Na wsi podobnie jak w mieście

Gospodarstwa rolne są na różnym poziomie i tu wyodrębniłabym dwie grupy: gospodarstwa specjalistyczne i tradycyjne. Gospodarstwo specjalistyczne to takie, które nastawia się na jeden rodzaj produkcji rolnej, np. uprawę ziemniaków, hodowlę bydła, drobiu, owiec, tucz trzody chlewnej, sadownictwo itd. Aby rolnik mógł prowadzić wąski asortyment wyspecjalizowanej produkcji, musi mieć zapewniony korzystny układ rynkowy, a więc z jednej strony stały zbyt, z drugiej, rozwinięty rynek towarów konsumpcyjnych zaspokajających potrzeby rodziny.

Natomiast gospodarstwa tradycyjne, to gospodarstwa małe, nastawione na różnorodną produkcję, słabo zmechanizowane. Rodziny pochodzące z tych gospodarstw często cierpią biedę; wynika to z pewnej niezaradności oraz z braku możliwości rozwoju. Biorąc za podstawę powyższe okoliczności, chcę przedstawić model współczesnej rodziny chłopskiej oraz funkcje, jakie ona spełnia, a w dalszej kolejności sprecyzować pewne wnioski dotyczące pomocy tym rodzinom ze strony szkoły i szeroko pojętej oświaty.

Rodzina chłopska spełnia te same funkcje co każda rodzina, ale spełnia je w specyficznych warunkach. Na warunki te wpływa posiadanie gospodarstwa rolnego. Gospodarstwo jest dla rodziny wiejskiej nie tylko miejscem pracy, ale równocześnie miejscem życia. I mimo wielu przeobrażeń i postępu ekologicznego można powiedzieć, że ta ciągła i konieczna praca jest formą życia rodziny chłopskiej. Dziecko od najmłodszych lat jest wmontowane w rytm rolniczej pracy produkcyjnej na coraz trudniejszych i bardziej odpowiedzialnych stanowiskach.

Obecnie zarówno rodzina chłopska, jak i jej gospodarstwo ulega pewnym przeobrażeniom. Gospodarstwo często przestaje być celem, a staje się środkiem do urzeczywistnienia zamierzeń życiowych dzieci i młodzieży. Ponieważ znam warunki wiejskie, gdyż w tym środowisku pracowałam jako nauczycielka ponad 30 lat, pokuszę się o przedstawienie modelu współczesnej rodziny chłopskiej.

Typowa współczesna rodzina chłopska, to rodzina mała, dwupokoleniowa, z dwojgiem lub trojgiem dzieci. W rodzinie tej istnieje demokratyzacja władzy, wzrasta niezależność jej członków, a młodzież jest traktowana na zasadzie partnerstwa. Dość autorytatywne kierowanie małymi dziećmi, polegające przede wszystkim na egzekwowaniu nakazów, zakazów i poleceń, stopniowo jest zastępowane uzgadnianiem, dyskusją z dorastającą młodzieżą. Jednak rodzice, dość często zaabsorbowani pracą w gospodarstwie, są mało konsekwentni w stosowaniu metod wychowawczych. Oscylowanie między pobłażliwością a wyrosłą z tradycyjnych wzorów surowością przynosi wiele szkód w wychowaniu. Rodzice, często zajęci pracą, pozwalają dzieciom na oglądanie nie dozwolonych dla nich filmów, czytanie nieodpowiednich czasopism, przebywanie w nieodpowiednim towarzystwie. Młody człowiek przyswaja sobie negatywne wzorce i nawyki. Często bywa tak, że kiedy w szkole średniej zetknie się z młodzieżą zdemoralizowaną i przyswaja sobie jej wzorce, wówczas rodzice przeżywają to jak wielką tragedię. Rodzice w mieście spotykają się często z nieodpowiednim zachowaniem młodych ludzi i reagują na te poczynania mniej emocjonalnie, natomiast rodzice zamieszkujący na wsi nawet się zatamują. Dla nich np. narkomania, przynależność do nieformalnych, zdemoralizowanych grup młodzieżowych jest pewnego rodzaju wynaturzeniem.

Młodzież z rodzin chłopskich zdobywa kwalifikacje w różnych zawodach, w większości pozarolniczych. Dzieci później się usamodzielniają w związku z wydłużającym się okresem kształcenia. We współczesnej rodzinie chłopskiej na pierwszy plan zaczyna się wysuwać problem więzi psychicznej, partnerstwa, przyjaźni, wspólnych zainteresowań. Interes jednostki zaczyna dominować nad interesem grupy rodzinnej jako całości. Współczesna rodzina chłopska ma mniej dzieci, dlatego że pragnie poświęcić więcej czasu na rozwój i awans każdej jednostki.

Na spójność rodziny chłopskiej wpływa praca w gospodarstwie. Pracują w gospodarstwie zarówno rodzice, jak i dzieci. Układ pracy w gospodarstwie rolnym jest dostosowany do pór roku, które, z jednej strony, wyznaczają rytmiczność zajęć, a z drugiej ich sezonowość i spiętrzenie w pewnych okresach. Mimo pewnych zmian na lepsze, nie ma w gospodarstwie indywidualnym normowanego czasu pracy i nie ma granicy między czasem wolnym a czasem pracy. Więzi między rodzicami a dziećmi są bardzo silne, gdyż wiąże ich nie tylko pokrewieństwo, ale i wspólne zadania, trud i wspólne cele.

Kobieta w gospodarstwie chłopskim jest przeciążona nadmiarem obowiązków. Sytuacja ta wynika z tego, iż kobieta pracuje zarówno w gospodarstwie, jak i w domu. Wpływa na to niedostateczne zaopatrzenie gospodarstwa domowego w małą mechanizację i często niewłaściwy podział pracy.

Przedstawiając model współczesnej rodziny chłopskiej, należałoby zwrócić uwagę na wiek rodziców i poziom ich kwalifikacji. Są to ludzie w średnim wieku, od 30 do 45 lat. Przeważnie mają ukończoną zasadniczą szkolę rolniczą lub technikum. Aby sprostać zadaniom stawianym przed rolnictwem, poszerzają swą wiedzę.

W dalszej kolejności chcę przedstawić pozycję małego dziecka w tej rodzinie. W odróżnieniu od środowisk miejskich, gdzie pewien procent małych dzieci przebywa w żłobkach, a potem w przedszkolach, na wsi regułą jest, że opiekę nad małym dzieckiem sprawuje rodzina. Nawet jeżeli opieka nad małym dzieckiem pozostawia wiele do życzenia z punktu widzenia zasad higieny czy racjonalnego odżywiania, to jednak dziecko będące w stałym kontakcie z rodziną prawidłowo odczuwa bliskość osób kochanych i lepiej się rozwija pod względem psychicznym. Rodzice wiejscy nie zawsze mogą jednak poświęcić odpowiednią ilość czasu na przebywanie z dzieckiem, często są zbyt zaabsorbowani pracą w gospodarstwie, co wpływa ujemnie na rozwój umysłowy dziecka i jego przygotowanie do nauki w szkole.

Jak z tego wynika, już u progu szkoły podstawowej dzieci wiejskie mają gorszy start niż ich rówieśnicy w mieście. Stwierdzić jednak należy, że współczesna rodzina wiejska poświęca coraz więcej uwagi dziecku - uczniowi. Przejawia się to w tym, że dziecko jest odpowiednio ubrane, wyposażone w przybory szkolne. Większość rodziców dowozi dzieci szczególnie w młodszym wieku szkolnym, do szkoły.

Rodzice interesują się wynikami dziecka w nauce. Z chwilą rozpoczęcia nauki szkolnej dziecko wkracza w specyficzny okres rozwoju, w którym dominuje jeden rodzaj działalności - uczenie się. To, czy dziecko osiągnie pozytywne czy negatywne wyniki, wpływa w poważnym stopniu na jego rozwój psychiczny. Ponadto w zależności od wyników kształtuje się stosunek rodziców, nauczycieli, a także rówieśników do dziecka.

Współcześni rodzice na wsi starają się współpracować ze szkolą. Współpraca ta może być współpracą stalą lub doraźną. Do form współpracy doraźnej należą organizowane sporadycznie zebrania rodzicielskie, indywidualne rozmowy nauczycieli z rodzicami, odwiedzanie przez nauczycieli środowisk rodzinnych uczniów, zwłaszcza wymagających bardziej intensywnej opieki. Szczególne znaczenie ma ta ostatnia forma współpracy umożliwiająca wychowawcy bezpośrednie poznanie warunków życia dziecka. Pozwala ona często wykryć źródła niepowodzeń szkolnych dziecka oraz wpłynąć na wprowadzenie niezbędnych zmian w jego życiu domowym. Stale formy współpracy wyrażają się natomiast w powoływaniu komitetów rodzicielskich czy organizowaniu odczytów o tematyce dydaktyczno-wychowawczej.

Anna Nowicka
Iwonie, woj. sieradzkie