Dzieci z rodzin alkoholowych

1. wykorzystywanie mocnych stron dziecka do pozytywnego kształtowania jego osobowości;
2. poprawę sytuacji szkolnej w odniesieniu do niepowodzeń i trudności w nauce oraz aprobaty w klasie;
3. kształtowanie prawidłowych relacji interpersonalnych;
4. poszukiwanie sprzymierzeńców, osób chętnych do współpracy w zakresie profilaktyki w środowisku dzieci z rodzin alkoholowych, w szkole i poza szkołą.

1. Poprawa samooceny - wzmacnianie dobrego mniemania o sobie Cechą dzieci z rodzin alkoholowych i - co równie ważne - dorosłych dzieci alkoholików (Woititz 1992) jest niskie poczucie własnej wartości. Wspominam o dorosłych dzieciach alkoholików, by pokazać, że poczucie własnej wartości kształtuje się i ugruntowuje w dzieciństwie, by potem odgrywać zasadnicze znaczenie w systemie odbioru siebie i świata osoby dorosłej. Nieadekwatna samoocena wyrażająca się brakiem wiary we własne możliwości, zarówno fizyczne jak i psychiczne, jest na tyle rozwinięta, by dzieci czuły się małowartościowe. Wiarę w siebie i szacunek dla własnej osoby w znacznym stopniu kształtują wzmocnienia pochodzące z zewnątrz. Działania profilaktyczne w tym zakresie polegają przede wszystkim na wyrażaniu w każdej sprzyjającej sytuacji pochwały, aprobaty i uznania, na konsekwentnym dostrzeganiu i nagradzaniu właściwych zachowań. Właściwe zachowanie w tym kontekście to każdy przejaw działania podjętego z polecenia i wykonanego co najmniej dostatecznie, a przede wszystkim każdy przejaw działania podjętego z własnej inicjatywy, które jest społecznie aprobowane, na przykład przynosi korzyść samemu dziecku, a także innym dzieciom w klasie.
2. Kształtowanie zdrowego stylu atrybucyjnego Ważnym aspektem sytuacji psychologicznej dzieci z rodzin alkoholowych, na który należy zwrócić uwagę w działaniach profilaktycznych, jest niewłaściwy, depresyjny styl atrybucyjny. Dzieci przypisują sobie przyczyny negatywnych zdarzeń, które dzieją się wokół nich, jednocześnie trudniej niż innym dzieciom jest im dostrzec w sobie możliwości, dzięki którym dzieje się coś dobrego. Działania profilaktyczne w zakresie kształtowania pozytywnego stylu atrybucyjnego to przede wszystkim uświadamianie dziecku rzeczywistego przebiegu i konsekwencji jego własnych działań oraz jego realnego wpływu na środowisko. Możliwości w tym zakresie są duże, ponieważ u dzieci sposób wyjaśniania tego, co się wokół nich dzieje w kontekście własnej osoby, nie jest jeszcze głęboko ukształtowany.
3. Zmniejszanie "głodu uznania" Potrzeba aprobaty i uznania u dzieci z rodzin alkoholowych ujawnia się w ich zachowaniu częściej i z większą intensywnością niż u dzieci z rodzin, w których problem alkoholowy nie występuje. Zazwyczaj dzieci z rodzin alkoholowych widzą powody do dumy nie w tym, co udało im się zrobić, ale co zostało docenione przez dorosłego. Na ogół z zaburzonym poczuciem aprobaty i uznania ("głód uznania") koreluje przekonanie o krytycznej, negatywnej ocenie ze strony otoczenia. Sprzyja ono nadwrażliwości i odczuwaniu kompleksów. Pogłębia świadomość bycia dzieckiem odrzuconym. W działaniach profilaktycznych dotyczących tej sfery osobowości dzieci z rodzin alkoholowych ważne są wszelkiego rodzaju formy zainteresowania i dostrzegania oraz aprobaty i pochwały tych działań, które na to zasługują. Świadome wyrażanie pochwal i uznania jest jednak niewystarczające. Profilaktyka w tym zakresie powinna uwzględniać także potrzebę stwarzania takich sytuacji, w których dziecko ma możliwość i szansę na zdrowy kontakt z dorosłymi. Ważny jest tutaj sam kontakt wspólne przebywanie w którym obecne jest szczere zaangażowanie dorosłego, wyrażające się zainteresowaniem, uwagą, cierpliwością i życzliwością wobec dziecka.

1. Trudności w nauce dzieci z rodzin alkoholowych są przykładem psychicznego ślepego zaułka, który często zagraża tym dzieciom. Niepowodzenia w nauce zniechęcają je do nauki. Zaniedbania wynikające z niechęci do nauki pogłębiają owe niepowodzenia, zniechęcając w jeszcze większym stopniu dzieci do spełniania wymagań stawianych przez nauczycieli. Działania profilaktyczne, odnoszące się do niepowodzeń i trudności w nauce, powinny przebiegać na dwóch poziomach. Pierwszy wiąże się z bezpośrednią pomocą nauczyciela w uzupełnianiu opóźnień i zaniedbań z różnych przedmiotów szkolnych, w opanowywaniu wymagań stawianych przez nauczycieli, uzupełnianiu luk w wiadomościach i organizowaniu wzajemnego pozalekcyjnego dokształcania się uczniów. Poza bezpośrednią pomocą konieczne jest działanie na głębszym poziomie: kształtowanie szacunku i prawdziwego uznania dla wiedzy i wartości intelektualnych, rozbudzanie aspiracji w tym kierunku oraz ułatwianie dostrzegania przez dziecko wartości poznawczych na równi z innymi, bardziej może widocznymi w codziennym życiu. Pamiętać trzeba również, że odrabianie lekcji w domu zazwyczaj stwarza dzieciom z rodzin alkoholowych problemy, często z powodu nieposiadania własnego miejsca do pracy. Zatem w ocenie prac domowych niezbędne wydaje się założenie: inne warunki pracy inne kryteria oceny.
2. Niepowodzenia w nauce pogłębiają problem nieprzystosowania społecznego w tym sensie, że wpływają w pewnym stopniu na pozycję socjometryczną w klasie, czyli na określony stopień aprobaty i sympatii ze strony innych dzieci. Napięcie, jakie dziecko odczuwa w związku z niepowodzeniami w nauce, i w ogóle ze szkołą, prowadzi najczęściej do niepożądanych, agresywnych zachowań rozładowujących to napięcie. Dziecko staje się nielubiane i odsuwa się gdzieś na marginalną pozycję w grupie. Celem działań profilaktycznych jest w tym przypadku podniesienie stopnia aprobowania dzieci z rodzin alkoholowych w klasie. Skutecznym sposobem osiągania tego celu jest przede wszystkim wyznaczanie dzieci do udziału w różnego typu pracach użytecznych i ważnych dla całej klasy. Pożądana w działaniach tego rodzaju jest równość w traktowaniu dzieci.

1. Zdarza się często, że dzieci z rodzin alkoholowych unikają kontaktu z osobami dorosłymi. Generalnie jednak (potwierdzają to badania empiryczne, przeprowadzone w Grzechyni i Krakowie w latach 1991-92, na których podstawie opracowany został niniejszy artykuł) dzieci z rodzin alkoholowych mają silną pozytywną motywację do kontaktu z osobą dorosłą, wyrażającą się między innymi tendencją do wydłużania spotkań i większą rozmownością (liczbą wypowiadanych słów). W skrajnej postaci owa motywacja ujawnia się jako natrętne dążenie do utrzymania kontaktu, w tzw. lepkości emocjonalnej .
2. Widoczne są braki kulturowe i językowe. Jakość wypowiedzi budzi zastrzeżenia dzieci z rodzin alkoholowych mówią wiele, ale mało płynnie i poprawnie. Zbyt mała jest ich umiejętność skupiania uwagi.
3. Ogólnie można powiedzieć, że cały kontakt realizowany jest nieudolnie. Wynika to przede wszystkim ze sprzeczności między chęcią utrzymania dobrego kontaktu a nieumiejętnością przestrzegania językowych i kulturowych konwencji społecznych.
4. Mimo silnej motywacji i dużego wkładu konwersacyjnego, dzieciom z rodzin alkoholowych trudniej jest nawiązać kontakt z drugą osobą niż innym dzieciom; Świadomość własnych ułomności oraz wrażliwość i niewłaściwy, depresyjny styl atrybucyjny powodują, że dzieci z rodzin alkoholowych napominane, łatwo zamykają się w sobie, ukrywając poczucie zranienia. Konsekwencją takiej reakcji może być rozładowanie napięcia przez zachowanie agresywne w stosunku do rówieśników.
5. W zachowaniu dzieci z rodzin alkoholowych obserwuje się łatwość ujawniania reakcji agresywnych, które dla nich samych są krępujące i stanowią źródło wstydu.
6. Badając, w jaki sposób kształtują się relacje dzieci z rodzin alkoholowych z drugą osobą, zaobserwowano pewne zaburzenia zachowania i objawy psychosomatyczne: wybuchy niekontrolowanej złości, łatwość przejawiania zniecierpliwienia, negatywny upór, przedłużające się obniżenie nastroju, nadmierną hałaśliwość, nadmierną męczliwość, częste objawy senności.

• szkolenie w umiejętnościach osiągania celów interpersonalnych bez uciekania się do przemocy,
• uczenie rozładowywania napięcia przez konstruktywne ukierunkowanie agresji, np. uprawianie sportu.

1. znajomości indywidualnych preferencji dziecka,
2. rozpoznaniu przez wychowawcę czy nauczyciela możliwości środowiskowych w zakresie spędzania czasu (informacja powinna być bardzo konkretna),
3. propozycji uczestnictwa w różnego rodzaju pozytywnych formach działania (organizacje, kluby, wydarzenia kulturalne, sportowe),
4. pomocy w pierwszym kontakcie z wyżej wymienionymi formami aktywności.

• świadomość genezy inności dostrzeganego wzorca zachowania,
• zgodną z tą wiedzą interpretację konkretnego zachowania,
• dążenie do zrozumienia danego zachowania w szerszym kontekście sytuacji (miejsce, świadkowie, aktualny kontekst rodzinny itd.),
• zwiększony margines tolerancji i skrupulatne uznawanie wszelkich zasług dzieci.