Przykład i wzór, intuicja i naśladowanie

Nauczanie i wychowanie w szkołach waldorfskich to nie tylko przekazywanie wiedzy, ale przede wszystkim przekazywanie osobowości nauczyciela. Zatrudniani są w nich nauczyciele o wzorach osobowych będących dla uczniów ideałami w drodze ku prawdzie, dobru, pięknu w najrozmaitszych specjalnościach. Ważne jest, żeby to, co płynie z ust nauczyciela, było prawdą potwierdzoną jego osobistym świadectwem. W klasach I-VIII, czyli na szczeblu podstawowym, pracują nauczyciele wychowawcy prowadzący lekcje z wielu różnych przedmiotów. Szczebel średni - klasy IX-XII - potrzebuje nauczycieli specjalistów. Osobną grupę tworzą nauczyciele przedmiotów artystycznych: eurytmii, malarstwa, nauczyciele rzemiosła i prac technicznych, a także nauczyciele języków obcych - dwóch już od klasy pierwszej.

Obecnie w Europie istnieje kilka instytucji kształcących nauczycieli waldorfskich. Odbywają się tam roczne kursy na podbudowie studiów wyż-szych lub odpowiedniego wykształcenia specjalistycznego, dwuletnie kursy na podbudowie technikum i praktyki w zawodzie oraz proseminaryjne kursy kształcenia nauczycieli. W Polsce nauczycieli do pracy w szkołach i przedszkolach waldorfskich kształci się w trzyletnim Podyplomowym Studium Edukacji Niezależnej przy Uniwersytecie Warszawskim.

Wszyscy nauczyciele szkół waldorfskich (w tych, w których byłam) w klasach I-XII pracują 24 godziny w tygodniu. Tylko nauczyciele eurytmii pracują 18 godzin. Ważną formą samokształcenia nauczycieli szkół waldorfskich jest obowiązkowe uczestnictwo w cotygodniowych konferencjach nauczycielskich, które służą rozwijaniu własnych potrzeb edukacyjnych. Odbywają się one z reguły w czwartek po południu (od 16.00 do 22.00) i składają się z trzech zasadniczych części: teoretycznej, pedagogicznej i wewnętrznej. Część teoretyczna jest poświęcona studiowaniu książek Rudolfa Steinera lub prac innych autorów piszących o pedagogice steinerowskiej. Często wyznaczeni nauczyciele przygotowują referaty dotyczące zagadnień uprzednio ustalonych przez kolegium nauczycielskie. Część pedagogiczna konferencji dotyczy omówienia procesu dydaktyczno-wychowawczego jednej klasy lub tylko jednego "trudnego" ucznia, osiągnięć i niepowodzeń, planowanych i odbytych wycieczek, przedstawień, spotkań. Każdy z nauczycieli może skonsultować z kolegami nurtujące go problemy i otrzyma pomoc w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań.

W części pedagogicznej konferencji nauczyciele wychowawcy prezentują także uczniów, którzy zaczynają ujawniać talent. Zastanawiają się, jakich użyć sposobów, by go rozwinąć, umieć go obserwować w kolejnych fazach rozwoju i wyobrazić go sobie w przyszłości. Chodzi o wskazanie uczniowi właściwej drogi życiowej i jego późniejsze odnalezienie się w społeczeństwie.

Konferencja nauczycielska rozpoczyna się od odczytania przesłania napisanego przez R. Steinera specjalnie dla nauczycieli, a zaraz po tym jest wspólna praca artystyczna, np. eurytmia, malowanie, śpiewanie, rzeźbienie, lepienie w glinie, słowem - samokształcenie artystyczno-plastyczne. Będąc na podobnej konferencji w Holandii i Niemczech, dowiedziałam się, że w odniesieniu do treści w sztuce należy pamiętać o równoczesnym istnieniu dwóch języków egzoterycznego i ezoterycznego. Warstwa egzoteryczna ściśle zależy od sformułowań ezoterycznych, które kto wie czy nie są ważniejsze od egzoterycznych. Sztuka jest również swoistym uprawianiem metafizyki, szczególną formą filozofowania i pomaga rozumieć duchową rzeczywistość człowieka. Wydaje się, że w momencie prawdziwie twórczego zaangażowania otwierają się przed nami inne płaszczyzny rzeczywistości. Właśnie samokształcenie artystyczne nauczycieli jest metodą harmonizowania obrazu świata z życiem wewnętrznym człowieka. R. Steiner dobrych nauczycieli określał jako artystów wychowania.

R. Więckowski nazywa takie samokształcenie inwestowaniem w siebie i mówi, że bez inwestowania w siebie nie można inwestować w dziecko. Praca samokształceniowa integruje zespół, uczy koncentracji, głębszych przeżyć i w rezultacie lepszej umiejętności przedstawiania sobie dziecka w różnych sytuacjach. Nauczyciel kreuje sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, jest otwarty na spontaniczne zachowania uczniów podczas lekcji, ich krytyczne pytania, zawsze gotów do otwartej dyskusji. Do ważnych obowiązków nauczyciela waldorfskiego należy również praca nad swoim temperamentem. Ch. Lindeberg formułuje to w kilku punktach:

lnauczyciel musi mieć naturalną motywację do samokształcenia; tylko wtedy się to uda, kiedy ustawiczne uczenie się stanie się jego trwałą postawą i będzie mu dawać radość;

• musi samokrytycznie dostrzegać w postawach swoich uczniów odbicie własnych poczynań; poprawiając klasówki, trzeba pamiętać, że ma się przed sobą rezultaty własnego oddziaływania;
• ma być bezpośredni; uczniowie muszą mieć poczucie, że można z nim pogadać i dogadać się; że słucha uważnie i pozwala sobie coś powiedzieć;
• obok naukowej znajomości przedmiotu musi umieć też przekazać, komponować i plastycznie formułować wiedzę;
• ma znaleźć czas na pytania uczniów, kiedy - bez udziału pedagogicznych trików - budzi się ich zainteresowanie oraz kiedy sam może się zaciekawić tematem.

A oto, co na temat swojej pracy mówią nauczyciele ze szkoły Rudolfa Steinera w Warszawie: ...Wymaga to od nas dużej elastyczności, głębokiego wczucia się w duszę polskiego dziecka i naszą własną duszę. Nie tylko powielanie tego, co jest dobre w szkole waldorfskiej na Zachodzie, ale korzystając z jej doświadczeń - stworzenie szkoły odpowiadającej psychice Polaka.

Zacytowane wypowiedzi świadczą o tym, że nauczyciele rozumieją idee pedagogiki waldorfskiej i są świadomi, jak wielka spoczywa na nich odpowiedzialność, znacznie przekraczająca ich obowiązki zawodowe. Właśnie praca nad sobą, wierność prawdzie, szacunek dla indywidualności ucznia, naturalna forma ujmowania zagadnień, a nade wszystko miłość do ludzi są podstawą sukcesów pedagogicznych. Przykład i wzór, intuicja i naśladowanie - oto, na czym się opiera związek między nauczycielem a uczniem w szkole waldorfskiej. Do tego trzeba jeszcze dodać, że powinien on zawsze postępować tak, żeby poprzez myślenie mogła objawić się jaźń, a poprzez działanie aktywność duszy.

W kształceniu nauczycieli dla szkół waldorfskich ogromną wagę przywiązuje się do radości tworzenia, do rozumienia istoty każdego przedmiotu, którego się ma zamiar uczyć, do pokazywania tego, że pedagogika waldorfska jest wychowaniem i nauczaniem, które żyje.

Jadwiga Wasiukiewicz
Gdynia