Dobre jest piękne

Przykładem, że teza programu wychowania przez sztukę nie straciła na aktualności, niech będą słowa wypowiedziane przez Jana Pawła II do muzyków rumuńskich w Castel Gandolfo 22 sierpnia 1999 r.: Doświadczenie artystyczne daje nam wskazania, które często bywają cenną inspiracją w życiu człowieka. Pierwsze z nich wywodzi się z doświadczenia harmonii, która rodzi się w różnorodności: piękno wypływa z różnych elementów, które nie wykluczają się wzajemnie, ale stanowią podstawę dla całego dzieła. Drugi z nich odnosi się do wartości uczuć: piękno nigdy nie będzie owocem przeciętności, ale rodzi się z napięcia między tym, co wielkie, a tym, co doskonałe.

Pierwszym filozofem estetykiem poszukującym związków między pięknem i harmonią zewnętrznego świata a pięknem i harmonią ludzkich dusz był Pitagoras. Dla pitagorejczyków harmonia była niemal identyczna z pięknem, a najbardziej wychowującą i zarazem najważniejszą sztukę stanowiła muzyka, rozumiana początkowo jako wyraz doskonałej harmonii wszechświata. Muzyka miała oddziaływać na kształtowanie się ludzkich postaw moralnych. Pitagorejczycy, jak mówi Arystoteles, stosowali medycynę do oczyszczania ciał, a muzykę do oczyszczania dusz.

Dla Platona sztuka była związana z działalnością i z przeżyciami człowieka, z jego dążeniem do zgłębiania prawdy i dobra. Piękno określał jako jedną z najwyższych wartości, jako wielką ideę metafizyczną związaną z ideą dobra, a tym samym z ideą prawdy. Zaufanie do moralnego oddziaływania sztuki na człowieka Platon wyraził w następujący sposób: Wszystko, co dobre, jest piękne, a to, co piękne, nie może być bez miary.

Szczególnie głośno o społecznej roli sztuki stało się na przełomie wieku XIX i XX. Tradycja wielkiej myśli filozoficznej i społecznej przekonywała o wychowawczej misji sztuki, stanowiącej coraz wyraźniej dobro społeczne. Wychowanie przez sztukę staje się więc koncepcją bardzo szeroką, swoistą orientacją pedagogiczną. Uwydatnia twórcze możliwości człowieka.

Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej i niepodzielnej osobowości człowieka przez różne sposoby artystycznego - twórczego czy ekspresyjnego - działania osobistego oraz przez obcowanie z należącymi do różnych dziedzin dziełami sztuki. Proces ten zawsze urzeczywistnia się w sposób indywidualny i osobisty; jego podstawą jest indywidualne i osobiste przeżycie każdego pojedynczego człowieka, w którym są równocześnie uruchomione dyspozycje estetyczne, intelektualne, uczuciowe i wyobraźnia.

Podczas tegorocznej sesji letniej przeprowadziłam sondaż wśród studentów II i IV roku studiów stacjonarnych pedagogiki w WSP w Rzeszowie dotyczący wpływu sztuki na kształtowanie się ich osobowości. Problematykę tę podejmowałam podczas ćwiczeń w ramach przedmiotu edukacja literacka. Ankietę wypełniło 120 studentów pedagogiki. Oto wypowiedzi studentów II roku pedagogiki:

Myślę, że wychowanie przez sztukę ma bardzo duży wpływ na rozwój człowieka. Na szczególną uwagę zasługują myśli, cytaty, zdania wielkich ludzi. Sprawiają one bowiem, że człowiek zatrzymuje się na chwilę i rozmyśla. Refleksje są często przewodnikiem, jak należy poruszać się w życiu.

Dla mnie motta, myśli są bardzo ważne. Mimo iż są zazwyczaj krótkie, zwięzłe, to zawierają w sobie wielkie mądrości. Ich sztuka na tym polega, by za pomocą jak najmniejszej liczby słów ująć sedno sprawy. Te myśli "przyklejają się" do mnie i później uczą, wskazują czy sugerują, jak postępować i jakimi wartościami się kierować.

Na moją osobowość wpływa muzyka, malarstwo, poezja. Poezja - słowo, które zostało poddane poetyckiej obróbce, jest dla mnie źródłem szlachetnych przeżyć. Maksymy, które poznałam na zajęciach, jak również te, które wcześniej znałam, uważam za uniwersalne, aktualne niezależnie od czasów; przypominają mi one o najważniejszych wartościach, jakimi są drugi człowiek czy prawda. Ludzie często o tym zapominają w pogoni za prestiżem czy dobrami materialnymi.

Podczas czytania dzieł literackich zawsze zatrzymuję się dłużej nad słowami, które potrafią wywołać u mnie silne emocje. Zapisuję je w swoim zeszycie, który specjalnie ku temu założyłam.

Na moją psychikę wywiera wielką moc słowo; dzięki "pięknym słowom" wielu polityków odegrało niebagatelną rolę w historii.

Dla mnie ważne są myśli mądrych ludzi, a szczególnie wpłynęły na zmianę mojego postępowania słowa S. Witkiewicza: "Cała mądrość, cała filozofia życia, to tylko dobroć".

Przytoczę jeszcze wypowiedzi studentów IV roku:

Na kształtowanie mojej osobowości duży wpływ ma muzyka, pozwala ona przenieść się w inny świat, zapomnieć o rzeczywistości. Nie od dziś wiadomo, że muzyka łagodzi obyczaje. Dźwięki wprawiają mnie w dobry nastrój. Słuchając, jestem pogodniejsza, optymistycznie nastawiona do świata.

Duży wpływ na kształtowanie mojej osobowości mają studia pedagogiczne. Na studiach nauczyłam się nieco inaczej patrzeć na dzieci. Na ludzi w ogóle. Dzieci to niepowtarzalne indywidualności, które należy obdarować miłością, troską, szacunkiem, bezwarunkową akceptacją.

Na moją osobę duży wpływ wywiera: teatr, film, książka, muzyka, poezja, malarstwo. Zauważyłam, iż dziedziny te bardzo wpływają na wrażliwość ludzi, kształtują tożsamość, osobowość, pozwalają precyzyjnie określić swoje potrzeby i realizować postawione sobie cele.

Sztuka pomaga mi przezwyciężyć różnego rodzaju trudności, pozwala patrzeć na rzeczywistość w jasnych barwach. Każdy człowiek powinien uczestniczyć w życiu kulturalnym, z niego korzystać, gdyż przez to może poszerzyć swoje horyzonty.

Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród studentów pedagogiki wykazały, że wychowanie przez sztukę wpływa na zmianę osobowości człowieka, inspiruje do twórczości, do refleksji nad postępowaniem i co ciekawsze - żadna odpowiedź 120 badanych nie była negatywna w odniesieniu do wychowawczej misji sztuki.

Do wyników ankiety dołączam wypowiedź współczesnej poetki z pod- rzeszowskiej wsi Lubenia, Stanisławy Kopiec. Na pytanie, która dziedzina sztuki budzi w niej szczególne zainteresowanie, pani Stanisława odpowiedziała: Podoba mi się wszystko, co piękne i siłą rzeczy każdy rodzaj sztuki może sobie rościć prawo do mojego wnętrza. Lubię muzykę, malarstwo, poezję, a szczególnie rozsmakowałam się w dziełach filozofii, a zwłaszcza w filozofii chrześcijańskiej. W swojej poezji poruszam różne sytuacje, a do inspiracji twórczej najważniejsza jest siła przeżycia.

Z przytoczonych wypowiedzi wynika, że:

• Każdy rodzaj sztuki inspiruje do twórczości.
• Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej i niepodzielnej osobowości człowieka.
• Umiłowanie piękna jest nieodłącznym elementem ludzkiej natury.
• Sztuka przeobraża naturę ludzką.

Jeśli ktoś z czytelników odnalazł w przytoczonych cytatach coś, co każe mu się zastanowić nad głębszym sensem wypowiedzianych słów, polecam bogaty wybór myśli zawartych w książce Sztuka życia, która wyszła w ubiegłym roku nakładem wrocławskiego wydawnictwa Europa; wyboru dokonała Aldona Różanek.

Franciszka Dyka
Zaborów