Reforma oświaty w wydaniu brytyjskim

Po ostatniej reformie oświatowej w 1988 r. główne założenie brytyjskiego systemu edukacyjnego polega na kategoryzowaniu dzieci według wieku, z uwzględnieniem rozwoju psychofizycznego, oraz testowaniu osiągnięć uczniów. I tak, Narodowy Program wprowadza cztery etapy (nazwane kluczami): I. dla dzieci w wieku 5-7 lat, II. 7-11 lat, III. 11-14 lat, IV. 14-16 lat. Ocenianie dzieci opiera się na systemie diagnozowania w dziesięciopoziomowej skali standardów; wyniki testów z poszczególnych poziomów nauczania są bardzo dokładnie omawiane z rodzicami. Na przykład, z analizy testów dzieci w wieku 11 lat z ubiegłego roku szkolnego wynika, że 85% poddano ocenie według założeń Narodowego Programu na poziomie czwartym według klucza II. Oznacza to również, że programy edukacyjne zostały właściwie dostosowane do możliwości psychofizycznego rozwoju dzieci i spełniają swoją rolę w osiąganiu właściwych kompetencji, czyli umiejętności niezbędnych do osiągnięcia wyższego poziomu zgodnie z założonymi kryteriami. Wynika z tego ponadto, że pozostałe 15% uczniów poddanych standardom, to dzieci klasyfikowane na wyższym lub niższym poziomie kompetencji bądź z różnych powodów trudnym do wykazania. Tak więc uzyskanie 85% stanowi niewątpliwie bardzo duże osiągnięcie. Ważny i decydujący przy tym jest fakt, że właściwe wyniki dla tego poziomu i wieku oraz przejście do dalszego etapu nauki są oparte na dobrej komunikacji i współpracy z rodzicami dziecka. Ten czynnik jest bardzo mocno podkreślany przy każdej okazji.

Lokalna edukacja stale realizuje cele rządowe. W hrabstwie Cambridgeshire na przykład, gdzie uczestniczyłam w wizycie studyjnej^[1], przewiduje się, że 85% dzieci powinno mieć możliwość osiągnięcia poziomu czwartego po zastosowaniu klucza II w wieku 11 lat. Uzależnia się tę możliwość od uzyskania przez uczniów określonych osiągnięć, które pozwolą ustalić standardy w zakresie literatury języka ojczystego. Chodzi o uzyskanie szerokiego wachlarza porównywalnych osiągnięć dających możliwość ich dalszej poprawy. W taki sposób każda szkoła podstawowa musi np. podchodzić do programu literatury przeznaczonego dla dzieci w wieku 11 lat do roku 2001.

Program oceniania i kontrolowania procesu edukacji - poziomu jakości szkoły podstawowej - opiera się na standardach, które służą szkole jako współczynnik wyznaczania poprawy jakości osiąganych celów (postępu). Znaczy to, że postęp jest możliwy dzięki indywidualnym sukcesom personelu i uczniów, którzy często z wielkim trudem osiągają stawiane cele. Wszystkie wizytowane szkoły podkreślały ogrom pracy nauczyciela nad realizacją wytyczonych celów oraz ich ocenianiem i zapisywaniem.

Formalnie ocenianie oraz ocena pracy nauczyciela są uznawane za bardzo ważną cechę pracy szkoły podstawowej. Teczka oceny indywidualnej ucznia jest elementem systemu informacyjnego w szkołach. Nauczyciel, stale oceniając, stosuje zewnętrzną i wewnętrzną ocenę zachowania ucznia, dlatego jest możliwe uzyskanie wszechstronnego obrazu jego możliwości - jego siły i słabości. Wielu nauczycieli cechuje duża sprawność oceniania i sumowania wyników.

Szkoły używają w szerokim zakresie testów strategicznych i planowanych kontroli wewnętrznych, które w bardzo dużym stopniu (99%) pozwalają określić trafność ich rezultatów w porównaniu z wynikami zakładanymi w Programie Narodowym oraz w porównaniu z własną oceną. Stosowane przez nauczyciela ocenianie wewnętrzne daje więc duże możliwości trafnego określenia rezultatów oceny zewnętrznej. Każdą szkołę obowiązuje tzw. obsługa edukacyjna, nauczycieli. Nauczyciele, którzy nabyli już biegłość, szkolą innych w ocenianiu, zapisywaniu, zarządzaniu i kontrolowaniu tego procesu. Jednym z ważniejszych kontekstów działania jest współpraca i równomierne rozłożenie w planach szkolnych obowiązków na wszystkich pracowników edukacji, co gwarantuje skuteczność wykonania zadania. Zadania te zobowiązują również rodziców do partycypowania w strategiach edukacyjnych, szczególnie tych, które szkoły wypracowują z rodzicami lub wspólnie z dziećmi.

*

Jednym z podstawowych sposobów poruszania się po labiryntach edukacji są multimedia, w tym wideo z komputerem, co zapewnia interakcyjny dostęp do informacji. Komputer osobisty, wyposażony w odpowiednie oprogramowanie, może być przydatny w kierowaniu szkołą w zakresie przechowywania informacji prawnych, pedagogicznych rozwiązań merytorycznych, administracyjno - finansowych, dotyczących sfery produkcyjnej w szkołach zawodowych, jak również programów edukacyjnych. Nieodłącznym elementem systemu diagnozowania - badania kompetencji ucznia - jest umiejętność korzystania z programów komputerowych. W ciągu ostatnich 8 lat Cambridgeshire bardzo poważnie zaangażowało się w inwestowanie w infrastrukturę techniczną w szkołach. Oto niektóre uwagi:

lwszystkie szkoły, również specjalne, potrzebują 4-letniego planu dla wymiany przestarzałego sprzętu technicznego i zakupu nowego oprzyrządowania;

lpocząwszy od 1998 roku, wszystkie dzieci powinny uczestniczyć w międzynarodowych programach nauki posługiwania się nowymi technikami nauczania;

lwszystkie szkoły podstawowe i średnie w najbliższej przyszłości będą się posługiwały systemem multimedialnym, który zagwarantuje dzieciom nabycie umiejętności posługiwania się programami komputerowymi, także w życiu pozaszkolnym.

Podczas pobytu w okręgu Cambridgeshire udało nam się poznać wiele dobrych przykładów stosowania już na szeroką skalę nowoczesnej technologii w szkołach podstawowych i średnich. Na przykład wykorzystywania komputera w bibliotece do indywidualnych studiów; który na stałe podłączony do Internetu, zapewnia bogatą informację potrzebną dla nauczycieli i studentów i umożliwiał kontakty z ośrodkami naukowym na świecie oraz uzyskiwanie kopii różnych materiałów.

*

Ciekawym doświadczeniem była również współpraca szkół podstawowych ze średnimi. Zwiedziliśmy na przykład szkołę w Middlefield, która doskonale opanowała system płynnego przechodzenia absolwentów szkół podstawowych do średnich. Uczniowie przechodzący do szkoły średniej przed faktem otrzymują szczegółowe informacje na temat nowej szkoły w sąsiedniej miejscowości Ernulf. Dyrektor odwiedza szóste klasy lokalnych szkół i przedstawia własną placówkę. Ponadto na wiosnę, przed przejściem uczniów do liceum, wybrany uczeń szkoły średniej odwiedza kolegów z klas kończących podstawówkę i w trzydniowym cyklu zajęć prowadzi z nimi dyskusje lub indywidualne rozmowy. Przed przyjęciem uczniów powołuje się komisję składającą się z seniora i kilku odpowiedzialnych za pierwszy rok nauki nauczycieli szkoły średniej, do której będą uczęszczać absolwenci podstawówki. Komisja ta zbiera wszystkie informacje o uczniach bezpośrednio od nauczycieli i wychowawców szkoły podstawowej, które wykorzystuje się w celu sprofilowania klas pod względem poziomu wiedzy, zainteresowań, umiejętności i zdrowia. Informacja o uczniach dotyczy całego okresu nauki w szkole podstawowej. Od uczniów wymaga się tylko wypełnienia odpowiedniego kwestionariusza.

Olbrzymia rola przypada tu rodzicom. Z uwagi na różny stosunek rodziców do okresu adaptacji dziecka, prowadzi się z nimi wiele rozmów, które mają na celu ich przygotowanie do ponoszenia współodpowiedzialności za efekty nauczania w klasie. Przy okazji wychowawca rozwija tak ważną kompetencję jak komunikacja interpersonalna. W pierwszych dniach pobytu w nowej szkole każdy uczeń ma obowiązek nauczenia się jej regulaminu.

*

Z naszych obserwacji szkolnictwa brytyjskiego wynikają następujące wnioski: Na pewno do mocnych stron należy zaliczyć sformułowanie, a następnie konsekwentne realizowanie Narodowego Programu we wszystkich szkołach. Główne cele programu uznano za tak istotne dla przyszłej ekonomii państwa, że uczyniono je narodowymi. Rząd, stawiając na taką edukację, widzi niezaprzeczalne zyski w witalności gospodarczej kraju. Podobnie podnoszono standardy osiągnięć uczniów w szkołach, uznając je za szczytny cel. Inną korzyścią decydującą o uzyskaniu odpowiedniego poziomu jest obsługa szkolenia nauczycieli. Odpowiedzialność szkół i nauczycieli również uznano za cnotę i zaletę. W toku rozmów z dyrektorami wyszło na jaw, iż początkowe plany podnoszenia standardów były prawdopodobnie zbyt ambitne. Jednak z uwagi na krótki okres wdrażania systemu jest za wcześnie, aby kompetentnie ocenić Narodowy Program we wszystkich jego aspektach. Idea zmian w zarządzaniu szkołami z użyciem aktualnej metody była postrzegana przez uczestników jako przymus czy wręcz reżim, a także przesada ze strony rządu. Rząd natomiast uważa, że reforma jest szansą oddania całego procesu w ręce nauczycieli, którzy mogą ją wykorzystać jako możliwość odniesienia osobistego sukcesu. Głębokie defekty cechujące obecny system wskazują na niewłaściwe zrozumienie faktu, iż nauczanie i uczenie zostało oparte na pomiarze absolutnym. Nauczyciele byli więc pod presją ważnych celów i określonych terminów. Również idea opracowywania planów oceniania, na których podstawie szkoły byłyby poddane rankingom, jest bardzo krzywdząca.

Uczestnicy spotkania wyrażali uznanie dla Narodowego Programu Literatury (1997-2002), z jednoczesnym zastrzeżeniem, że wymaga on zbyt dużego poświęcenia ze strony nauczycieli, uwzględniając w planach jedną godzinę dziennie dodatkowych zajęć z tego zakresu. Rząd jest jednak świadomy, jakie decyzje promuje, i czy są one właściwsze w dziedzinach profesjonalnej edukacji czy też polityki, niemniej jednak zostało to poddane krytyce. Włączanie w ramy nauczania takiego podziału godzin bez względu na typ klas i organizowane profile zostało potraktowane jako poważna ingerencja w profesjonalną autonomię nauczycieli. Negatywnie oceniono również to, że program narzuca zbyt wysoki poziom. W niektórych przypadkach jest to jeszcze wciąż innowacja i eksperyment, który nie powinien dominować jako program dla ucznia.

Nie mniej istotne uwagi o nowym systemie dotyczyły szkolenia nauczycieli dla celów oceniania jako znacznego wzrostu obciążenia pracą nauczycieli, dyrektorów i administracji. Dużo też czasu nauczyciele poświęcają ocenianiu podczas lekcji, co z kolei przysparza mnóstwa papierkowej roboty kosztem czasu przeznaczonego na przygotowanie się do lekcji. Mówiono, że nauczyciele podejmują niewykonalne zadania, próbując ocenić każdy aspekt rozwoju dziecka, zwłaszcza że część tematów dotyczących postępu w rozwoju powinna być wyselekcjonowana do badań. Uczestnicy podkreślali również, że właściwe wykorzystanie nowych technologii w edukacji przekłada się na udział w profesjonalnym życiu kraju. Dlatego Cambridgeshire prowadzi politykę nakłaniania szkół do regularnego modernizowania programów komputerowych. Te liczne przykłady używania systemu umożliwiającego rozwój dróg życiowych oraz rozwiązywanie bieżących problemów, wskazują na bardzo dynamiczny rozwój edukacji w Wielkiej Brytanii.

Danuta Nikitenko
WODN, Legnica