Szkolnictwo niepubliczne w Danii

W przypadku kształcenia przez rodziców, dziecko musi zdawać egzaminy państwowe, które oceniają jego poziom wiedzy. Jeżeli rodzice zdecydują się korzystać z usług szkoły, mają do wyboru: szkołę państwową lub prywatną (prywatna ma inny status niż w Polsce). Do rodziców należy też decyzja, ile ma trwać nauka szkolna: 9 czy 10 lat, gdyż zgodnie z ustawą oświatową klasa wstępna (podobna do polskiej zerówki) nie jest obowiązkowa.

Szkoły podstawowe prowadzą gminy; nadzór państwowy (ministerialny) sprowadza się do ustalania programów i kontrolowania stopnia ich opanowania, co zwiększa konkurencyjność szkół. Po ukończeniu 9. klasy uczeń może kontynuować naukę, mając do wyboru trzy typy szkół:

• 3-letnie licea profilowane: językowe, matematyczne lub humanistyczne; ich działalność finansuje region, a celem jest przygotowanie absolwenta do nauki w szkole wyższej,
• 3- letnie szkoły techniczne lub marketingowe,
• 2- letnie szkoły zawodowe, które - notabene - mają największe powodzenie wśród młodych Duńczyków; 40% z nich decyduje się na naukę w takiej szkole. Tutaj uzyskuje się kwalifikację zawodowe, np. murarza, mechanika itp.; nauka jest opłacana z budżetu państwa.

Coraz większego znaczenia nabiera edukacja dla dorosłych; cieszy się ona dużą popularnością w społeczeństwie: lepsze wykształcenie, to lepszy start na rynku pracy. Można wyróżnić ogólnie trzy typy tego szkolnictwa: dzienne, wieczorowe lub prowadzone w czasie pracy (np. przez pracodawcę). Takie podnoszenie kwalifikacji jest bezpłatne, państwo bowiem, wspierając tę formę kształcenia, stosuje na szeroką skalę dotacje i ulgi podatkowe dla pracodawców.

Do szkoły wyższej można wstąpić po ukończeniu 3-letniego kształcenia w szkole średniej. Zdanie egzaminów końcowych z przedmiotów pokrewnych z wybranym kierunkiem studiowania upoważnia do składania papierów na wyższą uczelnię. Kandydat na politechnikę musi np. zaliczyć sprawdziany kończące szkołę średnią z takich przedmiotów, jak: matematyka (na poziomie dla zaawansowanych), a z przedmiotów pokrewnych - chemia i fizyka (przynajmniej na poziomie średnio zaawansowanym). Egzamin ten jest swoistym rankingiem szkół średnich. Zalety tego systemu to: porównywalność dyplomów, jednolitość wymagań stanowiących podstawę wyjściową do nauki na wyższym poziomie, możliwość przenoszenia się z jednego kierunku na drugi. Wadami są: biurokratyczna struktura, brak eksperymentowania lub ograniczone pole do niego.

*

Szkolnictwo niepubliczne od dawna zyskało wielkie uznanie w społeczeństwie duńskim. Spowodowało to nieustającą rywalizację między szkołami publicznymi a niepublicznymi. Faworytem pozostają szkoły niepubliczne; często rodzice zabiegają o przyjęcie dziecka do takiej szkoły tuż po jego urodzeniu.

Państwo popiera rozwój szkół niepublicznych, gdyż są one dla budżetu mniej obciążające. Ten typ szkolnictwa tylko w 75% jest finansowany przez państwo (25% kosztów pokrywają rodzice). W dodatku prowadzenie szkół komunalnych jest droższe, bo przy tej samej liczbie uczniów zatrudniają one na ogół więcej personelu. W praktyce oznacza to, że kształcenie ucznia w szkole niepublicznej kosztuje państwo o 50% mniej niż w szkole publicznej. Subwencje przysługują na ucznia, a nie na konkretny cel i zależą od wielkości szkoły; prowadzenie mniejszej szkoły jest droższe i dlatego mniejsze szkoły mają większe dotacje.

Państwo wypłaca je szkołom jednorazowo w styczniu każdego roku. To pozwala prowadzić odpowiednią politykę finansową: inwestować, pomnażać pieniądze choćby przez wpłatę na oprocentowane konto bankowe. Szkoły niepubliczne, w odróżnieniu od szkół publicznych, mogą ze swoich dochodów (np. za wynajem sal) inwestować np. w zakup akcji. Dochody te mogą być następnie przeznaczone na potrzeby szkolne, natomiast nie mogą być dzielone między personel szkolny.

*

Specyficzny jest w Danii status szkoły prywatnej (niepublicznej). Jej właścicielem nie jest ani osoba prywatna, ani stowarzyszenie, fundacja czy jakikolwiek związek. Władzę w takiej szkole stanowi ogólne zgromadzenie rodziców zbierające się raz w roku. Ono wybiera na dwa lata zarząd, uchwala regulamin szkolny oraz zatwierdza doroczne sprawozdania finansowe. Do obowiązków zarządu należy dobór personelu dydaktycznego i technicznego. Dyrektor, wybierany przez zarząd, odpowiada za sprawy pedagogiczne i operowanie budżetem szkoły. Nie wymaga się, by był z zawodu pedagogiem. Musi przede wszystkim się wykazać umiejętnościami menedżerskimi; swoje stanowisko sprawuje zazwyczaj 5 lat. Do powinności dyrektora należy podejmowanie decyzji o metodach pracy szkoły. To on może zdecydować np. o nauczaniu kaligrafii w szkole czy też wspólnym porannym śpiewaniu uczniów i nauczycieli.

Rodzice każdej klasy wybierają swoją reprezentację, która spotyka się z zarządem szkoły i w ten sposób są przekazywane opinie z dołu do góry. Czynnikiem charakteryzującym ten typ szkoły, który przede wszystkim doceniają rodzice, jest większa dyscyplina (w szkole prywatnej można np. wyrzucić niepokornego ucznia za drzwi, a w szkole publicznej - nie) oraz zdecydowanie lepsze warunki nauczania: odpowiednie sale, wyposażenie w pomoce, zapewnione podręczniki dla każdego ucznia. Koszt utrzymania jednego ucznia w szkole niepublicznej wynosi (w przeliczeniu) 100 dolarów miesięcznie. Fundusze są dzielone centralnie; władze regionu w żaden sposób nie mogą wpływać na wysokość subwencji.

System duńskich szkół prywatnych różni się od szkolnictwa tego typu w innych państwach europejskich tym, że jest bardziej demokratyczny, nastawiony na kształcenie dzieci rodziców z klasy z średniej. Każdy może wybrać dowolny rodzaj szkoły dla swojego dziecka niezależnie od sytuacji materialnej. Aby zachować dostępność szkolnictwa prywatnego, państwo swojego czasu wprowadziło ograniczenia w wysokości czesnego. Jednocześnie pozwala to na zachowanie czynnika rywalizacji między sektorami i wpływa dodatnio na ogólny poziom kształcenia.

Nieco inny charakter i strukturę mają szkoły wyznaniowe. Tutaj wpływ rodziców na system kształcenia i model szkoły jest zdecydowanie mniejszy.

*

Szkoły niepubliczne różnią się od równoległych szkół publicznych przede wszystkim modelem kształcenia i wychowania. Tutaj stawia się na otwartość ucznia oraz wielodyscyplinarność nauczycieli. Nie ma sztywnego podziału na 45-minutowe jednostki lekcyjne. Uczniowie uczą się w modułach 75 lub 70-minutowych. Dziennie jest ich trzy. Między zajęciami są 15-minutowe przerwy i jedna dłuższa przerwa na lunch, który przygotowują sami uczniowie.

Celem pracy nauczyciela jest przede wszystkim wyrobienie w uczniu przekonania, że jeśli chce on posiąść wiedzę, musi to zrobić sam i nie może być przez nikogo nauczony. Nauczyciele, nawet różnych przedmiotów, uczący tę samą grupę dzieci, układają swoje plany pracy czy rozkład materiału we wzajemnym porozumieniu. Wszystko jest bardziej podporządkowane staranności w przekazywaniu wiadomości i pogłębianiu wiedzy niż ilości informacji.

Jak powiedziałam, szkoła niepubliczna sama ustala model swojej pracy. W szkole realnej w Holbaek, którą odwiedziłam, stałym elementem wychowania są np. obozy szkolne, dostosowane programem do wieku uczniów i poziomu klas. Udział w nich jest obowiązkowy i rodzice, decydując się na tę szkołę, z góry akceptują również jej model pracy. Tylko naprawdę ważne powody mogą zwolnić dziecko od udziału w takim wyjeździe. Pobyt na obozie nie ma charakteru wypoczynkowego; uczniów czeka poważny wysiłek intelektualny i sprawdzanie nabytych umiejętności.

Klasy 1-2 np. Wyjeżdżają nad morze. Zbierają minerały, uczą się je rozpoznawać, obserwują środowisko naturalne, poznają życie zwierząt, rozpoznają ich gatunki. To, co poznają - rysują, malują, lepią z modeliny. Uczniowie klas 3-5 podczas wyjazdu przechodzą program swoistego obozu przetrwania: mieszkają w lesie, śpią w namiotach, żeglują, muszą radzić sobie w trudnych warunkach - określić położenie geograficzne, znaleźć drogę itp. Program obozowy dla młodzieży klas 6-7 (najtrudniejszych pod względem wychowawczym) jest nastawiony na wzmożenie aktywności ruchowej oraz otwarcie na problemy świata; wiele czasu pozostawia się na przemyślenia i zadawanie pytań.

Specjalny program wyjazdowy, opracowywany z udziałem nauczycieli różnych przedmiotów, przygotowuje się dla młodzieży z klas 8-9. Są to trzyosobowe wyprawy rowerowe na wieś, podczas których uczestnicy zbierają informacje o danym środowisku ludzkim. Wyjeżdżają na nie ze sporządzoną listą pytań, które dotyczą: struktury zatrudnienia ludności, zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, różnic w środowisku geograficznym, jakie zaszły w danej okolicy np. w ciągu ostatnich stu lat. Zbieranie materiałów polega na pomiarach, obserwacjach, porównaniach ze starymi mapami, wywiadach z napotkanymi ludzi. W rozmowie z księdzem uczniowie dowiadują się ze starych ksiąg parafialnych, jaki był skład ludności wiek temu, a urzędnicy gminy zapoznają ich ze stanem współczesnym. Informacje te nanoszą potem na mapy i sporządzają wykresy obrazujące zmiany w stosunkach ludnościowych. Wszystko to ma służyć między innymi poznawaniu ojczystej historii. Często takie wyjazdy są szokiem dla uczniów, którzy nie uświadamiali sobie różnic między życiem na wsi i w mieście.

*

Dla uczniów klas najstarszych są też organizowane wyjazdy zagranicę. Mają one podobne cele: poznawanie życia innych narodów, a na dodatek uczeń zdaje praktyczny egzamin z posługiwania się językiem obcym. Jest to praca w grupach, każda zajmuje się innym zagadnieniem, wcześniej przygotowanym pod kierunkiem nauczycieli rożnych przedmiotów. Zadaniem uczniów jest rozmowa z kompetentnymi ludźmi i porównywanie zebranych wiadomości z innymi źródłami. W ostatecznym wyniku jest sporządzane sprawozdanie. Nauczyciele dbają, aby efekty pracy uczniów były wiarygodne. Praktykuje się najczęściej wyjazdy do Anglii, Niemiec, Szwecji. Ostatnio wzrasta zainteresowanie krajami Europy Wschodniej, tym, co się w nich dzieje i jaki jest kierunek przemian.

Wyprawy zagraniczne młodzieży szkolnej mają służyć większej motywacji do nauki języków obcych oraz urealnieniu wiedzy z takich przedmiotów, jak: geografia, historia, ekologia. Sprzyjają poznawaniu środków nowoczesnej komunikacji (wykorzystanie poczty elektronicznej), a także - co nie jest bez znaczenia - pełniejszej integracji, zaszczepianiu umiejętności dzielenia się wiedzą z innymi oraz upowszechnianiu zasad współżycia społecznego. Aby to osiągnąć, szczególną wagę przywiązuje się do otwartości, swobody wypowiedzi, umiejętności atrakcyjnej prezentacji.

Ostatecznym rezultatem tych działań ma być ukształtowane europejskiej tożsamości młodego człowieka.

Lucyna Kudła
WSP, Kraków