Imię i nazwisko:
Adres email:


Osobowość nauczyciela



Aktywność uczniów podczas lekcji zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest atmosfera w klasie, nazywana często klimatem emocjonalnym. Jak wiele w tej mierze zależy od nauczyciela, wykazały badania, które tu zamierzam omówić.


Postawa nauczyciela wobec klasy może wyzwalać zachowania konstruktywne (pobudzające), które stanowią dla ucznia zachętę do działania i nagrodę. Taką postawą jest np. polecenie połączone z zachętą do samodzielności i odwagi, dopingowanie do wytrwałości, odwoływanie się do wartości. To pozytywne nastawienie wobec uczniów podtrzymuje przekonanie o możliwościach wykonania zadania, zwiększa aspiracje i dążenia, wywołuje wzajemny szacunek, a życzliwy klimat sprzyja efektom.

I odwrotnie: zachowania destruktywne nauczyciela (hamujące, obrażające) są odbierane przez uczniów jako brak życzliwości. Należą do nich: krzyk, groźba, ironia, dezaprobata, częste nagany, ośmieszanie, wyzwiska, popychanie, karne dyżury. Nauczyciele, u których taka tendencja dominuje, stawiają uczniom wymagania w sposób apodyktyczny, nie licząc na ich współdziałanie. Rola ucznia polega jedynie na dokładnym, ale biernym wykonywaniu poleceń nauczyciela. Egzekwowanie obowiązków odbywa się za pomocą kary; uczeń wie, że ma do stracenia dobrą opinię czy ocenę - przeżywa więc stany napięcia i lęku.

Badania wykazały, że nerwowość i brak opanowania oraz zbytnia apodyktyczność nauczyciela mają bezpośredni związek z poziomem złego samopoczucia uczniów w trakcie lekcji. Do tego dochodzi wyróżnianie uczniów ulubionych, co odbierane jest przez ogól klasy jako niesprawiedliwe. Źle odbierane jest nieprzygotowanie nauczyciela do zajęć. Jego chaotyczny sposób formułowania myśli, ubogie słownictwo w połączeniu z egoizmem i mściwością wobec uczniów powodowały u nich w rezultacie wysokie poczucie zagrożenia.

Taka sytuacja wiąże się z tłumieniem aktywności intelektualnej i samodzielności myślenia uczniów i powoduje negatywne nastawienie wobec nauczyciela i wykładanego przedmiotu, który często jest uosabiany z nauczycielem jako wyrazicielem tych treści.

Dobre samopoczucie cechowało uczniów w trakcie lekcji z nauczycielem zrównoważonym, opanowanym. Polecenia wydawał on w sposób kulturalny, uśmiechał się, był przyjazny wobec uczniów i konsekwentny. Lekcję prowadził w sposób pobudzający koncentrację uwagi uczniów, dzięki czemu była ona interesująca. Punktualność, taktowność, rzetelność w ocenianiu, okazywanie uczniom szacunku, życzliwości i szczerości - sprzyjały dobremu samopoczuciu uczniów i rzutowały na pozytywną atmosferę pracy szkolnej.

Dla zdobycia danych przeprowadzono ankiety wśród uczniów i nauczycieli klas ósmych. Uczniowie jednomyślnie uznali, że ich nauczyciele używają gróźb w celu utrzymania dyscypliny. Nauczyciele są postrzegani również jako osoby apodyktyczne, nie uwzględniające różnic między uczniami i nie rozumiejące uczniów (tak sądzi 54% ankietowanych). Częste jest ośmieszanie wychowanków (56%); ale - 47% uważa, że nauczyciele dobrze uczą.

Ankietowani zwracali uwagę, że nauczyciele traktują uczniów w "dziwny" sposób i uzupełniają tę wypowiedź mówiąc: 1) lepiej oceniają znanych i lubianych uczniów; 2) nie dotrzymują składanych obietnic; 3) nie liczą się ze zdaniem uczniów.

Swoje opinie na temat stosunków panujących w klasie wyrażali też nauczyciele. Wymieniali oni cechy osobowości, które - jak sądzą - pomagają im w pracy z uczniami (ale podawali tylko jedną). Są to: otwartość, tolerancja, cierpliwość, wyrozumiałość, poczucie humoru. Cechy zdecydowanie przeszkadzające to brak konsekwencji i wybuchowość. Większość badanych nauczycieli nie podała jednak żadnych cech. Ciekawe, że poglądy uczniów są zbieżne z wypowiedziami nauczycieli. Uczniowie wszystkich klas wymieniali np. te same nazwiska nauczycieli cieszących się autorytetem. Natomiast tymi, do których zwróciliby się z osobistymi trudnościami, są wychowawcy. Świadczyć to może o ich dobrej więzi z uczniami. Wymieniane przez uczniów cechy, dzięki którym nauczyciel zyskiwał uznanie, to: umiejętność wykładania (18%), miły wygląd (10%), wyrozumiałość (9%).

O kierowaniu klasą wypowiadali się i uczniowie, i nauczyciele. Z tych wypowiedzi wynika, że nie ma jednego sposobu kierowania klasą. Nauczyciel, który narzuca klasie swoje zdanie, motywuje to tym, że: 1) jedynie w ten sposób może klasę zmusić do pracy; 2) klasa musi być sterowana; 3) inaczej niczego nie jest w stanie osiągnąć. Tak, niestety, uważa większość nauczycieli. Ewentualną zmianę stylu pracy uważają za zagrożenie, gdyż nie poradziliby sobie z uczniami, nastąpiłaby utrata kontroli nad zbiorowością. Ale ci sami nauczyciele prowadząc inną równoległą klasę w sposób partnerski uważają, że odstąpienie od tego wywołałoby stłamszenie uczniów, utratę ich zaufania.

Okazuje się, że uczniowie mający surowych nauczycieli uważają, że jedynie w ten sposób zapewniają oni spokój na lekcjach. Natomiast klasy kierowane po partnersku podkreślają, że miły nauczyciel tworzy miłą atmosferę. Wydaje się, że uczniowie klasy a, prowadzonej autokratycznie, nie potrafią sobie wyobrazić innego sposobu kierowania i ewentualnych skutków zmiany.

U tych samych nauczycieli wybrane klasy uczą się z przyjemnością, a inne ze strachem lub obojętnością. Przyczyna takiego stanu tkwi więc prawdopodobnie w ukształtowanej w ciągu lat edukacji relacji między nauczycielem a konkretną klasą. Można mówić o wytworzonym uogólnionym obrazie każdej klasy. I tak, okazuje się, że na 10 nauczycieli prowadzących lekcję w klasie a tylko dwóch jest w stanie wymienić cechy pozytywne jej uczniów (dowcip, szczerość, chęć ruchu). W pozostałych klasach większość nauczycieli podkreślała pracowitość, zdyscyplinowanie, logiczne myślenie, aktywność, koleżeńskość, ambicję uczniów. Lubią pracować z tymi klasami, mówią, że jest to przyjemny obowiązek, że łatwiej się z nimi porozumieć, że uczniowie są zainteresowani przedmiotem, a na lekcjach panuje miła atmosfera.

Nauczyciele przyznają, że niechętnie uczą w klasie a, w której jest najwięcej konfliktów i brakuje dyscypliny; uważają ją za klasę trudną. Tylko trzech upatruje przyczyny tego stanu w braku autorytetu i w indywidualnych, negatywnych cechach uczniów.

Analiza wykazała, że atmosfera w klasie jest rezultatem postaw nauczycieli wobec poszczególnych klas; kształtuje się ona w wyniku akumulacji negatywnych opinii i doświadczeń z czterech poprzednich lat nauki.

Mamy tu rezultat interakcji między osobowością nauczyciela a jego relacjami z klasą. Trzech nauczycieli, którzy próbowali znaleźć źródła konfliktów z klasą a, potrafiło dostrzec w tej klasie pozytywne cechy. Jest to świadectwem tego, że nie przejęli bezkrytycznie opinii, że jest to klasa trudna, lecz mają osobisty wkład w rozwiązywanie rodzących się problemów. Pozostali nauczyciele traktują klasę jako całość. Nie dostrzegają w tej klasie uczniów spokojnych, kulturalnych, pracowitych, a w klasach uznanych za dobre uczniów wulgarnych, konfliktowych, leniwych.

Ujawniło się więc działanie stereotypu i istnienie wyolbrzymień, czyli przeszacowań negatywnych cech i zachowań w klasie a i niedoszacowań cech pozytywnych. W opisie pozostałych klas przejawiła się niedokładność stereotypu w wyniku niedoszacowania negatywnych cech i zachowań oraz przeszacowania pozytywnych. Uczeń z klasy lubianej będzie zatem systematycznie postrzegany jako inteligentniejszy, lepiej się zachowujący od ucznia z klasy nielubianej. Można powiedzieć, że w świadomości nauczyciela pojawiła się tendencyjność w odbiorze i interpretacji informacji napływających o uczniach, zgodnie z modelem dedukcyjnym. To znaczy, że nauczyciel asymiluje napływające nowe informacje zgodnie z przyjętym na początku założeniem o klasie pozytywnym lub negatywnym, które kształtuje się na podstawie przypadkowych informacji. Są one odbierane na początku kontaktu z klasą i tworzą sądy migawkowe, automatyczne, przepojone emocjami. Wywierają wpływ na strukturę procesu nabywania nowych informacji, potwierdzających początkowe, spójnego z emocjami, które pojawiły się na początku. W takim tworzeniu obrazu klas zauważalny jest efekt kontrastu, jak gdyby nauczyciele chcieli je rozróżniać z pomocą gotowych stereotypów.

Uczniowie oceniają swojego nauczyciela nie tylko przez pryzmat jego kwalifikacji zawodowych, ale również postępowania, zachowania w konkretnych sytuacjach szkolnych i stosunku do ucznia. Aby być dobrym nauczycielem, konieczne jest wykształcenie postawy, która pomoże w tworzeniu pozytywnej atmosfery podczas lekcji. Osobiste problemy emocjonalne przenoszone na pracę w szkole niekorzystnie rzutują i na nauczyciela, i na uczniów. Efektywniejsze jest ich rozwiązywanie z pomocą specjalisty psychoterapeuty. Ludzie, którzy debiutują w zawodzie nauczyciela, lepiej będą w nim funkcjonować, jeśli zanalizują swoją osobowość i typy reakcji wobec innych oraz nastawią się na poznawanie swoich podopiecznych (najłatwiej to osiągnąć poprzez słuchanie i obserwację), co umożliwi utrzymywanie efektywnego kontaktu z uczniami i skuteczną pracę zawodową.

Warto zwrócić uwagę na charakterystyczny dla wypowiedzi nauczycieli brak poczucia odpowiedzialności za istniejący stan rzeczy. Przyczyny wszelkich trudności widzą oni w cechach bądź zachowaniu uczniów, zupełnie pomijając swój udział. Taki opis sytuacji w szkole wskazuje na uruchomienie atrybucji zewnętrznej, to znaczy na oderwanie osoby nauczyciela od wszelkich niepożądanych wyników jego działania. Mechanizm ten pełni funkcję regulującą i chroni poczucie własnej wartości nauczycieli. Skrzywdzoną stroną są uczniowie, którym wpaja się przekonanie, że są ludźmi trudnymi, konfliktowymi, z którymi się źle pracuje. Włączają je w obraz własnej osoby, co kształtuje ich niskie poczucie własnej wartości i utrudnia optymalny rozwój możliwości intelektualnych, sprawnościowych, społecznych.


Sylwia Seul

Szczecin




Wrzesień 1996
REKLAMA
SPOŁECZNOŚĆ
KATEGORIE
NAJNOWSZE ARTYKUŁY

Warszawska Liga Debatancka dla Szkół Podstawowych - trwa przyjmowanie zgłoszeń do kolejnej edycji

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

Trwa II. edycja konkursu "Pasjonująca lekcja religii"

Redakcja portalu 29 Czerwiec 2022

#UOKiKtestuje - tornistry

Redakcja portalu 23 Sierpień 2021

"Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej lekturą jubileuszowej, dziesiątej odsłony Narodowego Czytania.

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021

RPO krytycznie o rządowym projekcie odpowiedzialności karnej dyrektorów szkół i placówek dla dzieci

Redakcja portalu 12 Sierpień 2021


OSTATNIE KOMENTARZE

Wychowanie w szkole, czyli naprawdę dobra zmiana

~ Staszek(Gość) z: http://www.parental.pl/ 03 Listopad 2016, 13:21

Ku reformie szkół średnich - część I

~ Blanka(Gość) z: http://www.kwadransakademicki.pl/ 03 Listopad 2016, 13:18

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:15

"Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie"

~ Gość 03 Listopad 2016, 13:14

Presja rodziców na dzieci - Wykład Margret Rasfeld

03 Listopad 2016, 13:09


Powrót do góry
logo_unii_europejskiej