Imię i nazwisko:
Adres email:


Metody aktywne - szansą dla edukacji

W obliczu wielu zagrożeń cywilizacyjnych, społecznych, demograficznych, a także edukacyjnych rodzi się wiele pytań o sposób ich przezwyciężania bądź też dostosowania się do zmieniającej rzeczywistości. W jaki sposób zmienić najbliższą rzeczywistość, aby odpowiadała ona potrzebom indywidualnym, społecznym, cywilizacyjnym?


 

Pytanie to odnosi się również do edukacji, a w dobie przemian staje się dla niej kluczowym pytaniem o sposób pracy, o jej efektywność, o kierunek zmian. Wkraczając w zakres dydaktyki, pytanie odnosić się będzie do metod kształcenia.

Według prof. Wincentego Okonia metoda to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, bądź układ czynności nauczyciela i uczniów wypróbowany i systematycznie stosowany w celu spowodowania określonych zmian w osobowości uczniów. W literaturze dydaktycznej spotykamy wiele typologii metod kształcenia w zależności od czynnika stanowiącego kryterium podziału. Wyodrębniamy więc metody:

  • nauczania i uczenia się,
  • dydaktyczne i wychowawcze,
  • słowne, oglądowe i praktyczne,
  • wykorzystujące aktywność myślową ucznia,
  • obserwacji i naśladownictwa.

Prof. Cz. Kupisiewicz dokonuje podziału na metody: słowne, pomiaru i pokazu, ćwiczeniowo-praktyczne, problemowe, programowane i mieszane, a prof. W. Zaczyński dzieli je na: metody przekazywania wiadomości, metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, metody kontroli i oceny oraz nauczania programowanego. Chodzi o wybór takiego modelu pracy, który zaangażuje całą osobowość ucznia, a nie tylko jedną sferę jego aktywności, bądź tylko sferę aktywności nauczyciela.

Sięgając do literatury, odnajdujemy taki podział metod, który pozwala ująć w całość wielokierunkową aktywność ucznia. Jest to znana koncepcja wielostronnego kształcenia prof. Wincentego Okonia. Koncepcja ta odnosi się do każdego etapu kształcenia, począwszy od kształcenia zintegrowanego, a skończywszy na kształceniu uniwersyteckim, również w odniesieniu do oświaty równoległej. Przyswajanie nowej wiedzy dokonuje się przez działanie, odkrywanie, przeżywanie. Dzieje się to za sprawą następujących metod: problemowej, praktycznej i eksponującej.

Metoda problemowa zakłada, że uczniowie będą odkrywać nową wiedzę, badać, poszukiwać, eksperymentować, co wpłynie na zrozumienie ukrytych w problemie treści. Przejawem metody praktycznej jest proces dydaktyczno-wychowawczy oparty na działaniu, dzięki czemu uczniowie nabywają wiele umiejętności niezbędnych w życiu codziennym. Metoda eksponująca dotyczy przeżywania różnych stanów emocjonalnych towarzyszących odkrywaniu i działaniu.

Wykorzystywanie teorii wielostronnego kształcenia w praktyce edukacyjnej stwarza ogromne możliwości wielokierunkowego oddziaływania na osobę ucznia przez nauczyciela, jak również wskazuje na wielostronność aktywności samego ucznia (poznawczej, intelektualnej, motorycznej, moralnej, emocjonalnej). Sprzężenie metod wielostronnego rozwoju, ich wzajemne przenikanie się, uzupełnianie i kompensowanie sprzyja lepszemu poznaniu, pełniejszemu zrozumieniu, trwalszemu oraz skuteczniejszemu zapamiętywaniu i kodowaniu wiedzy w umyśle ucznia, a te elementy stanowią fundament edukacji. Lepiej bowiem zapamiętujemy to, co pełniej, wielozmysłowo poznamy w atrakcyjnej dla uczącego się formie. Bardzo ważne są przy tym relacje pomiędzy uczestnikami procesu: nauczyciel i uczniowie stanowią zespół osób wzajemnie się wspierających, budujących zaufanie, zrozumienie i pełną akceptację swoich pomysłów.

Naturę takich zachowań można analogicznie odnieść do stylu demokratycznego w szkole, opartego na rzeczywistej współpracy i wzajemnym zaangażowaniu w zadanie, za którego powodzenie lub porażkę ponoszą odpowiedzialność obie strony. W metodach aktywnych bardzo ważne jest porozumienie między uczestnikami i chęć wejścia w zadanie, wynikające z wewnętrznego przekonania, że warto się zająć danym problemem. Aby zaistniało porozumienie i zrozumienie, musi się rozwinąć pełna i rzeczywista komunikacja w danej grupie, czyli wymiana informacji między nauczycielem i uczniami, którzy pozostają ze sobą w bezpośrednim kontakcie. To ona otwiera liczne możliwości wzajemnego oddziaływania. Nauczyciel staje się współorganizatorem życia w klasie, które skupia się wokół osoby ucznia. On sam jest źródłem pomysłów, może brać czynny udział w projektowaniu i planowaniu zadań.

Druga metoda otwierania interakcji - znana z literatury jako podążanie za dzieckiem - jest preferowana w kształceniu ze względu na rozwój indywidualności i spontaniczności ucznia. Jeżeli wspólnym polem uwagi jest obiekt spontanicznego zainteresowania ucznia, temat zajęć staje się niejako jego własnością. Sposób pracy odwołuje się do jego wyobraźni, zdolności odkrywczych i umożliwia rozumowanie. W aktywnym komunikowaniu się następuje zmniejszenie dystansu społecznego między nadawcą a odbiorcą komunikatu.

Na podmiotowej interakcji społecznej opierają swe założenia metody wspierania edukacyjnego, poruszające się w obszarze działaniowym metod aktywnych, ponieważ są zorientowane głównie na ucznia, jego możliwości i potrzeby, a także oczekiwania. Nauczyciel wchodzi w rolę współpartnera uczniów w obliczu sytuacji problemowej. Czynnikiem wymiernym podmiotowej interakcji są informacje czy też określone stany emocjonalne. Dynamiczna interakcja wspierająca eksponuje osobę wspierającą i odbierającą wsparcie. Takiego typu interakcja jest oparta na poczuciu odpowiedzialności za rodzaj udzielonego wsparcia w stosunku do potrzeb danej osoby. Efektem interakcji wspierającej jest rozwiązanie problemu lub maksymalne, satysfakcjonujące obie strony zbliżenie się do niego. Problem może dotyczyć sytuacji trudnej i wówczas celem będzie odnalezienie sposobu skutecznego jej przezwyciężenia. Wyznacza to styl pracy nauczyciela ujmującego ucznia w sposób podmiotowy, z jego możliwościami, potrzebami i oczekiwaniami. Uczeń staje się więc głównym kryterium doboru celów, treści i metod kształcenia, niezależnie od programu i rozkładów nauczania.

Pojęcie metod aktywnych jest bliskie pojęciu kształcenia określanego jako dynamiczny proces formowania się człowieka, polegający na ciągłym wyborze treści oraz sposobów działania nauczyciela i ucznia tudzież na takim doborze warunków uczenia się, aby uczeń przeżywał kształcenie jako swój własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcję, a zarazem, aby jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji. Metody w decydującym stopniu wpływają na skuteczność pracy dydaktycznej i sukces edukacyjny uczniów. Metody aktywne wyzwalają aktywność ucznia, sprzyjają rozwojowi postaw twórczych, ponieważ opierają się na jego zamiłowaniach i zainteresowaniach. Ważna jest też wiara w powodzenie, pomimo iż zadanie wykracza poza dotychczasowe umiejętności ucznia. Pozwala to jednak jemu się rozwijać i sięgać po coraz trudniejsze zagadnienia.

Metody aktywne stają się wyzwaniem i szansą nowej edukacji, ponieważ wykorzystują potencjalne możliwości tkwiące w każdym uczniu, przygotowują go do pełnego odbioru rzeczywistości za pomocą wszystkich zmysłów, rozwijają umiejętność uczenia się, uczą prawidłowej komunikacji, dyskutowania, trudnej dziś sztuki konwersacji, zadawania twórczych pytań, umiejętności pracy w zespole, radzenia sobie w trudnych sytuacjach, sposobów przezwyciężania trudności, planowania i organizowania pracy indywidualnej i grupowej, sprzyjają lepszemu poznawaniu się, budowaniu więzi w grupie, umiejętności gromadzenia doświadczeń o sobie samym i innych, wyzwalają aktywność twórczą poprzez twórcze, absorbujące zadania, pozwalają mu ocenić swoje dotychczasowe możliwości, ośmielają ucznia, pozwalają wyzbyć się wielu zahamowań i odrzucić pewne stereotypy myślowe, uczą solidarności i współodpowiedzialności, uczą podejmowania działań na rzecz własnej klasy, szkoły, miejscowości.

Możliwości i sposobów wykorzystywania metod aktywnych na zajęciach z uczniami dostarcza nauczycielowi bieżąca sytuacja szkolna. Każdą lekcję, każdy temat można zaprezentować w atrakcyjnej formie, angażując uczniów, dając im do rozwiązania ważny społecznie lub naukowo problem. Metody aktywizujące mogą przybierać postać gier, zabaw, zagadek, eksperymentów, metody sytuacyjnej i inscenizacyjnej, dyskusji, potyczek słownych, ćwiczeń dramowych, wykładu, debat, burzy mózgów, pantomimy, szybkiego czytania, wywiadów, śledztwa, budowania projektów.

Praktycznych porad dotyczących włączania metod aktywizujących w proces kształcenia udziela Przewodnik po metodach aktywizujących. Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, którego autorkami są nauczycielki E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska wdrażające w swej pracy pedagogicznej aktywny model kształcenia. Znajdziemy tam cały wachlarz metod aktywizujących możliwych do zastosowania na różnych etapach kształcenia. Metody dotyczą podejmowania różnych działań i różnych sposobów aktywizowania uczniów.

Zakres prezentowanych metod jest bardzo szeroki i możliwy do zastosowania w różnych sytuacjach dydaktycznych, w zależności od natury problemu, możliwości i potrzeb danej grupy, od sprawności, jaką nauczyciel chce wykształcić. Stosowanie metod aktywnych absorbuje czasowo i czynnościowo nauczyciela, który musi się do takich zajęć rzetelnie przygotować, określić kompetencje uczniów przed zadaniem i po nim, przygotować odpowiednie materiały, zorganizować miejsce do pracy, poznać dokładnie metodę, by móc wypełnić jej założenia.

Wobec tak wielu zalet przypisywanych metodom aktywnym, które stanowią ogromne wyzwanie dla współczesnej dydaktyki, pozostaje zachęcenie do ich systematycznego wykorzystywania w praktyce szkolnej, tak by stały się nieodzownym elementem planowania pracy pedagogicznej na dziś i na jutro.



Elżbieta Wieczór
Toruń
 

Listopad/Grudzień 2001
REKLAMA
SPOŁECZNOŚĆ
KATEGORIE
NAJNOWSZE ARTYKUŁY

Warszawska Liga Debatancka dla Szkół Podstawowych - trwa przyjmowanie zgłoszeń do kolejnej edycji

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

Trwa II. edycja konkursu "Pasjonująca lekcja religii"

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

#UOKiKtestuje - tornistry

Redakcja portalu 23 Sierpień 2021

"Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej lekturą jubileuszowej, dziesiątej odsłony Narodowego Czytania.

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021

RPO krytycznie o rządowym projekcie odpowiedzialności karnej dyrektorów szkół i placówek dla dzieci

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021


OSTATNIE KOMENTARZE

Wychowanie w szkole, czyli naprawdę dobra zmiana

~ Staszek(Gość) z: http://www.parental.pl/ 03 Listopad 2016, 13:21

Ku reformie szkół średnich - część I

~ Blanka(Gość) z: http://www.kwadransakademicki.pl/ 03 Listopad 2016, 13:18

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:15

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:14

Presja rodziców na dzieci - Wykład Margret Rasfeld

03 Listopad 2016, 13:09


Powrót do góry
logo_unii_europejskiej