualnej woli. Ta osobista wola, krucha i nasycona sprzecznościami, nadaje kształceniu nowe podstawy. Ją właśnie trzeba podtrzymać i ćwiczyć, aby przekształcić stopniowo w wolę działającą. Umożliwia to ukształtowanie młodzieńczej osobowości.

Dla młodzieży myślenie o swej przyszłości i wyborze dalszej drogi kształcenia staje się sprawą ważną i aktualną. Szkoła powinna wychodzić naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom uczniów. Informowanie o zawodach można przekazywać dzieciom i młodzieży na każdej lekcji, jeżeli jej temat dotyczy zagadnień gospodarczo-społeczych. Dobrze nadają się do tego lekcje geografii, historii, fizyki, chemii. Podczas omawiania poszczególnych tematów trzeba zwracać uwagę na urządzenia techniczne obsługiwane przez robotników, techników, na wymagane kwalifikacje i warunki ich pracy. Ucząc o podstawowych surowcach potrzebnych w gospodarce, nauczyciel może wyjaśnić sposoby ich wydobycia i związane z tym zawody.

Do zadań szkoły należy również uświadomienie uczniom społecznej wartości pracy zawodowej, umożliwiającej rozwój osobowości i pozwalającej na samorealizację.

Ważny w tym okresie jest prawidłowy, ścisły kontakt z wychowawcą. Wychowawca ma duże możliwości pobudzania i rozwijania aktywności społecznej ucznia. Warunkiem jest dobre poznanie uczniów, układów społecznych w grupie (klasie) oraz stosowanie odpowiednio dobranych oddziaływań wychowawczych. Jeżeli istnieje porozumienie między nauczycielami i uczniami, to oddziaływanie wychowawcze odnosi pozytywne rezultaty.

Według A. Brzezińskiej Szkoła jako instytucja przygotowująca młode pokolenia do uczestniczenia w życiu nie może koncentrować się tylko na kształtowaniu u uczniów pewnego rodzaju wiedzy. Szkoła powinna uczyć, jak się uczyć, żeby nie być jedynie biernym obserwatorem życia społecznego. Cel ten należy realizować od początku systematycznej edukacji poprzez wdrażanie do samodzielności w zakresie zdobywania różnorodnych informacji, planowania i organizowania własnej pracy, stałego oceniania siebie i uzyskiwanych efektów.

Szkoła ma również za zadanie stymulować rozwój fizyczny ucznia. Aktywność ruchowa (wychowanie fizyczne, szkolne kluby sportowe) przygotowuje i ułatwia właściwe dojrzewanie. Skutki aktywności ruchowej nie ograniczają się do organizmu biologicznego, cała osobowość intelektualna, społeczna i moralna odnosi z niego korzyść. Wprawdzie okres adolescencji nie jest typowym wiekiem sportu, ale preferowanie zdrowego, aktywnego stylu życia ma korzystny wpływ na organizm dziecka. Również rolą szkoły jest dostarczenie uczniom informacji o przemianach, jakie zachodzą w ich organizmie (fizycznych i emocjonalnych), o sposobach radzenia sobie z problemami wieku dojrzewania oraz o potrzebach rozwijającego się organizmu.

Wielu absolwentów szkoły podstawowej nie jest jeszcze w pełni przygotowanych do dokonania prawidłowego wyboru. Jest konieczne zorganizowanie im pomocy w podjęciu właściwej decyzji w ostatnich klasach szkoły podstawowej (gimnazjum) w postaci np. poradnictwa zawodowego, filmów oświatowych, wycieczek do zakładów pracy, spotkań z pracownikami różnych zawodów, rozmów z psychologami z poradni wychowawczo-zawodowej.

Poradnictwo zawodowe ma za zadanie:

• zapoznanie z podstawowymi gałęziami produkcji w najbliższej okolicy,
• zapoznanie z typami, rodzajami szkół i możliwościami kształcenia na poziomie zawodowym, średnim i wyższym,
• podanie ogólnych wiadomości o poszczególnych zawodach,
• wskazywanie, jakie umiejętności są niezbędne do wykonywania danego zawodu,
• informowanie o możliwościach zatrudnienia w poszczególnych zawodach.

Uczeń mający szerszą informację może łatwiej dokonać wyboru innego zawodu, jeżeli tego, którego pragnął, nie może osiągnąć z przyczyn od niego niezależnych, np. ograniczenia liczby kandydatów przyjmowanych na dany kierunek. Jeżeli nie dostanie się do wybranej szkoły, np. dlatego, że nie zdał egzaminu, zniesie to niepowodzenie łatwiej niż uczeń, który był nastawiony tylko na jeden zawód i jedną szkołę.

Rolą szkoły jest również przygotowanie rodziców do podejmowania przemyślanych decyzji w sprawie zawodu bądź kierunku kształcenia własnych dzieci przez zorganizowanie spotkań rodziców z pracownikami poradni wychowawczo-zawodowej, aby motywem wyboru zawodu dla dziecka nie były np. pragnienia rodziców czy ich nadmierne ambicje i wymagania.

Poradnie wychowawczo-zawodowe służą pomocą w wyborze zawodu, zajęcia, ale psycholog z poradni podczas jednorazowego spotkania z uczniem może mieć trudności z udzieleniem przekonującej i skutecznej porady. Porady te są poza tym udzielane często w ostatnim momencie, gdyż zmiany następujące w życiu jednostek wymagają szybkich decyzji i wyboru jednej z alternatyw.

Przy wyborze zawodu należy przede wszystkim brać pod uwagę uzdolnienia, zainteresowania, wyniki w nauce, cechy osobowości, własny stan zdrowia, sprawność fizyczną. Szkoła ma za zadanie kształtować kompetencje zawodowe ucznia przez wiele lat przez wzmacnianie tkwiących w nim sił, stymulując jego rozwój umysłowy, fizyczny oraz społeczny. Rolą szkoły jest rozwój potencjalnych możliwości każdego ucznia. Szkoła, aby mogła dobrze zrealizować to zadanie, powinna mieć dla każdego ucznia jakąś propozycję, by mógł on coś dla siebie wybrać, rozwijając swoje naturalne zdolności.

Elżbieta Zarzycka
Zespół Szkół nr 2 STO
w Kołobrzegu