Imię i nazwisko:
Adres email:


Kryzys - norma czy patologia?


Każdy młody człowiek przechodzi burzliwy etap. Każdy odczuwa chwile zwątpienia, dezorientacji i braku wiary w siebie w okresie dorastania i związanych z tym silnymi przemianami osobowości i przeżywanymi emocjami. Według koncepcji kryzysowo-fazowej Eriksona pojawia się w tym czasie ważny etap, kryzys tożsamości, który warunkuje rozwój osobowości młodego człowieka mającego czynnie funkcjonować przez całe życie.


Rozwiązanie pozytywne kryzysu może umocnić osobowość, ukształtować ją zgodnie z normami społecznymi, uwzględniając przy tym szczególnie poczucie własnego ja. Brak tego rozwiązania może zrodzić zaburzenia w dalszym funkcjonowaniu, a nawet doprowadzić do degradacji całej osobowości. Warto się zastanowić nad normą i patologią tego zjawiska. Co należy robić, aby pokonać ten etap i przejść do wyższych? Czy wpływ na rozwiązanie może mieć środowisko i typ osobowości? Czy każda reakcja na kryzys daje pozytywne efekty?


Z punktu widzenia psychologii etap adolescencji ujawnia u młodego człowieka wiele  bardzo złożonych cech, związanych ściśle z uczuciowością i kształtowaniem się obrazu własnej osoby, swoistego ja. Dotychczasowy horyzont zainteresowań staje się zbyt wąski, myśli wybiegają w bezkres świata wiedzy, nauki i kultury, szukając ciekawego punktu zaczepienia. Zaznacza się indywidualizacja zachowania dzięki akcentom wynikającym z różnic płci, środowiska i indywidualności każdej jednostki. Już nie wystarczy działać, ale trzeba myśleć, po co działać, jaki to ma sens.


Dojrzewanie fizyczne nie musi pociągać za sobą dojrzewania psychicznego czy społecznego. Jednakże w tym okresie poważne zmiany rozwojowe (wzrost, budowa ciała, pojawienie się drugorzędowych cech płciowych itp.) są także swoistymi trudnościami rodzącymi się właśnie z faktu pojawienia się wyraźnych różnic w obliczu własnej osoby. Pojawia się miłość, erotyzm, odkrywanie na nowo własnej seksualności, co może rodzić wstyd bądź zaciekawienie i przyjemność. Pobudzenie umysłowe powoduje zmienność zainteresowań i poglądów. Dużą rolę odgrywają tu także uczucia, których wyrazem może być także wyobraźnia i marzenia mogące stać się pewną formą odskoczni, ucieczki w świat fikcji.


Okres ten charakteryzują zaburzenia charakterologiczne i niestabilność motoryczna. Osoba taka ogólnie przeciwstawia się otoczeniu (rodzinie, szkole itp.), ale jest jednocześnie nieśmiała, co powoduje trudności w nawiązywaniu kontaktu z innymi. Osoba dojrzewająca odkrywa wzmożoną świadomość samego siebie, swego istnienia. Zaczyna poszukiwać ról, które w życiu dorosłym będzie pełnić, i tu pojawia się już potrzeba określenia własnej tożsamości. Młody człowiek wciela się w różne role, poszukuje idoli i autorytetów, poprzez które szuka siebie, odbicia własnych cech charakteru lub takich, które mu imponują. Jednakże jego osobowość to ciąg zaprzeczeń, nieskoordynowanych dążeń nie pozwalających na stałość wyboru. Pojawia się wielość konfliktów, charakterystycznych dla tego okresu, które ulegają zaostrzeniu i zaczynają dominować aż do ich rozwiązania.


A więc adolescencja to etap bardzo burzliwy i obfitujący w cały ciąg pracy nad samym sobą. Niektóre osoby mogą tą fazę przetrwać łagodnie, płynnie przechodząc do fazy następnej, zazwyczaj jednak młody człowiek czuje, że dzieje się z nim coś nowego i potężnego, że przeżywa kryzys.


Odkrywanie samego siebie


Przez kryzys rozumiemy okres przejściowy, moment zwrotny w cyklu rozwojowym człowieka charakteryzującym się szczególnym nie zrównoważeniem możliwości i wymagań, uwrażliwieniem oraz wzrostem potencjału do zmian i przystosowania. Kryzys zatem jest pewnym momentem rozstrzygającym, który wymusza na jednostce zmiany dotychczasowych reguł działania. Można go także określić jako chwile, gdy człowiek nie wie, co dalej z nim może się stać. Jest to zjawisko naturalne, towarzyszące punktom przemiany w cyklu życia. Kryzys nie jest więc ani dobry, ani zły, jednakże niezależnie od rodzaju i przyczyn, jakie go wywołały, w momencie gwałtownego narastania poczucia beznadziejności i bezradności może stanowić zagrożenie lub być podstawą do powstania konfliktu psychologicznego. Sam kryzys nie jest złem, jednakże zawsze istnieje lęk przed podjęciem złej decyzji, niepewność, świadomość możliwości popełnienia błędu.


Według koncepcji Eriksona, tożsamość to spostrzeganie identyczności a ciągłości w czasie z poczuciem, że inni uznają ową jedność osobową i ciągłość osobowości. Natomiast kryzys tożsamości to sprzeczność między potrzebą konformizmu i własną indywidualnością. Kryzys tożsamości jest charakterystyczny dla okresu adolescencji, aczkolwiek jeśli nie będzie pomyślnie rozwiązany, może powracać także w życiu dorosłym (zwłaszcza w obliczu zmieniających się warunków i braku adekwatności do nich).


Zdrowo rozwijająca się osoba musi mieć poczucie podmiotowości i tożsamości. Jeśli człowiek nie wie, że istnieje, że jest kimś oddzielnym od reszty świata, a nie wtopionym w otoczenie, wtedy będzie podążać za tłumem i niezależnie od jego woli i zamiarów będzie się poruszać w tym samym co on kierunku. Podobnie jest, gdy człowiek nie zauważa siebie jako twórcy własnych czynności, kiedy nie spostrzega własnej tożsamości, wtedy również będzie się zachowywał jak otoczenie, w które jest na stałe wtopiony. Osoba taka nie jest twórcza, nie może się samorealizować, ponieważ jest sterowana zewnętrznie przez wszelkie działania płynące ze środowiska.


Człowiek mający poczucie podmiotowości i tożsamości spostrzega siebie samego jako element dający się wyodrębnić z otoczenia, potrafi określić granice własnego ja i pole swej przestrzeni życiowej. Istnieją pewne sytuacje, które sprzyjają zanikowi tożsamości. Są to wszelkie chwile bezwzględnego przymusu, sytuacje zbiorowego przeżywania emocji o dużym natężeniu. Podobnie działa także kultura masowa i życie w wielkich miastach wymuszających ciągłe bycie w tłumie i "ocieranie" się o setki nieznanych ludzi. Kryzys nie pojawia się nagle i także nagle nie znika, ale przechodzi przez trzy fazy:


I faza - wystąpienie niezgodności. W tej fazie pojawia się niezgodność między dotychczasowymi celami życiowymi a aktualnymi możliwościami młodego człowieka. Osoba zauważa, że już może więcej, a jej dotychczasowe cele są niewystarczające. Ponadto powstaje konflikt między aktualnym obrazem samego siebie a nowymi informacjami płynącymi z własnych zachowań. Powstaje dyskomfort psychiczny, ponieważ nie wiemy, kim tak naprawdę jesteśmy, jakie wartości są dla nas najważniejsze i są aprobowane społecznie. Towarzyszy temu mnóstwo emocji negatywnych wywołujących różne reakcje na owe trudności.


II faza - reakcja na niezgodność. Aby oderwać się od przykrych przeżyć i zbyt trudnych problemów, osoba stosuje reakcje obrono-ucieczkowe będące wyrazem braku chęci rozwiązania. Ponadto jednostka stara się zmniejszyć napięcie emocjonalne i zwiększyć dystans do przeżywanych problemów, co jednak nadal ich nie rozwiązuje. Najbardziej pozytywną reakcją na konflikt jest ukierunkowanie swojego działania na konstruktywne rozwiązanie zaistniałych problemów.


III faza - przeorganizowanie osobowości. Następuje tu zmiana organizacji hierarchii wartości pod wpływem działań podjętych wcześniej przez jednostkę. Zostają określone wartości struktury ja, sposób widzenia świata oraz samookreślenie się w świecie i otoczeniu. Osoba dostrzega nowe motywy działalności i w skrajnych przypadkach może zupełnie zmienić swój stosunek do wcześniej uznawanych idei (np. osoba wierząca może się stać niewierząca). W przypadku złej reakcji na kryzys może nastąpić regres, brak autonomii, intymności. Może powstać osobowość ubożejąca i nerwicowa i jednostka nie będzie potrafiła korzystać z doświadczenia.


Pytanie o własną tożsamość


Kim jestem? Dokąd zmierzam? Jaki sens ma życie? To ciąg problemów, z jakimi ma do czynienia młody człowiek. Ma świadomość, że przestaje być dzieckiem, a jednocześnie tego nie chce, ponieważ musi zburzyć swój dotychczasowy światopogląd, który budował przez okres późnego dzieciństwa. Jednak etapowość rozwoju i koncepcja kryzysowa, wymusza na człowieku ciągłe modyfikowanie swej przestrzeni życiowej, aby mógł się dostosować do siebie, jako do osoby rozwijającej się oraz do zmienności świata. Przeżycie kryzysu jest przejawem rozwoju, a jego brak można uznać za patologię. Jednak to od nas zależy efekt rozwiązania tego momentu krytycznego. Nasza osobowość może stać się silna i odporna na kolejne radykalne zmiany albo też możemy doprowadzić do degradacji osobowości, do powstania wielu zaburzeń nie pozwalających na prawidłową egzystencję w życiu dorosłym.


Wiele zależy od typu osobowości. Każdą osobę o znacznym niezrównoważeniu emocjonalnym można zaliczyć do pewnej grupy ryzyka, która będzie się charakteryzowała patologicznym rozwiązywaniem kryzysu, np. może dojść do dyfuzji tożsamości, czyli do rozproszenia spostrzegania własnego ja; przez pryzmat innych ludzi z otoczenia (kiedy identyfikuję się z kimś, kim chciałabym być, choć nie jestem). Chwilowo problem jest rozwiązany, jednakże w naszej podświadomości on wciąż narasta i może (a nawet musi) odnowić się w przyszłości.


Innym rozwiązaniem patologicznym może być rozproszenie ról, co polega na przyjmowaniu różnych zachowań i ról społecznych funkcjonujących w najbliższym środowisku, z braku własnej adekwatności do danej sytuacji. Zaburzenia tożsamości mogą mieć różną postać, mogą się przejawiać w różnych formach zachowania. Jedną z takich form może być przyjęcie tożsamości negatywnej, która wyraża bunt przeciwko normom obowiązującym w danej kulturze. Jest to odpowiedź na niemożność zaakceptowania tych norm, dlatego tworzy się nowe, własne, które funkcjonują w wielu podkulturach np. w ruchach skinheadów, hippisów itp. Ta forma rozwiązania jest prosta i chyba najczęściej praktykowana przez młodzież, mimo iż tak naprawdę nie jest to prawdziwe rozwiązanie, a tylko ucieczka ubrana w pozorne kształty odpowiedzi.


Kolejną formą zaburzeń jest niezdolność do produktywnej pracy i wyboru zawodu. Człowiek, który nie ma własnego poglądu na rzeczywistość, nie jest w stanie wybrać kierunku swej pracy zawodowej, ponieważ nie wie, w jakiej formie może się spełnić. Taka osoba charakteryzuje się rzucaniem ze skrajności w skrajność, ciągle bez poczucia, że taka praca ma sens. Pojawiają się także zaburzenia poczucia czasu oraz zdolności podjęcia decyzji, co skłania taką osobę do wykraczania poza rzeczywisty, realny czas i świat bolesnych faktów i korzystania przy tym, np. z narkotyków dających chwilowo ulgę rozwiązania nie tylko swoich problemów, ale i problemów całego świata. Jednak jest to tylko złudzenie, gdyż problemy są nadal, a tylko chwilowo zostały odsunięte do czasu "powrotu" do rzeczywistości.


Ponadto mogą się pojawić różnego rodzaju nerwice. Nie będziemy czuć się bezpiecznie w sytuacji, która będzie sprawiała poczucie zagrożenia, bo będzie związana z nie rozwiązanym problemem (być może jeszcze nie uświadomionym). Nerwice mogą powodować znaczne trudności w życiu dorosłym, a nawet przyczynić się do cofnięcia się o jeden lub kilka stopni w rozwoju, aby tam ponownie szukać źródeł, przyczyn zaburzeń.


Próbując odpowiedzieć na postawione w tytule pytanie, nie można podać konkretnej odpowiedzi, czy kryzys tożsamości powoduje umocnienie osobowości, zbudowanie silnego systemu wartości, perspektywicznych celów i dążeń, czy też przeciwnie - jej rozpad, degradację i zaburzone funkcjonowanie całej sfery psychicznej? W pierwszej fazie kryzysu nie należy go w ogóle wartościować, ponieważ przyczyną jego pojawienia się jest niezgodność między czynnikami rozwoju, które z jednej strony, przenikają się, a z drugiej -toczą walkę (wypierają się wzajemnie). W walce tej następuje zwalczenie czynnika słabszego poprzez przestrajanie go na inny, wyższy poziom jakościowy.


Jak wykorzystać tę szansę rozwoju, jaką daje człowiekowi kryzys tożsamości? Zaburzenia, jakie powoduje kryzys, można ograniczyć przez uświadomienie sobie na czym trudność polega. Po prostu trzeba dokonać wyboru, podjąć świadome działanie, które może być początkiem nowej, lepszej osobowości.


Magdalena Badziąg

Bydgoszcz

Styczeń 2000
REKLAMA
SPOŁECZNOŚĆ
KATEGORIE
NAJNOWSZE ARTYKUŁY

Warszawska Liga Debatancka dla Szkół Podstawowych - trwa przyjmowanie zgłoszeń do kolejnej edycji

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

Trwa II. edycja konkursu "Pasjonująca lekcja religii"

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

#UOKiKtestuje - tornistry

Redakcja portalu 23 Sierpień 2021

"Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej lekturą jubileuszowej, dziesiątej odsłony Narodowego Czytania.

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021

RPO krytycznie o rządowym projekcie odpowiedzialności karnej dyrektorów szkół i placówek dla dzieci

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021


OSTATNIE KOMENTARZE

Wychowanie w szkole, czyli naprawdę dobra zmiana

~ Staszek(Gość) z: http://www.parental.pl/ 03 Listopad 2016, 13:21

Ku reformie szkół średnich - część I

~ Blanka(Gość) z: http://www.kwadransakademicki.pl/ 03 Listopad 2016, 13:18

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:15

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:14

Presja rodziców na dzieci - Wykład Margret Rasfeld

03 Listopad 2016, 13:09


Powrót do góry
logo_unii_europejskiej