Praca z dziećmi w klasach integracyjnych

Przed rozpoczęciem roku szkolnego 1997/98, już w kwietniu, odbyło się ogólne zebranie przeznaczone dla rodziców przyszłych klas pierwszych. Poznali wówczas przyszłe wychowawczynie, organizację pracy w szkole oraz możliwości zapisania dzieci do organizowanych klas pierwszych integracyjnych. Do nich więc należała decyzja, czy chcą, aby ich dzieci uczyły się w takiej klasie. Dla zainteresowanych rodziców zorganizowano oddzielne spotkanie w maju, w którym wzięli udział nauczyciele już istniejących i przyszłych klas pierwszych, dyrekcja szkoły, psycholog, pedagog szkolny oraz rodzice wraz z dziećmi. Poinformowano ich o formie i zaletach przebywania dziecka zdrowego z niepełnosprawnym. Odbyły się też wstępne rozmowy z dziećmi w formie badań.

Z naszych dwuletnich doświadczeń wynika, że jest duże zapotrzebowanie na tworzenie klas integracyjnych. Stanowią one zespół zróżnicowany pod względem tempa rozwoju dzieci, ich kondycji fizycznej, rozwoju emocjonalnego, nawyków środowiskowych czy oczekiwań społecznych. Nauczyciele podejmujący pracę z takim zespołem muszą być dobrze przygotowani pod względem merytorycznym. Nieodzowne jest pogłębianie swojej wiedzy w zakresie psychologii rozwojowej dziecka, pedagogiki specjalnej oraz na temat niepełnosprawności. Bardzo ważną rzeczą jest dostosowanie minimum programowego do możliwości dzieci z opóźnionym rozwojem umysłowym, ustalenie metod i form pracy na poszczególnych lekcjach, dobór odpowiednich pomocy dydaktycznych oraz sposób oceniania.

Koncepcja pracy w klasie integracyjnej bardzo się różni od tradycyjnej. Program nauczania jest dostosowany do możliwości intelektualnych każdego dziecka. Dzieci zdrowe realizują obowiązujący program nauczania, a niepełnosprawne umysłowo pracują w zależności od orzeczenia w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim realizują program szkoły specjalnej. Liczebność klas nie przekracza 20 osób. W każdej klasie wśród dzieci zdrowych przebywa od 2 do 5 dzieci, jak się mówi, sprawnych inaczej. Są to uczniowie z różnymi zaburzeniami, np. ociężałe umysłowo, niepełnosprawne ruchowo, z zaburzeniami emocjonalnymi. Klasy te są więc mniej liczne w porównaniu z pozostałymi klasami pracującymi w szkole, gdyż tego wymaga specyfika pracy w takich klasach.

W każdej klasie integracyjnej pracuje dwóch nauczycieli. Powinien to być nauczyciel nauczania początkowego i nauczyciel pedagogiki specjalnej. W obecnych klasach pierwszych w naszej szkole pracuje jednocześnie dwóch nauczycieli nauczania początkowego. Bardzo duży wpływ na funkcjonowanie grupy ma wzajemna współpraca wychowawców. Obie jesteśmy w równym stopniu odpowiedzialne za postępy uczniów. Podczas gdy jedna z nas pracuje z całą grupą, druga pracuje indywidualnie z dziećmi realizującymi program szkoły specjalnej (trzech uczniów).

Każdy dzień nauki szkolnej rozpoczynamy zabawą w kąciku relaksacyjnym. Dzieci swobodnie wypowiadają swoje myśli, dzielą się przeżyciami i wspomnieniami z poprzedniego dnia. Dzięki temu lepiej się poznają i uczą się wzajemnej akceptacji. Jest to jednocześnie moment służący zdyscyplinowaniu klasy, przygotowaniu dzieci do rozpoczętej lekcji i wyciszeniu po rozmowie. Po zaśpiewaniu piosenki na powitanie rozpoczynamy dzień pracy. Dzięki obecności w czasie zajęć dwóch nauczycieli jednocześnie oraz małej liczebności klasy podczas każdej lekcji osiąga się indywidualizację procesu uczenia każdego dziecka. Zapewnia to optymalny rozwój naszych wychowanków. Dzień pracy kończymy zazwyczaj w kręgu przyjaźni. Dzieci mówią wówczas, czego się nauczyły podczas pobytu w szkole, co robiły na zajęciach, a my przypominamy o tym, co mają przygotować na następny dzień. Po wierszu na zakończenie dnia żegnają się każdy z każdym. Jest to dla naszych dzieci ulubiony moment, gdyż mogą uścisnąć sobie dłonie i przekazać wzajemne życzenia na dalszą część dnia.

Praca w klasie integracyjnej jest bardzo trudna, ponieważ wiele czasu pochłania przygotowanie się do zajęć zarówno z grupą dzieci zdrowych, jak i chorych. Przebieg każdej lekcji należy tak przemyśleć w szczegółach, aby uchwycić w niej moment, w którym dzieci niepełnosprawne będą mogły się wykazać swoją wiedzą, umiejętnościami i posiadanym doświadczeniem. Sporo czasu poświęcamy na szukanie materiałów, które można wykorzystać w pracy indywidualnej każdego dziecka. Wiele trudności sprawia też dobór odpowiednich zabaw, gier czy ćwiczeń wspólnych dla całej klasy. Metody pracy dobieramy tak, aby rozbudzić własną aktywność uczniów, kształtować u nich postawę poszukującą. Sala lekcyjna też jest urządzona inaczej. Ławki są ustawione w tzw. wysepki, co ułatwia pracę z dziećmi całościowo i zespołowo. W sali jest część wspólna, kącik zabawek i gier planszowych oraz kącik relaksacyjny, w którym znajduje się dywan i zestaw z materacami. Na ścianie wiszą kolorowe tablice w ciepłej tonacji dające poczucie bezpieczeństwa, na których umieszczono najistotniejsze informacje dotyczące omawianych treści poszczególnych przedmiotów oraz najciekawsze prace plastyczne i twórcze (kącik twórczości dziecięcej). Są też, jak w każdej klasie nauczania początkowego, wystawki prac technicznych, kącik muzyczny, czytelniczy oraz kącik prac indywidualnych (są w nim segregatory wszystkich dzieci zawierające wszelkie prace indywidualne). W pracowni jest bardzo dużo zieleni.

Współpraca z rodzicami mojej klasy układa się bardzo dobrze. Opiera się na otwartości, zrozumieniu i współdziałaniu. Z ich inicjatywy we wrześniu odnowiono pracownie (pomalowano ściany, założono żaluzje, zakupiono materiały do wystroju wnętrza klasy). W miarę zgłoszonych potrzeb rodzice mogą uczestniczyć w lekcjach, konsultacjach indywidualnych, pogadankach, zajęciach warsztatowych oraz imprezach szkolnych i klasowych.

Klasy integracyjne są cząstką nowoczesnej szkoły, twórczej i przyjaznej jako miejsca naturalnej nauki tolerancji, wrażliwości, otwartości i akceptacji. Kształtują wiarę we własne siły, odwagę twórczego działania, umiejętności poszanowania własnej i cudzej godności. Umożliwiają pełne uczestnictwo dzieci niepełnosprawnych w życiu i rozwoju społecznym dzięki obcowaniu z rówieśnikami, akceptację odmienności drugiego człowieka, nawiązywanie kontaktów każdego z każdym. Rozbudzają świadomość, że wszyscy ludzie mają równe prawa, choć różne są ich możliwości. Stwarzają optymalne warunki do wspólnego rozwoju osobowości dzieci zdolnych, przeciętnych, zaniedbanych wychowawczo czy opóźnionych w rozwoju. Dobrze się więc dzieje, że i w przyszłym roku szkolnym w naszej szkole powstaną klasy pierwsze integracyjne.

Iwona Borawska
Szkoła Podstawowa nr 10
Łomża