Nowa rola pedagoga szkolnego

Zawód pedagoga szkolnego jeszcze nie tak dawno pozwalał na twórczą asymilację i wybór tych form działania, które pedagog uznał za najpilniejsze i na jakich znał się najlepiej. Mógł realizować taką koncepcję roli zawodowej, jaka pasowała do jego osobowości i posiadanych umiejętności.

Dynamiczne zmiany zachodzące we współczesnej szkole wymagają od pedagoga wielu nowych kompetencji. Także obecna sytuacja społeczno-ekonomiczna naszego kraju spowodowała zmianę roli pedagoga szkolnego i to zarówno w ilościowym, jak i jakościowym aspekcie świadczonych "usług". Poza tym rola zawodowa pedagoga szkolnego nie jest wyznaczona w szczegółach, co pozwala na jej twórcze dopasowywanie do warunków i potrzeb szkoły, uczniów i środowiska lokalnego.

Pedagog ma zatem do spełnienia wiele obowiązków, wśród których na szczególne podkreślenie zasługuje:

• roztaczanie kompleksowej pomocy dla dzieci z ubogich i niewydolnych rodzin,
• koordynowanie oddziaływań różnych instytucji i osób wspierających rozwój ucznia,
• uzyskiwanie sił drzemiących w środowisku lokalnym, istotnych dla optymalnego funkcjonowania szkoły,
• wykorzystywanie oferty formalnych i nieformalnych instytucji terapeutycznych do wychowawczo-edukacyjnych oddziaływań na indywidualnego ucznia, grupę i rodzinę,
• prowadzenie działalności profilaktycznej.

Pedagog musi spełniać jednocześnie wiele ról: być wychowawcą, opiekunem, edukatorem, diagnostą, terapeutą i animatorem w jednej osobie. W postawie zawodowej pedagoga szkolnego można wyróżnić następujące elementy:

• intelektualny - dotyczący wiedzy o samym zawodzie, wiedzy z zakresu całej grupy przedmiotów pedagogicznych, a także znajomości problematyki pedagogicznej,
• emocjonalny, tj. zaangażowanie w rzeczywistość wychowawczą szkoły jak również uczuciowe przywiązanie do uczniów,
• motywacyjno-działaniowy - dotyczący podnoszenia przez pedagoga na wyższy poziom efektywności pracy wychowawczej i kształtowania w sposób twórczy swojej roli zawodowej.

Pedagog szkolny ma do spełnienia następujące zadania:

Zadania ogólnowychowawcze

Największą wartością, której są podporządkowane wszelkie poczynania pedagoga, jest dziecko i jego dobro. Obserwując rozwój indywidualny każdego dziecka, a także organizując działalność opiekuńczo-wychowawczą, pedagog powinien dobrze się orientować w uwarunkowaniach procesów wychowawczych i czynnikach kształtujących osobowość. Może wtedy przeciwdziałać ujemnym wpływom i wykorzystać dodatnie.

Pedagog musi rozpoznawać wychowawcze środowisko rodzinne oraz podnosić poziom kultury pedagogicznej rodziców. Praca nad podnoszeniem kultury pedagogicznej rodziców należy do podstawowych czynników determinujących treści i metody wychowania w społeczeństwie.

Pedagog kształtuje również specyficzny charakter pracy wychowawczej przez tworzenie ciekawego, niepowtarzalnego środowiska w szkole i wokół niej. W ramach zadań ogólnowychowawczych organizuje również spotkania dyskusyjne z młodzieżą, kształtowanie bowiem poglądów i przekonań odgrywa w wychowaniu dzieci i młodzieży ważną rolę. W skład zadań ogólnowychowawczych, których realizacją zajmuje się pedagog szkolny, wchodzi pomoc uczniom w wyborze zawodu i kierunku dalszego kształcenia się.

Indywidualna opieka pedagogiczno-psychologiczna

Jednostka, jej potrzeby oraz problemy są najistotniejszym wyznacznikiem pracy pedagoga. Jest ich tak dużo, jak dużo jest uczniów w szkole. Każdego z nich cechuje bowiem odrębna osobowość, charakter i temperament. Zadaniem pedagoga jest kompensowanie braków i niedociągnięć rodziny, które wpływają na jednostkę. Obecnie często dzieje się tak, że rodzina nie zaspokaja wszystkich potrzeb dziecka, nie potrafi wniknąć w jego psychikę, nie ma czasu na zajmowanie się nim, jest pełna konfliktów, panuje w niej napięta atmosfera, a rodzice niekiedy nie potrafią poradzić sobie z dzieckiem w sytuacji trudnej. Nowe realia spowodowały ciągłe zmiany miejsca zatrudnienia rodziców, zubożenie społeczeństwa, łatwiejszy dostęp do środków odurzających, rosnącą patologię społeczną.

Pedagog zajmuje się również niekorzystnymi dla uczniów zjawiskami, takimi jak: depresje, nerwice czy stany lękowe. Docieka ich przyczyn i stara się podjąć odpowiednie środki zaradcze, które eliminują niepożądane sytuacje i stany uniemożliwiające dzieciom i młodzieży prawidłowe funkcjonowanie w środowisku szkolnym. Ponadto pedagog udziela pomocy uczniom w likwidowaniu napięć psychicznych powstałych na tle konfliktów rodzinnych oraz niepowodzeń szkolnych. Bywa rzecznikiem praw ucznia podczas konfliktów z nauczycielami. Pedagog szkolny zajmuje się również niekorzystnymi zjawiskami, takimi jak: alkoholizm, narkomania i nikotynizm.

Praca korekcyjno-wyrównawcza

W każdej szkole lub nawet klasie można spotkać uczniów, którzy mają braki w wiadomościach szkolnych lub napotykają trudności w nauce. Rola pedagoga szkolnego w takich przypadkach sprowadza się do organizowania odpowiedniej pomocy w postaci grup wyrównawczych. Dla dzieci mających trudności w nauce na skutek mikrodefektów lub defektów rozwojowych tworzy się tzw. zespoły reedukacyjne. Coraz lepsze narzędzia diagnozy i terapii pozwalają na wyłonienie tych dzieci i zastosowanie wobec nich odpowiednich metod pracy.

Do obowiązków pedagoga szkolnego zalicza się też działalność kompensacyjną, która dotyczy wyrównywania braków środowiska rodzinnego w zaspokajaniu potrzeb uczniów - zarówno biologicznych, psychicznych, jak i społecznych. Istotnym elementem w pracy pedagoga szkolnego jest organizowanie różnych form terapii zajęciowej z uczniami z objawami niedostosowania społecznego.

Profilaktyka wychowawcza

W skład zadań profilaktyki wychowawczej wchodzą działania zapobiegające niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. Zadanie pedagoga w ramach profilaktyki polega na takiej organizacji życia jednostek, która zapobiega wszelkim odchyleniom i niekorzystnym zmianom osobowości. Działalność profilaktyczna pedagoga szkolnego rozpoczyna się od zapoznania się z sytuacją wychowawczą w poszczególnych klasach, a następnie sporządzenia ewidencji uczniów, którzy mają trudności w nauce, sprawiają kłopoty wychowawcze, potrzebują pomocy materialnej itp.

Prowadzenie działalności profilaktycznej to także organizowanie czasu wolnego uczniów. Wśród zadań dotyczących profilaktyki wychowawczej można również umieścić udzielanie wychowawcom i nauczycielom pomocy w ich pracy dydaktyczno-wychowawczej.

W działalności profilaktycznej, którą podejmuje pedagog na terenie szkoły, nie można zapomnieć o współpracy z organizacjami młodzieżowymi w dziedzinie wspólnego oddziaływania na uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.

Opieka pedagoga jest także potrzebna w związku z zajęciami pozalekcyjnymi i świetlicowymi. Pedagog stara się wniknąć w trudności towarzyszące działalności pozalekcyjnej i pomaga w ich usuwaniu. Zabiega także o to, aby ci uczniowie, którzy wymagają opieki ze względu na zaburzenia w zachowaniu lub trudne warunki rodzinne, znaleźli korzystne środowisko wychowawcze w świetlicy szkolnej. Pedagog szkolny zajmuje się także dziećmi i młodzieżą zagrożoną lub niedostosowaną społecznie. Nie tylko czuwa nad takimi osobnikami, ale także planuje szczegółowo ich dalsze życie w taki sposób, aby odciąć możliwość dostępu do grupy, która może sprowokować do nowych wykroczeń.

W pracy profilaktycznej pedagoga ważne miejsce zajmuje wyrównywanie startu szkolnego, w tym badanie dojrzałości szkolnej. Pedagog ma do zrealizowania bardzo wiele równie ważnych zadań. Nie jest więc w stanie podołać im wszystkim jednocześnie. Te, które w danej chwili wysuwają się na pierwszy plan, stanowią ośrodek jego zainteresowań i wszelkich poczynań.

Pomoc materialna

Realizując to zadanie, pedagog szkolny zbiera niezbędne wiadomości o potrzebach materialnych dzieci od wychowawców klas, opiekunów społecznych oraz przeprowadza wywiady środowiskowe. Tam, gdzie jest potrzebna pomoc materialna, pedagog występuje o przydział doraźnych albo stałych zapomóg, bezpłatnych lub częściowo odpłatnych obiadów, stypendiów itp. Rola pedagoga nie ogranicza się jednak tylko do zapewnienia potrzebującym uczniom tego typu pomocy, ale musi on także czuwać nad właściwym dysponowaniem pieniędzmi uzyskanymi przez rodzinę na pomoc materialną dla dzieci.

W gestii pedagoga szkolnego leży również organizowanie wypoczynku podczas ferii i wakacji. Sytuacja współczesnej szkoły, w której uczy się wielu uczniów, wymaga od pedagoga szkolnego wiele wysiłku, aby mógł dotrzeć do wszystkich potrzebujących jego pomocy wychowanków. Obecnie, kiedy szkoła staje się instytucją otwartą na kontakty ze społecznościami lokalnymi, kiedy zmienia się styl jej pracy, zmieniają się jej potrzeby i oczekiwania, zmianie powinna ulec również rola pedagoga szkolnego. W nowej roli pedagog szkolny powinien przede wszystkim podejmować zadania, które są najbardziej adekwatne do aktualnych potrzeb ucznia i jego środowiska wychowawczego.

Małgorzata Słoma
UAM w Poznaniu