Głos rodziców się liczy

Działalność rodziców znajduje szerokie wsparcie ze strony władz krajowych, a na forum międzynarodowym cieszy się uznaniem władz Unii Europejskiej. W krajach członkowskich UE działa wiele krajowych stowarzyszeń rodziców, które mają swoją reprezentację na szczeblu europejskim. Jest nią, zarejestrowane w roku 1984 zgodnie z przepisami prawa belgijskiego, Europejskie Stowarzyszenie Rodziców (European Parents Association - EPA) z siedzibą w Brukseli; EPA stanowi reprezentację ponadstumilionowej społeczności rodziców Europy.

Jednym z podstawowych zadań EPA jest wspieranie rodziców i ich stowarzyszeń we wszystkich krajach Unii oraz w krajach należących do Rady Europy. W podstawowym dokumencie EPA mówi się, że rodzice jako pierwsi nauczyciele swoich dzieci ponoszą szczególną odpowiedzialność za ich edukację i że edukacja szkolna ma wspierać edukację domową, a nie ją zastępować.

Polska - dzięki aktywności Społecznego Towarzystwa Oświatowego - jako pierwszy kraj z Europy Środkowej uzyskała pełne członkostwo EPA w roku 1993 i bierze aktywny udział w jego działalności. Efektem prowadzonej przez STO polityki wspierania krajów Europy Środkowej i Wschodniej było przyjęcie do EPA Słowackiego Stowarzyszenia Rodziców; bez naszej rekomendacji Słowacy mieliby niewielkie szanse na wejście do tej organizacji.

Władze EPA, w których skład wchodzi przedstawiciel STO, wysoko oceniają wkład Społecznego Towarzystwa Oświatowego w demokratyzację polskiej oświaty i w budowę społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Wyrazem uznania było nominowanie w 1993 r. czasopisma "Edukacja i Dialog" do prestiżowej międzynarodowej Nagrody Alcuina - swego rodzaju "Oskara" w dziedzinie edukacji europejskiej, przyznawanej co roku przez międzynarodowe jury powoływane przez Radę Europy.

Spójrzmy na działalność rodziców w strukturach oświatowych w naszym kraju. Otóż, nie jest z tym dobrze. Zapisy ustawy oświatowej z roku 1991 stwarzają prawne ramy do takiej działalności. Pomimo istnienia unormowań prawnych, proces powołania rad szkół przebiega z wielkimi oporami; nie powstała także Krajowa Rada Oświatowa ani też rady wojewódzkie, które miały być ważnym społecznym organem opiniotwórczym w sprawach oświaty. Zapomniano też o roli rodziców w projekcie reformy systemu edukacji; w rozdziale poświęconym zarządzaniu i nadzorowaniu systemu edukacji brak jest jakiejkolwiek wzmianki o nich jako partnerach współodpowiedzialnych za kształt polskiej oświaty. Wyeksponowana jest natomiast rola administracji oświatowej, w szczególności dyrektora szkoły oraz kuratora oświaty, który ma mieć "większe uprawnienia władczo-kontrolne w stosunku do szkół i placówek".

Rola rodziców w praktyce jest bardzo ograniczona, wpływ zaś na edukację szkolną ich dzieci - wręcz znikomy. Przy tak niskiej aktywności samych rodziców i ich mało istotnej pozycji w formalnych strukturach oświatowych, istnieje duże niebezpieczeństwo umocnienia się tendencji autorytarnych w zarządzaniu polską oświatą. Istnieje też duże prawdopodobieństwo obniżenia się jakości naszej edukacji, wszystkie bowiem badania naukowe wskazują na korelację, jaka zachodzi między jakością edukacji a poziomem współpracy szkoły i domu, nauczycieli i rodziców.

Tymczasem trudno sobie wyobrazić, aby demokratyzację systemu edukacyjnego i lepszą jakość polskiej edukacji można było osiągnąć bez aktywnej roli rodziców (i nauczycieli) oraz ich czynnego współudziału w decydowaniu o kształcie oświaty narodowej. Niska dziś pozycja rodziców stanowi prawdziwe wyzwanie dla nich samych, jak również dla tych, którzy decydują obecnie o kierunku reform oświatowych.

Zgodnie z przyjętą przez EPA "Kartą praw i obowiązków rodziców w Europie" rodzice mają prawo "żądać od odpowiedzialnych władz publicznych wysokiej jakości usług edukacyjnych", mają też prawo "do wydania opinii i przeprowadzania konsultacji z władzami odpowiedzialnymi za edukację na wszystkich szczeblach zarządzania oświatą". Z drugiej strony mają obowiązek "tworzyć demokratyczne, reprezentatywne organizacje rodziców na wszystkich poziomach i szczeblach". Współuczestnictwo rodziców w zarządzaniu oświatą wymaga odpowiednich działań przygotowawczych ze strony samych zainteresowanych, a także ze strony władz lokalnych i władzy ministerialnej. O "Karcie praw i obowiązkach rodziców" można przeczytać w numerze 7 "Edukacji i Dialogu" z 1993.

Czas dzielący Polskę od wstąpienia do Unii Europejskiej to okres intensywnej pracy przygotowawczej mającej na celu wzmocnienie roli rodziców w szkolnej edukacji dzieci i młodzieży. W pracy tej należy uwzględnić następujące priorytety:

• profesjonalne przygotowanie reprezentacji rodziców do pełnienia roli edukatorów i liderów w procesie aktywizacji rodziców;
• wypracowanie kilku modeli aktywizacji rodziców na szczeblu gminy, miasta, powiatu i województwa - stanowiących wzorzec i zachętę do samoorganizacji rodziców w różnych regionach kraju;
• przygotowanie w całej Polsce odpowiedniej infrastruktury sprzyjającej nawiązywaniu współpracy między rodzicami z różnych gmin oraz tworzeniu przez samych zainteresowanych struktur lokalnych, regionalnych i krajowych dla zorganizowanej aktywności rodziców.

Strategicznym celem aktywności polskich rodziców jest stworzenie ogólnopolskich stowarzyszeń rodziców, będących partnerem administracji oświatowej na wszystkich szczeblach zarządzania oświatą i wywieranie przez nie realnego nacisku na wychowanie dzieci oraz na wysoką jakość edukacji.

Dobrym tego przykładem jest grono rodziców z Bielawy. Najpierw powołali oni Grupę Inicjatywną Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Rodziców, a następnie przygotowali statut tego stowarzyszenia. Nie zaniedbują też własnego szkolenia; przeszli właśnie dwuletni cykl warsztatów pt. "Twórcza rola rodziców w reformowaniu edukacji na szczeblu szkoły"; informacja: Zofia Odjas, ul. Grota Roweckiego 6, 58-260 Bielawa, tel. (0-74) 33-37-43.

Należy też wspomnieć twórczą aktywność rodziców z Zakopanego; z pomocą Zakopiańskiego Towarzystwa Edukacyjnego wypracowują właśnie model współdziałania rodziców na szczeblu gminy; informacja: Kazimierz Konarski, ul. Chałubińskiego 3, 34-500 Zakopane, tel. (0-18) 20-147-47; 20-665-52.

Jeszcze innym dobrym przykładem jest podnoszenie wiedzy o prawach (i obowiązkach) rodziców prowadzone w szkołach szczecińskich; informacja: Michał J. Kawecki, ul. Nysy 6a, 70-846 Szczecin, tel. (0-91 ) 469-06-92; 433-90-40.

Michał J. Kawecki
NCE STO, Szczecin