Nieformalne grupy rówieśnicze

Uczeń, który zdaje sobie sprawę z tego, jakie szanse stwarza mu aktywny udział w życiu klasy, staje się autentycznym członkiem tej zbiorowości, a nie biernym obserwatorem tego, co się w niej dzieje.^[1]

Pobyt w szkole to jeden z etapów procesu socjalizacji w całym życiu ucznia. W procesie tym ważną rolę odgrywa uczestnictwo w działalności różnych grup dziecięcych określanych mianem grup rówieśniczych. M. i C.W. Sherifowie, cytowani przez Z. Skornego, twierdzą, że grupa jest społeczną formacją, która składa się z pewnej liczby osób pozostających we wzajemnych bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która ma własny system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków  co najmniej w sprawach ważnych dla grupy.^[2]

Charakteryzując grupę rówieśniczą, można brać pod uwagę kilka kryteriów, takich jak: wielkość grupy, cel działania, formalny lub nieformalny charakter działania, rodzaj uznanych wartości, skład społeczny grupy, płeć, więzi łączącej członków itp. Ze względu na liczebność możemy wyróżnić:

1. grupy duże, tzw. społeczności, składające się z kilkuset lub większej liczby osób, które nie znają się osobiście, a kontaktują się za pośrednictwem wybranych osób, np. społeczność szkolna,
2. grupy małe - składające się z kilku lub kilkudziesięciu osób, które nawiązują bezpośrednie kontakty, np. uczniowie jednej klasy.

Ze względu na sposób powstawania i instytucjonalne usankcjonowanie grupy można wyróżnić grupy formalne i nieformalne.^[3]

Grupy formalne zorganizowane są przez odpowiednie instytucje, mają określone zadania i system kontroli. Są nimi np. społeczność szkolna, wchodzące w jej skład klasy, samorząd uczniowski, organizacje dziecięce funkcjonujące zarówno na terenie szkoły, jak też poza nią. Grupy nieformalne powstają spontanicznie. Nie są one organizowane w sposób planowy i zamierzony. Spontaniczność tych grup przeważnie przesądza o ich krótkotrwałości; odznaczają się one tym samym niskim stopniem organizacji, tzn. nader prostą strukturą. Niewielkie jest zróżnicowanie ról i pozycji społecznych. ^[3]

Uwzględniając skład społeczny grupy rówieśniczej, warto podkreślić, że do grupy mogą należeć dzieci wywodzące się z różnych środowisk społecznych. Stwarza to możliwość porównywania się w wielu płaszczyznach życia, wymiany elementów kultury. Jeżeli chodzi o skład pod względem płci, wyróżniamy grupy homogeniczne i heterogeniczne. Jedne i drugie dostarczają sytuacji współdziałania, zespołowego wykonania zadań, wspólnego przeżywania, rywalizacji, poczucia sukcesu, odpowiedzialności, aktywnego uczestnictwa społecznego.

Dzięki wytworzeniu się więzi grupa staje się zwarta, spoista, zdolna do skutecznego działania. Dlatego też znaczenie klasy szkolnej, a także nieformalnych grup rówieśniczych jest bardzo duże, jeżeli chodzi o proces socjalizacji. Zarówno klasa szkolna, jak i grupy nieformalne stanowią swoistą arenę, na której zachodzą określone procesy społeczne.

Zdaniem M. Trawińskiej grupy rówieśnicze stanowią “czwartą siłę" w procesie socjalizacji obok społeczeństwa, systemu społecznego, rodziny. Pierwsze w życiu dziecka grupy, grupy zabawowe oparte są na zasadzie współprzebywania, poznawania swojej odrębności i analogii. Zainteresowanie w grupowaniu się wydaje się wynikać z samej radości obcowania, z głodu wrażeń, “przygody", a następnie dopiero z potrzeby aprobaty i bezpieczeństwa. ^[4]

S. Kowalski pisze, że: Uczestnictwo w grupie rówieśniczej pogłębia i demokratyzuje mechanizmy procesu uspołecznienia. Pogłębia o tyle, że dzięki temu uczestnictwu dziecku przypada w grupie rówieśniczej rola bardziej “realna", niż ta, jaką pełni ono w rodzinie.

F. Znaniecki podaje, że: W grupie rówieśników jednostka występuje w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako z przedmiotem społecznym.^[5]

Uczestnictwo w grupie rówieśniczej wpływa zatem na uspołecznienie dziecka. Opanowanie zasad współżycia z innymi jest możliwe tylko drogą praktyczną i im więcej sytuacji społecznych dziecko ma okazję przeżyć, tym bogatsze jest jego doświadczenie i tym łatwiej osiąga dojrzałość społeczną.^[6]

Zdaniem H. Muszyńskiego grupa rówieśnicza w wieku szkolnym jest atrakcyjna z wielu względów. Po pierwsze, pociągającymi są dla dziecka cele, jakie stwarza sobie ta grupa oraz zajęcia, jakie uprawia, a których nie można osiągnąć lub uprawiać indywidualnie. Po drugie dla. dziecka atrakcyjne są indywidualne kontakty i przyjaźnie z poszczególnymi członkami grupy. Po trzecie wreszcie, przynależność do grupy daje dziecku poczucie integracji, siły i bezpieczeństwa w rywalizacji z innymi rówieśnikami.^[7]

Klasa szkolna ma z reguły podwójną strukturę: formalną i nieformalną. Dlatego jest terenem zdobywania wielu doświadczeń, a tym samym odgrywa duże znaczenie w procesie socjalizacji dzieci.

H. Filipczuk podkreśla, że: Dziecko w szkole ma codziennie okazję do kontaktowania się z rówieśnikami i tam też właśnie znajduje sobie bliskich kolegów, łącząc się z nimi w grupy, czyli paczki. Ale szkoła to przede wszystkim lekcje, nauka, a towarzystwo kolegów jest potrzebne do wspólnej zabawy, wymiany zdań, wspólnego działania. Szkoła stwarza niewiele okazji do uprawiania takich form kontaktów rówieśniczych, Są i inne tereny, na których dziecko styka się z kolegami: koła zainteresowań, domy kultury, świetlice, organizacje harcerskie. Sprzyjają one zaspokojeniu dziecięcych potrzeb społecznych, ale w pełni ich nie wyczerpują. Dzieci czują także potrzebę kontaktów indywidualnych, swobodnych, nie ujętych w ramy organizacyjne, odbywających się w warunkach bardziej kameralnych. Możliwości utrzymywania takich kontaktów z kolegami stwarza wspólne podwórko, park, plac zabaw.

Na temat znaczenia nieformalnych grup rówieśniczych w procesie socjalizacji dzieci pisze Z. Skorny. Jego zdaniem: Na przebieg procesu socjalizacji oddziałują także nieformalne grupy rówieśnicze. Należą do nich grupy koleżeńskie powstające na terenie klasy szkolnej jako wynik wspólnych upodobań i zainteresowań przejawianych przez członków grupy. Nieformalnymi grupami rówieśniczymi są również grupy podwórkowe lub osiedlowe. Członkowie tych grup spędzają wspólnie czas wolny od zajęć szkolnych, nauki oraz prac wykonywanych w domu.

Krystyna Schulz
Szkoła Podstawowa, Śmigiel