Wychowanie do wartości

Jednym z przejawów naszej aktywności na rzecz wspierania tego procesu był program "Szkoła dialogu" przygotowany przed rokiem i realizowany dzięki grantowi uzyskanemu z Ministerstwa Edukacji Narodowej. Kurs ten był przeznaczony dla dwu grup nauczycieli i dyrektorów (szkoła podstawowa, gimnazjum) odpowiedzialnych za przyszły model nie tylko edukacji, ale i kształtowania osobowości każdego dziecka jako potencjalnego członka społeczeństwa.

W ramach programu zrealizowano następujące moduły:

• Podstawy komunikacji interpersonalnej (kształcenie umiejętności porozumiewania się, metody budowania dobrych relacji między nauczycielem a uczniem oraz między uczniami).
• Moje miejsce w rodzinie (przygotowanie do pełnienia różnych funkcji społecznych, kształtowanie odpowiedzialności, rozwiązywanie konfliktów).
• Jak radzić sobie z emocjami (budowanie świadomości własnego stanu psychofizycznego).
• Prawa człowieka w szkole (godność osoby ludzkiej, relacje między prawami a obowiązkami).
• Ja wobec rynku pracy (przedsiębiorczość, kształtowanie umiejętności odnajdywania się na rynku pracy oraz możliwości samozatrudnienia).
• Możliwości radzenia sobie z przemocą (podstawy asertywności, zachowanie wobec zagrożeń).
• Stąd do przyszłości (budowanie świadomości na linii ja - dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze).
• Wartości w naszym życiu (wychowanie ku wartościom humanistycznym).
• Projektowanie pracy wychowawczej nauczyciela i szkoły (techniki oraz metody skutecznego planowania pracy wychowawczej).

Jednym ze szczególnie mocno i pozytywnie odbieranych był ten fragment programu, który dotyczył wartości w naszym życiu. Być może było to związane z faktem, iż cały program w wielu miejscach był nasycony elementami, które autorom wydawały się ważne dla kształtowania prawidłowego procesu wychowawczego, a które to obszary dotyczyły głównie rodziny, dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego, a także takich postaw, jak tolerancja, szanowanie praw innych czy solidarność z innymi.

Podstawowym założeniem omawianego modułu było przekonanie, iż każdy z nas posiada i nosi w sobie przypisane mu dziedzictwo, na które składają się między innymi doświadczenia minionych pokoleń, stulecia osiągnięć i katastrof, zasoby kultury materialnej i niematerialnej, której wpływom zostaliśmy poddani, a także przestrzenny układ krajobrazowy, zachowanie i sens kultywowania starych zwyczajów i obyczajów oraz tradycje środowiskowe i rodzinne. Dziedzictwo to jest tym gruntem, w którego głąb zapuszczają się nasze korzenie i z którego czerpiemy większość soków niezbędnych do zachowania określonej tożsamości, do kultywowania wartości dominujących w naszym życiu.

Całość przyjętych przez nas założeń wynikała ze świadomości, iż podstawą budowania prawidłowych relacji między ludźmi czy wręcz budowania dobrze funkcjonujących społeczeństw jest dobra komunikacja. Dlatego nasz program nazwaliśmy "Szkoła dialogu". Dialog jednak to nie tylko umiejętność porozumiewania się dwojga osób za pomocą słów. Dialog to także umiejętność słuchania, posiadanie podobnych punktów odniesienia, precyzja planowania wspólnych celów oraz bezpieczna a zarazem skuteczna metoda analizowania postępu i efektów wspólnie podjętych działań. Taki program wymaga nie tylko umiejętności porozumiewania się, ale właśnie dialogu - wspólnego odczuwania, akceptacji, zrozumienia i woli współdziałania.

Za podstawę naszych działań przyjęliśmy dwie definicje słowa wartość jako element budujący fundamenty oczekiwanego przez nas stylu komunikowania się, a więc dialogu. Jedną, przejętą ze słownika psychologicznego, mówiącą, iż wartości to cechy obiektu (rzeczy, człowieka, idei) w relacjach do określonego podmiotu, jego potrzeb, dążeń i zainteresowań. Drugą, zaczerpniętą z opracowania H. Świdy Młodzież i wartość, mówiącą o tym, iż wartością jest to, co uruchamia ludzką motywację, wartość to przedmiot godny pożądania, zasługujący na akceptację, i wreszcie, twierdzącą, że wartość jest to ogólne kryterium stosowania różnych przedmiotów, które decydują o tym, że wobec danego obiektu żywimy taką a nie inną postawę.

Głównym źródłem inspiracji autorów, obok własnych doświadczeń i przemyśleń, była książka prof. K. Ostrowskiej W poszukiwaniu wartości, której zwłaszcza część teoretyczna wniosła wiele inspiracji, a także stanowiła pretekst do przeprowadzenia kilku ważnych z punktu widzenia całości ćwiczeń formujących postawy poszczególnych uczestników wobec własnego dziedzictwa oraz wobec indywidualnych postaw i systemów wartości, jakie reprezentują.

Ewa i Jarosław Kordzińscy
Ośrodek Rozwoju Edukacji,
niepubliczna ogólnopolska placówka
doskonalenia nauczycieli, Gdańsk